کودکان کم سن و سال به شیوه های مختلفی ابراز احساسات می کنند. گاهی اوقات آنها بسیار قابل پرستش بوده و گاهی نیز بسیار لجباز و پرخاشگر می شوند. پرخاشگری در کودکان می تواند آزاردهنده، نگران کننده و همچنین وقتی در جمع روی دهد، شرم آور باشند. اما دلیل این پرخاشگری در کودکان چیست و چگونه باید با آن برخورد کرد؟ در اینجا ما راهنمایی هایی درخصوص پرخاشگری در کودکان، شیوه مدیریت و نحوه جلوگیری از بروز آن ارائه می دهیم.
آیا پرخاشگری در کودکان می تواند امری طبیعی باشد؟
بلی. متخصصین بیان می کنند که پرخاشگری بخشی از فرآیند رشد طبیعی در کودکان محسوب می شود. پرخاشگری به عنوان ابزاری برای برقراری ارتباط قبل از اینکه مهارت های کلامی شکل بگیرند، محسوب می شود. پرخاشگری یک کودک در حدود ۱۷ ماهگی شروع شده و اوج آن بین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی می باشد. کج خلقی نوزادان نوعی نمود معمول برای ناامیدی و محرومیت می باشد.
چه چیزهایی باعث بروز پرخاشگری در کودکان می شوند؟
در بالغین، پرخاشگری و مجادله گاهی نکته مثبتی ارزیابی می شود بویژه وقتی فردی برای دفاع از چیزی که فکر می کند حق اوست، مبارزه می نماید. به شیوه ای مشابه، پرخاشگری در کودکان نیز می تواند امری سالم تلقی شود اگر که نشان دهنده اعتماد کودک به بروز دادن احساس خود باشد.
وقتی پرخاشگری با رفتارهایی همراه باشد که به دیگران آسیب بزند و یا به حالت غالب در تعاملات فردی تبدیل شود، می تواند بیانگر این باشد که کودک شما تحت استرس و فشار قرار دارد یا از کنترل خارج شده است. محدودیت مهارت های اجتماعی و زبانی به این رفتار مشکل آفرین کمک کرده و ناتوانی آنها در بیان نیازهایشان منجر به به ناامیدی و سرخوردگی آنان می شود. در ادامه ما لیستی از مواردی که ممکن است این رفتار پرخاشپرانه مشکل آفرین را در کودکان فعال کند، ارائه می دهیم:
بدست نیاوردن آنچه می خواهند: کودکان ممکن است وقتی کنترل شرایطی را از دست بدهند، به پرخاشگری بپردازند. به عنوان مثال، اگر برادر یا خواهر کودک اسباب بازی وی را از دستش بگیرد، وی با پرخاشگری به این شرایط پاسخ خواهد داد. ممکن است در این شرایط برادر یا خواهرش را گاز گرفته، کتک زده، هل داده یا موهایش را بکشد. پرخاشگری در این وضعیت، به دلیل نداشتن مهارت های اجتماعی برای مذاکره با اطرافیان می باشد.
ترکیبی از خشم و ناراحتی: بسیار رایج است که کودکان وقتی به صورت همزمان ناراحت و خشمگین می شوند، به پرخاشگری روی بیاورند. به عنوان مثال، وقتی مادرش او را در مهدکودک رها می کند، ممکن است پرخاشگر شود. ممکن است گریه کرده و پاهایش را به زمین بکوبد تا نارضایتی خود را از رفتن مادرش اعلام نماید. در بعضی شرایط ممکن است حتی کودک مربی خود یا کودک دیگری را که در نزدیکی وی باشند، کتک زده و یا نیشگون بگیرد.
شرایط پراسترس: کودکان ممکن است از پرخاشگری برای کنار آمدن با استرس استفاده کنند. مثالی در این زمینه قرار گرفتن در معرض حجم زیادی از محرک های اجتماعی مانند اجتماعات خانوادگی یا عمومی باشد. سایر محرک ها ممکن است گرمای زیاد محیط، بی حوصلگی، گرسنگی، رفتن از یک فعالیت به فعالیت دیگر یا رفتن به محیط زندگی جدید باشد.
خلق و خو و یادگیری اجتماعی: هیچ دو کودکی شبیه یکدیگر نیستند. بعضی کودکان به استرس های محیطی بیان شده در بالا حساس تر هستند. کودکانی که والدینی با رفتارهای پرخاشگرانه نامناسب دارند، می توانند از آنها الگوبرداری بد داشته باشند.
روشهای واکنش به پرخاشگری کودکان
واکنش ایده آل به رفتار پرخاشگرانه کودک شامل چندین گام می باشد. در اینجا کارهایی را که بایستی وقتی کودک شما رفتار پرخاشگرانه دارد، بیان می کنیم:
۱٫ حفظ آرامش
بر سر کودک فریاد نکشید. در عوض، آرام بوده و به وی بگویید که باید چه کاری را انجام داده و چه کاری را انجام ندهد. چندین نمونه از آنچه می توانید بگویید: “اگر برادرت را گاز بگیری، به وی صدمه میزنی، بگو لطفا و از وی بخواه تا اسباب بازی تو را پس بدهد” یا “می دانم که تو دسر می خواهی. بعد از صرف شام همگی با هم از آن خواهیم خورد.”
لحن آرام صدا در هنگام صحبت با کودکی که از خود پرخاشگری نشان می دهد، بهترین گزینه است. شما همچنین باید از تماس چشمی مستقیم با کودک استفاده کنید.
از کلماتی ساده اما قدرتمند مانند “بس کن” و “نه” استفاده کنید. کتک زدن به نوعی رفتار پرخاشگرانه کودک را تقویت کرده و هرگز درست نیست. مهم تر از همه، این کار به وی می آموزد که کتک زدن دیگران کار درستی است. کودک ممکن است رفتار شما را تقلید کرده و اقدام به کتک زدن شما یا دیگران نماید. در نتیجه، لازم است که والدین خونسردی خود را حفظ نمایند.
۲٫ عامل را دریابید
با حفظ آرامش طرفین، سعی کنید عامل ایجاد کننده رفتار پرخاشگرانه کودک را بیابید. به عنوان مثال، آیا کودک شما وقتی کسی به طور ناگهانی اسباب بازی وی را بگیرد، این رفتار را نشان می دهد؟ یا وقتی خسته و مستاصل شده است؟
درخواست از کودک برای توضیح رفتارش معمولاً مفید فایده نبوده و ممکن است اگر وی نتواند احساساتش را با کلمات بیان کند، شرایط را بدتر نماید. با این وجود، درک خود از شرایط با آرامش و به زبان ساده می تواند به کودک کمک کند تا احساساتش را با کلام بیان کند. اگر کودک شما مهارت های زبانی مناسبی داشته باشد، ممکن است بتواند توضیحات شما را با کلام خودش تطبیق داده و بیان کند.
۳٫ کنار کشیدن و پرت کردن حواس
اگر رفتار کودک خارج از کنترل است، دور کردن وی از شرایط (در صورت امکان) ممکن است بهترین روش برای تعیین محدودیت برای رفتار وی باشد. توضیح دهید که چرا این اقدامات را انجام می دهید اما اگر کودک شما خیلی ناراحت باشد، ممکن است نتواند کلام شما را بدرستی درک نماید. لحن صدای آرام معمولاً در کاهش رفتار پرخاشگرانه مشکل آفرین مفیدتر خواهد بود. در زمان انفجار احساسی، کودکان معمولاً مهارت های فکری خود را از دست می دهند. کودک ممکن است به شما بفهماند که نیاز به کمی استراحت یا کمک شما برای مدیریت احساسات بزرگش دارد.
پرت کردن حواس (هرچقدر احمقانه یا ساده به نظر برسد) معمولاً به خوبی در مورد کودکان کم سن و سال جواب می دهد. به عنوان مثال نشان دادن پرندگانی که در حال پرواز کردن هستند یا شوخی کردن در موقع مناسب می تواند حالت و ذات تعامل را تغییر دهد.
۴٫ استفاده از وقفه
وقفه روش خوبی برای فهماندن این مطلب به کودک که کتک زدن یا گاز گرفتن رفتاری نادرست بوده و تحمل نخواهد شد، می باشد. اما هرگز کودکتان را با احساسات غیرقابل کنترل تنها نگذارید. وقتی کودک به اندازه کافی آرام شد که بتواند در یک جا نشسته و به حرف شما گوش دهد، یک وقفه کوتاه می تواند مفید باشد. با این وجود والدین باید در زمان کج حلقی و زمان وقفه، در کنار کودک باشند. کودک را از محیط دور کرده و به مکانی ببرید که هیچ گونه حواس پرتی برای وی نداشته باشد (مثلاً یک اتاق دیگر در خانه یا گوشه خلوتی از حیاط).
به آرامی و با لحنی ملایم به وی توضیح دهید که رفتارش اشتباه بوده است. در این شرایط معمولاً استفاده از کلمات کوتاه و مختصر بهتر از ارائه توضیحات طولانی که ممکن است درک آنها در آن شرایط کمی برای کودک سخت باشد، خواهد بود.
وقتی وقفه به پایان رسید و همه افراد آرام شدند، به کودکتان بفهمانید که دوستش دارید. به سخنان وی با آرامش گوش دهید. این کار می تواند به شما کمک کند تا عامل اصلی بروز پرخاشگری را بهتر درک کنید.
گام های بالا به کودک کمک می کند تا پس از بروز یک رفتار پرخاشگرانه مشکل آفرین، آرامش خود را باز یابد.
چگونه مانع بروز پرخاشگری در کودکان شویم؟
در اینجا ده نکته را که بایستی برای جلوگیری از بروز پرخاشگری در کودکان کم سن و سال انجام دهید، بیان می کنیم.
تعیین حدود: به کودکان مرزها را بیاموزید. این که چه کاری را می توانند یا نمی توانند برای بیان اینکه ناراحت هستند انجام دهند، برای آنها بیان کنید. به آنها بگویید که تحت هیچ شرایطی نمی توانند به کسی صدمه بزنند. انتظارات آشکار می تواند مانع این که شود که در وهله اول کودک تحت تاثیر شدید احساسات خود قرار بگیرد.
عواقب داشتن رفتارهای اجتماعی نامناسب را برای کودک توضیح دهید. بیان ساده و آشکار “نه” و خارج کردن وی از شرایط بوجود آمده می تواند کارآمدترین روش در مقابل کودکان کم سن و سال باشد. برای کودکان بزرگتر با مهارت های زبانی بهتر، یک سری توضیحات کلامی با ایجاد کمی وقفه می تواند موثرتر باشد.
تا حد امکان در واکنش هایتان ثابت قدم باشید. البته گاهی کودک رفتار ما را تحت تاثیر قرار می دهد. والدین معمولاً نگران هستند که کتک زدن از جانب کودک نشان دهنده یک سری مشکلات بلندمدت در خصوص پرخاشگری باشد. این نگرانی ها ممکن است وقتی سایر اعضای خانواده با رفتارهای پرخاشگرانه از جانب بالغین دست به گریبان باشند، تشدید شود. به خاطر داشته باشید که معنای رفتارها برای کودکان با بالغین متفاوت می باشد. اگر آرام باشید و واکنش غیرمنتظره ای نشان ندهید، رفتار کودک به مرور زمان کمرنگ خواهد شد. رفتارهای مختلف را مدلسازی کنید. با آرام صحبت کردن در شرایط بروز یک وضعیت ناراحت کننده، شما رویکردی متفاوت را به کودکتان می آموزید. (چرا کودکان کم سن و سال گاز می گیرند و چگونه باید این رفتار را متوقف کرد را نیز مطالعه کنید)
فراهم آوردن حق انتخاب: ارائه گزینه های مختلف به کودک می تواند نوعی حس کنترل داشتن را در وی ایجاد نماید. به عنوان مثال اگر در زمان خوابیدن کودک برای بازی کردن بهانه گیری می کند، می توانید به وی گزینه گوش دادن به یک قصه در تختخواب همراه با خاموش کردن چراغ ها را پیشنهاد دهید. به وی این آزادی را بدهید که هر کتابی را که دوست دارد انتخاب کند تا این حس که حق انتخاب دارد در وی ایجاد شود. این نوعی عملکرد برد-برد برای کودک و والدین محسوب می شود.
محیط مساعد را فراهم آورید: محیطی را فراهم آورید که احتمال بروز پرخاشگری در آن کمتر باشد. اگر کودک شما وقتی در گروه بازی می کند دچار پرخاشگری می شود، اجازه دهید صرفاً با یک یا دو کودک دیگر به بازی بپردازد. اگر کودک شما همواره با فرد پرخاشگر یکی از اقوام دچار مشکل می شود، در حین بازی آنها را تحت نظر داشته باشید تا بتوانید در صورت نیاز به آنها کمک کنید بدون بروز پرخاشگری با یکدیگر بازی کرده و تعامل داشته باشند.
آنها را برای تغییر آماده کنید: تغییرات ناگهانی معمولاً برای کودکان خردسال مشکل آفرین می باشد. آماده کردن کودکان برای شرایط متفاوت می تواند مانع از بروز رفتارهای پرخاشگرانه از جانب آنها در آینده خواهد شد. به عنوان مثال، اگر شما در پارک هستید و وقت رفتن به منزل رسیده است، به کودکتان بگویید که ظرف مدت ۲۰ دقیقه باید به منزل برگردید. بسته به توانایی کودک شما برای مدیریت تغییرات، ممکن است لازم باشد چندین بار این مطلب را به آنها یادآوری نمایید. بیان چند باره این مطلب به آنها این فرصت را می دهد تا اطلاعات را پردازش کرده و بپذیرند.
تعیین مدلهای نقش مثبت: کودکان خردسال آنچه را که ببینند تقلید می کنند. آنها رفتار را وقتی می بینند والدین، مربیان، شخصیت های تلویزیونی یا بازی هایی که انجام می دهند، پرخاشگر هستند، یاد می گیرند. بنابراین مراقبت رفتار خود بوده و نسبت به آنچه در تلویزیون یا بازی ها می بینند نیز حساس باشید. می توانید به وی بگویید که چگونه قهرمان/والدین/پدر بزرگ و مادر بزرگ وی هرگز وقتی عصبانی هستند به کسی آسیب نمی زنند و در عوض با آرامش صحبت می کنند.
ایجاد یک راه خروج: همه افراد به روشی برای تخلیه ناراحتی ها و سرخوردگی هایشان یاز دارند. خردسالان نیز در این زمینه استثنا نبوده و نیازمند راهی برای تخلیه ناراحتی هایشان (گاهی به صورت فیزیکی) می باشند. اگر احساس می کنید کودک خردسال شما به مجرایی برای تخلیه عصبانیت یا ناراحتی خود نیاز دارد، ایده هایی خلاقانه مانند جست و خیر سریع و درجا، دراز و نشست، مشت زدن در هوا در سکوت، دویدن یا انجام رقص سریع به وی برای این منظور ارائه دهید.
تشویق های مثبت ارائه دهید: تحسین معقول بخش مهمی از روال جلوگیری از پرخاشگری در کودکان خردسال محسوب می شود. تحسین کردن کودک هر زمان که وی مشکلی را دوستانه برطرف می کند، بسیار کارآمد می باشد. به وی بگویید که چقدر خوب رفتار کرده است و شما چقدر به رفتار وی افتخار می کنید. این روال را به صورت مداوم و بدون تناقض پیگیری کنید تا بتوانید نهایتاً پرخاشگری مشکل آفرین را در کودکان مدیریت و مهار کنید.
چه موقع باید نگران پرخاشگری کودکان خردسال باشیم؟
اگر موارد زیر را به طور مداوم وقتی کودک شما پرخاشگری می کند، مشاهده می نمایید، بهتر است از یک متخصص کمک بگیرید.
- محدودیت های بدون تناقض و مداوم قادر به کاهش رفتار کودک برای آسیب نرساندن به خود و دیگران نمی باشد.
- رفتار کودک خردسال به شدت روند عملکرد خانواده را تحت تاثیر قرار داده است.
- رفتار کودک رفتن به مدرسه یا مهدکودک را بدون احتمال آسیب رساندن به سایر کودکان، غیر ممکن کرده است.
- سایر والدین اجازه نمی دهند که فرزندانشان با کودک شما بازی کرده یا در کنار وی بنشینند زیرا وی را خطرناک می دانند.
دوره ای که در آن کودک از خود رفتارهای پرخاشگرانه نشان می دهد می تواند نشان دهد که آیا عامل بروز این وضعیت مشکلات فیزیولوژیک می باشند یا خیر. معمولاً اگر کودک برای مدت شش ماه یا بیشتر بروز مداوم پرخاشگری داشته باشد، این وضعیت ممکن است با یک مشکل زمینه ای رفتاری در ارتباط باشد. در این شرایط، لازم است که از یک فرد متخصص در این زمینه کمک بگیرید.
آیا پرخاشگری کودک خردسال نیازمند مداخله می باشد؟
اگر رفتارهای پرخاشگرانه کودک خردسال به شدت عملکرد خانواده را تحت الشعاع قرار داده و توانایی وی برای شرکت در فعالیت های اجتماعی تحت تاثیر قرار گرفته باشد، ممکن است کودک شما تحت استرس و فشار قرار داشته باشد. اختصاص زمانی برای درک و رفع منبع این استرس بسیار مهم و ضروری می باشد. یک درمانگر یا متخصص اطفال می تواند زمانی را به گوش دادن به مشکلات شما و کمک به رفع این وضعیت اختصاص دهد. این افراد می توانند به شما کمک کنند تا واکنش منحصربفردی در قبال این رفتارها داشته و محدودیت های مناسب نیز در این خصوص تعیین نمایید.
پرخاشگری مخرب یعنی وقتی که کودک خردسال به دفعات به خودش، دیگران یا لوازم منزل آسیب می رساند نشان دهنده این است که کودک برای تنظیم احساساتش تقلا کرده و بواسطه استرس در هم شکسته شده است. آنها در واقع در تلاشند تا از هر روش ارتباطی برای بیان اینکه به نیاز به کمک دارند، بهره بگیرند. به جای اینکه به دنبال راهنمایی درخصوص اینکه چه چیزی عادی است باشید، از سطح آشفتگی تحمیل شده از جانب این مشکلات برای درک اینکه چه زمانی نیاز به توجه عمیق تر به این مساله وجود دارد، بهره برداری کنید.
کودکان خردسال معمولاً یاد می گیرند پرخاشگری خود را با ترکیبی از آرامش، توجه عاشقانه و تعیین حدود از جانب والدین و مربیان مدیریت کنند. با رشد مهارت های زبانی و فکری آنها، رفتارهای نامناسب پرخاشگرانه به طور طبیعی به سبب کسب ظرفیت های بیشتر و جدیدتر برای تعاملات اجتماعی، کاهش پیدا خواهند کرد.
