اگر کودک شما از دل پیچه، اسهال یا حالت تهوع پس از مصرف یک لیوان شیر یا بستنی شکایت دارد، این می تواند نشانه ای بر عدم تحمل لاکتوز باشد. این وضعیت بدلیل عدم وجود یا تولید ناکافی لاکتاز، آنزیمی که در روده کوچک تولید می شود، باشد. لاکتاز به تبدیل لاکتوز (نوعی قند شیر) به قندهای ساده تر که به آسانی توسط بدن قابل جذب هستند، کمک می کند. لاکتوز هضم نشده وارد روده بزرگ شده، در آنجا توسط باکتری های روده ای تخمیر می شود و این امر می تواند باعث ایجاد علائمی مانند بادگلو و نفخ شکمی شود. تنظیم میزان مصرف لبنیات و درمان عامل زمینه ای در بعضی موارد می تواند از بروز علائم مربوط به عدم تحمل لاکتوز کمک کند. این مطلب به بیان مطالبی درباره عدم تحمل لاکتوز در کودکان ، دلایل، علائم، تشخیص و درمان آن می پردازد.
مطالب پیشنهادی: چگونه بفهمیم نوزاد به اندازه کافی شیر خشک خورده است؟
علائم و نشانه های عدم تحمل لاکتوز در کودکان
آیا عدم تحمل لاکتوز و حساسیت نسبت به شیر یکسان هستند؟
هرچند عدم تحمل لاکتوز و حساسیت نسبت به شیر علائم مشابهی دارند، اما مشکلات متفاوتی محسوب می شود. عدم تحمل لاکتوز یک نارسایی هاضمه است که با ناتوانی در هضم قند لاکتوز شناخته می شود. این وضعیت معمولاً خودش را در اواخر دوران کودکی، نوجوانی یا بلوغ نشان داده و به ندرت به خودی خود درمان می شود. حساسیت نسبت به شیر یک وضعیت مرتبط با سیستم ایمنی بدن شامل یک واکنش حساسیتی به یک یا چند مورد از پروتئین های موجود در شیر می باشد. این وضعیت معمولاً در نوزادان و کودکان خردسال رایج است. متخصص تغذیه اطفال و بنیانگذار Feeding Bliss، کورتنی بلیس می گوید: “کودکان مبتلا به حساسیت نسبت به شیر (و نه مبتلا به عدم تحمل لاکتوز) ممکن است علائمی مانند کهیر، تورم زبان، خس خس سینه، خارش لب ها و اسهال آبکی گاهی همراه با خون داشته باشند. این لیست کاملی از علائم نمی باشد. با این وجود اگر هر کدام از این موارد ظاهر شد، بهتر است به پزشک مراجعه نمایید و وی احتمالاً آزمایش حساسیت را برای شما تجویز خواهد نمود.” چون این نوعی حساسیت محسوب می شود، ممکن است باعث بروز یک واکنش حاد حساسیتی با نام آنافیلاکسی شود.
دلایل بروز عدم تحمل لاکتوز در کودکان کدامند؟
سه شکل مختلف کمبود لاکتاز وجود دارد که می تواند منجر به بروز عدم تحمل لاکتوز در بدن شود:
کمبود اولیه لاکتاز:
این وضعیت که لاکتاز غیرماندگار نیز نامیده می شود، رایج ترین عامل بروز عدم تحمل لاکتوز در بدن می باشد. این وضعیت بدلیل کاهش تدریجی تولید لاکتاز پس از دوران نوزادی بوجود می آید. علائم آن معمولاً بتدریج و در اواخر کودکی، نوجوانی یا اوایل بلوغ ظاهر می شود. استعداد ژنتیکی عامل اصلی بروز این نوع کمبود لاکتاز می باشد.
کمبود ثانویه لاکتاز:
این وضعیت می تواند منجر به بروز عدم تحمل موقت لاکتوز در کودکان شود. این نوع کمبود لاکتاز معمولاً به دلیل آسیب به جداره داخلی روده کوچک بر اثر عفونت (روتاویروس و ژیاردیا)، بیماری های نقص سیستم ایمنی (بیماری های کرون و سلیاک) یا سوء تغذیه شدید بوجود می آید. بعضی داروها و جراحی ها نیز می توانند باعث بروز این وضعیت شوند. اکثر دلایل بروز این وضعیت قابل درمان بوده و تولید لاکتاز می تواند به سطح عادی بازگردد.
کمبود لاکتاز ارثی:
در این وضعیت نادر ژنتیکی، روده کوچک کودک از بدو تولد مقدار بسیار کمی لاکتاز تولید کرده یا به هیچ عنوان قادر به تولید آن نمی باشد. کودکان مبتلا به این وضعیت معمولاً قادر به تحمل شیر مادر نیز نمی باشد.
علائم عدم تحمل لاکتوز برای کودکان کدامند؟
علائم و شدت بروز آنها بستگی به عوامل مختلفی مانند نوع کمبود لاکتاز و میزان لاکتوز مصرف شده دارد. در ادامه بعضی از علائم مرسوم عدم تحمل لاکتوز بیان شده است:
- حالت تهوع یا استفراغ
- درد شکمی یا دل پیچه
- بادگلو
- گاز یا بادشکم
- نفخ
- اصوات بلند شکمی
- اسهال یا مدفوع شل
- این علائم ممکن است بین ۳۰ دقیقه تا دو ساعت پس از مصرف شیر یا محصولات لبنی ظاهر شوند.
این علائم مشابه بعضی دیگر از مشکلات گوارشی و عفونت ها می باشند. در نتیجه، برای یافتن عامل اصلی بهتر است با یک متخصص اطفال مشورت نمایید.
تشخیص عدم تحمل لاکتوز در کودکان
پزشک سابقه خانوادگی، پزشکی و رژیم غذایی بیمار را همراه با گزارش دقیق علائم کودک را جمع آوری می نماید. آزمایشات مختلف مانند آزمایش خون، اندوسکوپی یا نمونه برداری نیز ممکن است برای کنار گذاشتن گزینه هایی مانند عفونت، بیماری های نقص سیستم ایمنی یا سوء هاضمه انجام پذیرند. اگر سایر آزمایشات منفی بودند و پزشک به وجود عدم تحمل لاکتوز مشکوک بود، آزمایشات زیر ممکن است برای تایید این تشخیص درخواست شود:
۱٫ آزمایش حذف رژیم غذایی برای عدم تحمل لاکتوز در کودکان:
از شما خواسته می شود تا غذاهای حاوی لاکتوز را از رژیم غذایی کودک حذف نموده و بهبود احتمالی علائم در وی را تحت نظر بگیرید. سپس این غذاها را مجدداً به رژیم غذایی وی بیفزایید. اگر علائم مجدداً آشکار شدند، عدم تحمل لاکتوز به احتمال زیاد مشکل اصلی بیمار خواهد بود.
۲٫ آزمایش هیدروژن تنفس برای عدم تحمل لاکتوز در کودکان:
از کودک خواسته می شود تا کمی مایع حاوی مقدار مشخص لاکتوز مصرف کند. سپس کودک در یک کیسه بادکنک مانند هر ۱۵ تا ۳۰ دقیقه برای مدت چندین ساعت تنفس می نماید. اگر مقدار گاز هیدروژن یافت شده در هوای موجود در این کیسه هوایی بالا بوده و علائم عدم تحمل لاکتوز وجود داشته باشند، تشخیص مثبت این وضعیت محتمل است.
۳٫ آزمایش اسیدیته مدفوع برای عدم تحمل لاکتوز در کودکان:
این آزمایش معمولاً برای کودکان خردسال که نمی توانند آزمایش هیدروژن تنفس را انجام دهند، پیشنهاد می شود. این آزمایش میزان اسیدی بودن (pH) مدفوع را بررسی می نماید. مدفوع اسیدی می تواند نشان دهنده ناتوانی در جذب لاکتوز باشد. پزشک ممکن است چندین آزمایش را برای تشخیص وجود عدم تحمل لاکتوز در فرد تجویز نماید. بر اساس تشخیص، به شما توصیه خواهد شد تا تغییراتی در رژیم غذایی کودک تان ایجاد کنید تا علائم تسکین یابند.
عدم تحمل لاکتوز در کودکان چگونه درمان می شود؟
عدم تحمل لاکتوز به دلیل کمبود اولیه یا ارثی لاکتاز معمولاً درمان خاصی نداشته اما علائم آن را می توان با پرهیز از مصرف لاکتوز در رژیم غذایی مدیریت نمود. متخصص رژیم غذایی اطفال در مرکز درمانی بیمارستان کودکان سین سیناتی و بینانگذار First Bites، گریس شیا می گوید: “گاهی اوقات کودکانی با سطح پایین لاکتاز کماکان می توانند لاکتوز را بدون مشکل خاصی هضم کنند اما سایر کودکان ممکن است در این زمینه مشکل داشته باشند. علائمی مانند اسهال، حالت تهوع، گاز، بادگلو یا درد شکمی/دل پیچه که در وضعیت عدم تحمل لاکتوز وجود دارند ایجاب می کند مصرف لاکتوز موجود در لبنیات برای مدیریت این علائم در دستور کار قرار گیرد.” کمبود لاکتاز ثانویه به دلیل عفونت، داروها یا سوء تغذیه را می توان با استفاده از درمانهای مناسب برطرف نمود. در ادامه بعضی روشهای مختلف مدیریت و درمان عدم تحمل لاکتوز را بیان می نماییم:
۱٫ تغییرات رژیم غذایی
اگر کودک به کمبود اولیه و ارثی لاکتاز یا کمبود ثانویه به دلیل بیماری های نقص سیستم ایمنی مبتلاست، باید از مصرف لاکتوز اجتناب کنید. شما می توانید این تغییرات در رژیم غذایی را امتحان کنید. اگر آستانه تحمل کودک شما در قبال لاکتوز پایین است، تمامی موادغذایی حاوی لاکتوز را حذف کنید. لاکتوز در بسیاری از مواد غذایی مانند لبنیات، نان، غلات صبحانه، چاشنی های سالاد و بعضی شیرینی جات یافت می شود. لیست مواد سازنده محصولات غذایی را با دقت بررسی کنید تا حاوی لاکتوز و محصولات لبنی نباشد. شیر و محصولات لبنی فراهم آورنده کلسیم، ویتامین D و ویتامین B12 می باشند. با این وجود، منابع دیگری برای این موادمغذی نیز وجود دارند. گوشت و تخم مرغ منابع بسیار خوبی برای ویتامین B12 محسوب می شوند. کلسیم را می توان از طریق مصرف ماهی، پرتقال، حبوبات و کلم بروکلی دریافت کرد. ویتامین D نیز در ماهی و تخم مرغ یافت می شود. این موادمغذی همچنین به میزان کافی در بسیار از غلات صبحانه غنی شده و نوشیدنی های بدون لاکتوز برای کودکان یافت می شوند. شیر معمولی را می توان با شیر بدون لاکتوز یا شیرهای گیاهی مانند شیر سویا و شیر بادام جایگزین کرد.
بعضی کودکان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می توانند مقدار کمی (حدود یک فنجان) شیر مصرف کرده یا از ماست یا پنیر که حاوی مقدار کمتری لاکتوز است، بهره بگیرند. شیا می گوید: “چون ما می خواهیم لاکتوز را حذف کنیم، لازم است به دنبال محصولات مطلقاً فاقد لبنیات بگردیم. به آسانی می توان خوراکی های فاقد لاکتوز مانند شیر، ماست، پنیر و بستنی را پیدا کرد. معمولاً این خوراکی های بدون لاکتوز کماکان حاوی کلسیم و ویتامین D می باشند که برای رشد کودکان ضروری هستند.” با این وجود، حد ایمن مصرف بسته به شدت عدم تحمل لاکتوز و عامل زمینه ای کمبود لاکتاز ممکن است متفاوت باشد. از خوراندن محصولات حاوی لاکتوز به کودک بدون مشورت با پزشک خودداری کنید. درباره بهترین تغییرات در رژیم غذایی برای تامین بهینه موادمغذی مورد نیاز کودک با پزشک مشورت نمایید.
۲٫ قرص ها و قطره های آنزیم لاکتاز
در بعضی موارد، پزشک ممکن است افزودن قرص یا قطره آنزیم لاکتاز را با دوز مشخص به غذاهای حاوی لاکتوز را تجویز نماید. این کار به پیش هضم لاکتوز کمک کرده و علائم مربوط به عدم تحمل این ماده را کاهش می دهد. قرص های آنزیم لاکتاز و شیرهای اصلاح شده با لاکتاز را می توانید بدون تجویز تهیه نمایید. بلیس در این خصوص می گوید: “شواهد محدودی درباره ایمنی و مناسب بودن مصرف قرص های آنزیم لاکتاز برای کودکان کمتر از ۱۲ سال وجود دارد. استفاده از محصولات کم لاکتوز مشکلات مالی و دردسرهای کمتری داشته زیرا شما لازم نیست به خاطر بیاورید که قرص های آنزیم لاکتاز را حتماً قبل از مصرف یک خوراکی مشکل آفرین به کودکتان بدهید. برای کودکان بالای ۱۲ سال، مشورت با پزشک و مصرف این قرص ها بویژه قبل از خوردن خوراکی هایی با میزان لاکتوز بالا معمولاً بهترین گزینه بوده اما نباید به یک عادت روزمره تبدیل شود.”
۳٫ درمان عفونت ها
عفونت هایی مانند التهاب معده و روده که باعث بروز کمبود ثانویه لاکتاز می شوند را می توان با استفاده از داروهای مناسب مانند آنتی بیوتیک ها درمان نمود. با انجام اقدامات پیشگیرانه می توان از بروز انواع مختلفی از عفونت ها جلوگیری کرد. به عنوان مثال، می توان با نوشیدن آب سالم از بروز ژیاردیازیس (بیماری عفونی معده) و از طریق واکسیناسیون از بروز عفونت های روتاویروس جلوگیری نمود.
مشکلات احتمالی حاصل از عدم تحمل لاکتوز در کودکان چه هستند؟
مدیریت ضعیف عدم تحمل لاکتوز ممکن است خطر بروز مشکلات زیر را افزایش دهد:
- استئوپنی وضعیتی است که در آن چگالی مواد معدنی استخوانها کاهش یافته و آنها را شکننده می کند.
- پوکی استحوان نوجوانان با نازک و ضعیف شدن استخوانها بدلیل تحلیل رفتن شدید آنها ایجاد می شود. این وضعیت معمولاً با پیشرفت استئوپنی روی می دهد.
- سوء هاضمه وضعیتی است که بدلیل عدم تامین موادمغذی کافی برای بدن بوجود می آید.
- این مشکلات نادر بوده و معمولاً وقتی تنها منبع تامین کلسیم و ویتامین D کودک از طریق شیر باشد روی می دهد. استفاده از مواد غذایی جایگزین مناسب می تواند جبران از دست دادن بعضی مواد مغذی بدلیل عدم استفاده از شیر و فرآورده های لبنی در رژیم غذایی را بنماید.
عدم تحمل لاکتوز به طور کلی وضعیت خطرناکی محسوب نمی شود. کافیست کودکتان را ترغیب کنید تا از دستورالعمل های مدیریت عمومی و تغذیه ای پیروی نماید. گزینه های جایگزین تغذیه ای فراوانی برای فرآورده های لبنی در رژیم غذایی کودکان وجود دارند. تشخیص به موقع و مدیریت مناسب تغذیه می تواند علائم این بیماری را تسکین بخشیده و کیفیت زندگی فرد مبتلا را بهبود بخشد.
