اگر خانمي به بيماري قلبي مبتلا باشد و تصميم به بارداري بگيرد، بايد بداند تركيب بيماري قلبي با بارداري، به مراقبت قبل، حين بارداري و پس از بارداري نياز دارد و بهتر است يك گروه مجرب شامل مشاور، پزشك خانواده، متخصص زنان، متخصص قلب، متخصص بيهوشي و متخصص اطفال او را تحت نظر داشته باشند.
بسياري از خانم‌ها بي‌آنكه مشكل قلبي داشته باشند، از بارداري مي‌ترسند و معتقدند بارداري سلامت قلبشان را تهديد مي‌كند. با اينكه بيماري قلبي دومين علت شايع مرگ و مير زنان است و حدود ۲ درصد بارداري‌ها در مادران با بيماري قلبي – عروقي رخ مي‌دهد و وجود اين همراهي باعث افزايش خطر براي مادر و جنين خواهد شد، بيشتر خانم‌هاي مبتلا به بيماري قلبي مي‌توانند در صورت مراقبت‌هاي ويژه و مناسب، بارداري سلامت و بدون مشكلي را بگذرانند.
اگر خانمي به بيماري قلبي مبتلا باشد و تصميم به بارداري بگيرد، بايد بداند تركيب بيماري قلبي با بارداري، مراقبت از بيمار را از حيطه كاري بسياري از مراقبان بهداشتي خارج مي‌كند. اين بيماران به مراقبت قبل، حين بارداري و پس از بارداري نياز دارند و بهتر است يك گروه مجرب شامل مشاور، پزشك خانواده، متخصص زنان، متخصص قلب، متخصص بيهوشي و متخصص اطفال آنها را تحت نظر داشته باشند اما در مورد كساني كه مشكل قلبي ندارند، موضوع متفاوت است.
بارداري با قلب چه مي‌كند؟
مكانيسم‌هاي تطابقي بدن مادر با بارداري شامل تغييرات قلبي – عروقي شاخص است. در بارداري برون ده قلبي بيش از ۴۰ درصد افزايش مي‌يابد، مصرف اكسيژن مادر ۲۰ درصد بيشتر مي‌شود و فشارخون به ميزان جزيي كاهش مي‌يابد. به دليل بروز اين گونه تغييرات كه اثر مستقيمي بر جريان خون و كاركرد قلبي – عروقي دارند؛ برخي بيماري‌هاي قلبي ممكن است تا زمان بارداري تشخيص داده نشوند از طرف ديگر، نشانه‌هاي بارداري طبيعي ممكن است وجود بيماري قلبي را تقليد كند. به اين عني كه خستگي، احساس سبكي در سر، ضعف، تنگي نفس، ادم (ورم) محيطي و حتي سنكوپ (غش، از دست رفتن هوشياري براي مدت زماني نه چندان طولاني كه به دليل نرسيدن كوتاه مدت خون به مغز ايجاد مي‌شود) مي‌تواند طي بارداري طبيعي نيز ديده شود و افرادي كه در اين زمينه تبحر كافي ندارند، ممكن است به بيماري قلبي مشكوك شوند.
اين نشانه‌ها را جدي بگيريد نشانه‌هايي كه وجود آنها احتمال وجود بيماري قلبي در دوران بارداري را مطرح مي‌كنند و بايد حتماً ارزيابي طبي شوند، عبارتند از: تنگي نفس محدود كننده فعاليت روزانه، سرفه و خلط خوني، سنكوپ حين فعاليت، درد قفسه سينه در زمان فعاليت. كبودي و صداهاي قالبي غيرطبيعي شديد هم در معاينه باليني بيانگر حضور بيماري قلبي است.
در كشورهاي غربي با كاهش شيوع بيماري‌هاي روماتيسمي قلبي، بيماري‌هاي قلبي مادرزادي بزرگسالان شايع‌تر شده است ولي در ايران، همچنان بيماري‌هاي دريچه‌اي در صدر شايع‌ترين علل است. براي افرادي كه بيماري قلبي شناخته شده‌اي دارند، انجام مشاوره قبل از بارداري بسيار مهم است. در اين مشاوره‌ها بايد از نظر امكان بارداري آگاهي كافي به خانم داده شود و اطلاع‌رساني در مورد خطرهايي كه مادر و جنين را تهديد مي‌كند، كاملاً انجام شود اين بيماران بايد در مراكز مراقبت بارداري مادران پرخطر معاينه شوند.
چكاپ‌هاي قلبي خطر ندارند؟
بررسي‌هاي لازم كه از آن صحبت مي‌كنيم شامل معاينه باليني، انجام نوار قلب اكوكارديوگرافي است. بيماران و خانواده‌ها معمولاً نگران اثر اين گونه تست‌هاي تشخيصي بر سلامت جنين هستند. انجام اين تست‌ها و حتي ام‌آرآي قلبي بدون تزريق در خانم باردار مشكلي براي سلامت جنين ايجاد نمي‌كند.
البته اسكن، اسكن هسته‌اي و آنژيوگرافي خطرهايي دارد و بايد از انجام آنها اجتناب شود مگر اينكه پزشك به دلايلي انجام آنها را صلاح بداند.
نشانه‌هاي كارديوميوپاتي بارداري آنچه خانم‌ها از آن به نارسايي قلبي در اثر بارداري ياد مي‌كنند، يك بيماري تهديدكننده حيات با علت نامشخص است و در خانم‌هايي كه قبلاً سالم بوده‌اند، در حوالي زايمان ديده مي‌شود.
اين بيماري با اختلال عملكرد بطن چپ و علائم نارسايي قلبي در ماه آخر بارداري تا ۵ ماه پس از زايمان رخ مي‌دهد و يك بيماري نادر با ميزان بروز تقريباً معادل يك در ۲ هزار و ۳۰۰ مورد تولد زنده است. شروع اين بيماري اغلب تدريجي و پيشرونده است و در صورت تشخيص ندادن به موقع و درمان مناسب با ميزان مرگ و مير بالايي همراه خواهد بود.
توصيه مي‌كنم بي‌جهت نگران نشويد اما اگر جزو افراد در معرض خطر هستيد، به محض بروز علائم آن را جدي بگيريد. اگر بارداري چند قلويي داشتيد؛ سن بالايي در زمان بارداري داريد يا به فشارخون بالا و مسموميت بارداري مبتلا شده‌ايد، در معرض خطريد.
تظاهرات باليني اين بيماري، شبيه نارسايي قلبي است و علائم آن در ابتدا ممكن است با تغييرات بارداري طبيعي اشتباه شود. همان گونه كه گفته شد، تاخير در تشخيص فاجعه‌بار است بنابراين پزشكان باید اين بيماري را در هر مادر بارداري با علائم بدون توجيه در نظر داشته باشند. نكته قابل توجه اين است كه حتي پس از بهبود كامل هم خطر عود بيماري در بارداري‌هاي بعدي وجود دارد و بارداري مجدد اصلاً توصيه نمي‌شود.
افرادی که بیماری قلبی دارند به دلیل داشتن حاملگی پرخطر باید قبل و حین بارداری تحت نظر متخصص قلب قرار بگیرند. بیماران قلبی طی بارداری به چهار دسته تقسیم می شوند:
افرادی که مشکلات خفیف قلبی دارند، به طور طبیعی می توانند حاملگی را تا انتها طی کنند. برای بیماران قلبی ای که به درجاتی از نارسایی قلبی دچارند، در حالت خوابیده، نشسته یا فعالیت های معمولی دچار تنگی نفس و درد قفسه سینه می شوند، بارداری با ممنوعیت مواجه است.
بیمارانی که مشکلات قلبی دارند، بخصوص مبتلا به بیماری های دریچه قلب هستند باید داروهایشان را در سه ماهه اول بارداری با مشورت متخصص قلب بیش از بارداری و نیز طی آن عوض کنند.
تمام بیماران قلبی باید از نوعی مراقبت متفاوت از دیگر بارداران برخوردار باشند، اما افرادی که نارسایی قلب دارند باید در بیمارستان بستری شوند، زیرا اقداماتی که برای این دسته بارداران انجام می شود کاملا متفاوت است.
اگر این بارداران، علائم نارسایی قلبی چون سرفه، تنگی نفس یا تنگی نفس شبانه، سرماخوردگی و عفونت در هر جای بدن داشته باشند به مراقبت ویژه نیاز خواهند داشت و باید در بیمارستان،تحت مراقبت قرار بگیرند.
برخی بیماری های مادرزادی قلب وجود دارد که فرد را با مقداری کمبود اکسیژن مواجه می کند،جنین مادر مبتلا به این نوع بیماری قلبی، به دلیل تنگی نفس مادر، دچار کم وزنی می شود.
خودداری از مصرف برخی داروها طی سه ماهه اول بارداری باید از نظر حفظ سلامت جنین مورد توجه قرار بگیرد، اما بعد از سه ماهه اول که ارگان های جنین کامل می شود، باردار می تواند دوباره از داروهای خود استفاده کند.
همچنین اگر درد زایمان در باردار مبتلا به بیماری قلبی، زود شروع یا کیسه آب وی پاره شود و به عمل اورژانس نیاز داشته باشد، مصرف برخی داروها او را با خطر خونریزی های شدید طی زایمان و سزارین مواجه خواهد کرد، بنابراین مشورت مادر باردار با پزشک متخصص قلب و چگونگی مصرف دارو ضروری است.
مادرانی که با عوارض خفیف قلبی مواجه هستند طی بارداری با عوارضی چون سنگین شدن و تنگی نفس خفیف مواجه هستند. البته حتی در برخی حاملگی های طبیعی نیز ممکن است عوارضی چون تند شدن ضربان قلب و خستگی سریع بروز کند که این مساله، شناسایی بیماری های قلبی خفیف را مشکل می کند. البته امروزه با انجام اکوی قلب باردار در صورتی که علائمی مانند تپش قلب، تنگی نفس یا درد قفسه سینه بروز کند، میزان مشکل قلبی مشخص می شود.
ضرورت مشاوره قبل از بارداری برای مبتلایان به بیماری های قلبی از طریق مشاوره قبل از بارداری، وضع قلب بیمار و علائم و عوارض بیماری اش بررسی می شود تا بتوان در دوران بارداری عوارضی مانند تنگی نفس و درد قفسه سینه را در وی کنترل کرد.
بیماران قلبی که باردار می شوند، در همان سه ماهه اول بارداری در صورتی که پزشک احساس خطر کند و حیات مادر در خطر باشد، اجازه سقط خواهند داشت و با نظر یک تا دو متخصص قلب، اجازه ختم حاملگی به آنان داده خواهد شد.
