کودکان از نظر میزان خواب با یکدیگر تفاوت قابل توجهی دارند و اگر کودکی کم خواب یا پرخواب باشد در سراسر دوران کودکی به همان صورت باقی می‌ماند. البته عوامل دیگری از قبیل محیط کودک، ژنتیک و عادت اطرافیان نیز موثر است…
نه تنها خواب نوزاد به بدن او کمک می‌کند تا انرژی‌هایش را نگهداری و ذخیره کند، بلکه خوابیدن برای رشد مغزی نوزاد نیز بسیار مهم است. نوزادان به‌طور متوسط بیشتر طول شب و روز را در خواب سپری می‌کنند و هر چند ساعت یک‌بار برای شیر خوردن بیدار می‌شوند. معمولاً برای پدران و مادران تازه بسیار مشکل است که بدانند خواب نوزادان چه میزان است.
به‌طور متوسط نوزادان در حدود ۸ تا ۹ ساعت در روز و حدود ۸ ساعت در شب می‌خوابند. البته اکثر نوزادان در ابتدا نمی‌توانند در طول شب به‌طور پیوسته در حدود ۶ تا ۸ ساعت بخوابند و معمولاً تا سن ۳ ماهگی چندین بار در طول شب بیدار می‌شوند. در اغلب نوزادان آنها هر ۳ تا ۴ ساعت برای شیر خوردن بیدار می‌شوند. اگر نوزاد شما خود برای شیر خوردن در طول شب بیدار نمی‌شود، لازم نیست که برای شیر خوردن نوزاد بیدار کنید مگر آنکه پزشک او به شما این را توصیه کرده باشد. البته تا هفته پنجم و ششم اجازه ندهید نوزادتان بیش از ۵ ساعت بدون شیر بخوابد.
علائم آمادگی برای خوابیدن نوزاد:
– مالیدن چشم‌ها
– خمیازه کشیدن
– به یک نقطه خیره شدن
– بی‌قراری و گریه نوزاد
بهتر است هنگامی‌که هرکدام از این علائم را در نوزادتان مشاهده می‌کنید، به او مقداری شیر داده، در آغوش بگیرید تا آرام گیرد. ولی پیش از آنکه خوابش ببرد او را در تخت خودش گذاشته تا یاد بگیرد به‌تنهایی به خواب برود. اینکه یک برنامه مشخص را برای پیش از خواب نوزاد درست کنید فکر بسیار خوبی است. به‌عنوان مثال می‌توانید برای او یک موسیقی ملایم پیش از خواب پخش‌کنید ولی به یاد داشته باشید که اجازه ندهید او در آغوش شما به خواب برود زیرا که این می‌تواند برای او به‌راحتی به یک عادت تبدیل شود.
اگر پیش از تاریک شدن هوا نوزادتان را برای خواب در تختش می‌گذارید، اطمینان حاصل نمایید که پرده‌های اتاق به گونه‌ای است که اتاق او را کاملاً تاریک کرده‌اند. بدین ترتیب ساعت بیولوژیکی او کم‌کم به رابطه خواب و شب و روز عادت کرده، یاد می‌گیرد که شبها خوابیده و روزها بیدار باشد. شیرخوار خود را قبل از خواب یعنی در زمانی که خواب‌آلود است در بستر (گهواره) قرار دهید. این مرحله بسیار مهم است. بدون رعایت این مسئله در بقیه مراحل دچار اشکال می‌شوید. آخرین خاطره شیرخوار باید بسترش باشد نه زمان شیر خوردن. او باید بیاموزد بدون شما به خواب رود.
نباید انتظار داشته باشید که شیرخوار بلافاصله پس از قرار گرفتن در بستر به خواب رود. معمولاً بعد از ۲۰ دقیقه بی‌قراری (جنب‌وجوش کردن) به خواب خواهد رفت. اگر او گریه می‌کند او را در آغوش بگیرید و تکان دهید ولی بعد از آرام شدن او را در بستر قرار دهید (قبل از اینکه در آغوش شما بخوابد). با این کار شما به او آموزش خواهید داد که چگونه بعد از بیداری به‌تنهایی به خواب رود. وقتی شیرخوار به کمک شما نیازی ندارد به فکر کمک کردن به او نباشید.
برای تمام گریه‌ها و دادوبیدادها تا ۳ ماهگی، او را به خود نزدیک کنید. تمام شیرخواران در ساعتی از شبانه‌روز گریه می‌کنند. اگر گریه او بیش‌ازاندازه باشد باید به فکر کولیک (قولنج روده‌ای) باشید. همیشه به گریه‌های او پاسخ دهید. حرکت‌های آرام در آغوش، اغلب آنها را آرام می‌کند. شیرخواران در ۳ تا ۴ ماه اول لوس نخواهند شد. اما حتی شیرخوار کولیکی در ساعتی از شبانه‌روز آرام خواهد ماند. در چنین حالاتی او را در بستر قرار داده تا به‌تنهایی توانایی آرام و خوابیدن را پیدا کند. نگذارید شیرخوارتان بیشتر از ۳ ساعت در طول روز بخوابد تلاش کنید او را بیدار و سپس سرگرم کنید. این عمل باعث می‌شود که خواب طولانی او به‌طرف شب جابجا شود. در نوزادان، شیردهی را هر ۲ ساعت در طول روز تنظیم نمایید. شیردهی بافاصله کوتاه‌تر (مثلاً هر ساعت) باعث می‌شود که در طی شب مکرر برای خوردن شیر از خواب بیدار گردد.
گریه تنها راه ارتباط نوزاد است که می‌تواند سوای گرسنگی به دلیل کسلی، تنهایی و یا گرمای بیش‌ازحد باشد. در این حالات او را در آغوش بگیرید و یا در بستر قرار دهید. نگذارید پستانک غذای او باشد. شیردهی شب‌هنگام خود را کوتاه نمایید. به او آموزش دهید که شب فقط هنگام خوابیدن است. اگر در نیمه‌های شب‌بیدار شد به‌جز برای شیر دادن چراغ اتاق را روشن نکنید و با او صحبت یا بازی نکنید. این رویکردها باعث طولانی شدن خواب شب او خواهد شد.
شیرخوار خود را در طی شب برای عوض نمودن کهنه بیدار نکنید. مگر اینکه مدفوع کرده باشد و یا به دلیل قرمزی ناحیه کشاله ران تحت درمان باشد. اگر می‌خواهید کهنه را عوض کنید به‌سرعت با سکوت و فقط با نور کم (مثلاً با چراغ‌خواب) انجام دهید و در زمان تعویض کهنه با او سرگرم نشوید. نگذارید شیرخوار در بستر شما بخوابد. اگر شیرخواری به بستر شما عادت کند برای جابجایی او به بستر خود در آینده با مشکل مواجه خواهید شد. در ۲ تا ۳ ماه اول می‌توانید شیرخوار را در تخت (گهواره‌ای) در مجاورت خود بخوابانید. آخرین شیر وی را در زمان خواب خود به نوازد بدهید. سعی کنید شیرخوار برای این شیردهی حداقل ۲ ساعت بیدار نگه دارید. رفتن همزمان به بستر با شیرخوار باعث ایجاد عادت مناسب خوابیدن خواهد شد.
اخیرا دانشمندان سوئیسی با تحقیق روی سه تا پنج کودک ۱ تا ۱۰ ساله متوجه شدند کودکان از نظر میزان خواب با یکدیگر تفاوت قابل توجهی دارند و اگر کودکی کم خواب یا پرخواب باشد در سراسردوران کودکی به همان صورت باقی می‌ماند.
نکته جالبتر این تحقیق آن است که مشخص شده بعد از ۱۰ سالگی نیز عادت خواب دراکثر بچه‌ها ثابت باقی می‌ماند. به این ترتیب ساختار بیولوژیک (ساعت درونی) در کودک در تعیین مقدار خواب مورد نیاز کودکان نقش مهمی‌ایفا می‌کند و میزان خواب طبیعی از کودکی به کودک دیگر متفاوت است.
البته احتمالا عوامل دیگری از قبیل محیط کودک، ژنتیک و عادت اطرافیان نیز بی تاثیر نیست. در واقع والدین بایستی میزان خواب کودک خود را ارزیابی کنند و آن را بپذیرند زیرا همانطور که گفتیم میزان خواب کودک با کودک دیگر متفاوت است. اما چگونه می‌توان میزان خواب کودکمان را ارزیابی کنیم؟
نوزاد یک روزه تا یک ماه:
نوزادان معمولا بین ۱۵ تا ۱۸ ساعت در شبانه روز می‌خوابند اما دوره خواب آنها کوتاه و حدود دو تا چهار ساعت است. کودکان نارس معمولا به خواب بیشتری نیاز دارند و با توجه به اینکه نوزادان هنوزساعت بیولوژیک درونی یا ریتم شبانه روزی ندارند الگوی خواب آنها به چرخه روز و شب ارتباط ندارد.
در حقیقت نیاز آنها به خواب اصلا قابل پیش بینی نیست و در این مورد هم کاری ازکسی ساخته نیست بایستی این دوران با صبر و خونسردی بگذرد. به عبارتی والدین بایستی با ساعت کودک تنظیم شوند چون خواب کودک در این دوران قابل تنظیم نیست.
نوزاد یک تا دو ماه:
در این دوران که خنده و هیجانات کودک شروع می‌شود الگوی خواب منظم تر می‌شود و طولانی ترین دوره خواب چهار تا شش ساعت می‌باشد که بیشتر بعد از ظهرهاست تا شب. دراین دوران طولانی ترین بیدار باش دو ساعت است و بعد از آن خسته می‌شود و می‌خوابد.
لطفا به این نیازکودک احترام بگذارید چون اگر بچه را زیاده از حد بیدار نگهداریم تا خسته تر شود و راحت تر بخوابد نتیجه عکس حاصل می‌شود. در این صورت کودک برای خواب مقاومت می‌کند و ترشح هورمون‌های خاص موجب بیداری شبانه کودک می‌شود.
نوزاد سه تا چهار ماه:
در این دوران سه چهارم خواب کودک شبهاست و روزها با سه بار چرب زدن سپری می‌شود. دراین دوران چرخه روز و شب کودک پایدارترمی‌شود اما هنوز نظم ندارد و نمی‌توان برنامه مشخصی برایش تعیین کرد. در این دوران کودک اجتماعی‌تر شده و تمایل بیشتری به بازی دارد به این دلیل درمقابل خواب شب مقاومت می‌کند.
نوزاد چهار تا هشت ماه:
در این دوران است که باید الگوی خواب سالم را در کودک به وجود آورد. از آنجایی که در این دوران الگوی خواب کودک به بزرگسالان شباهت بیشتری پیدا می‌کند توجه کنید که به نیازهای خواب کودکتان حساس باشید و سبک زندگی خود را با او هماهنگ کنید. اگر تا دیر وقت بیدارید و او را هم بیدار نگه می‌دارید این یک عادت غلط است و کم خوابی برایش نهادینه می‌کنید که درست به اندازه سو تغذیه برای کودک مضر است.
به همین دلیل برای کودک خود الگوی خواب منظمی در نظر بگیرید و به آن پایبند باشید. بچه‌ها ممکن است در این سن صبح‌ها زود بیدار شوند حدود شش – پنج و دوباره بخوابند.
کودکان شش ماهه حدود دو تا سه ساعت چرت روزانه دارند که معمولا اولین چرت آنها حدود ۹ تا ۱۰ صبح است و یک ساعت طول می‌کشد. چرت بعدی ۱۲ ظهر است و یک تا دو ساعت طول می‌کشد و چرت عصرگاهی بین سه تا پنج بعد از ظهر متغیر است و مدت زمان متفاوتی دارد. محققان توصیه می‌کنند هیچ گاه نگذارید کودک بعد از سه بعد از ظهر بخوابد در عوض شب او را زودتر بخوابانید.
نوزاد ۹ تا ۱۲ ماه:
کودک شبها ۱۰ تا ۱۲ ساعت می‌خوابد و دو بار در روز چرت می‌زند دیگر به شیرخوردن شبانگاهی نیاز چندانی ندارد. با توجه به اینکه در این دوران سومین چرت روزانه حذف می‌شود ممکن است شبها زودتر بخوابد. البته این مساله بسته به کودک فرق می‌کند.
جالب این است که در این سن اگر فقط ۲۰ دقیقه درمقدار خواب او تغییر اتفاق نیفتد بر روی رفتار او اثر زیادی دارد.
هرگز به خاطر یک خواب کامل شبانه چرت بچه را حذف نکنید چون این عمل باعث خستگی و بد خلقی او شده و کودک شب سخت تر و بامقاومت می‌خوابد و تا صبح چند بار بیدار می‌شود.
کودک یک تا سه سال:
در این دوران چرت صبحگاهی او حذف می‌شود و فقط یک بار در روز آن هم برای ۱/۵ تا دو ساعت چرت می‌زند. این تغییر گاهی باعث دردسر می‌شود چون برای بعضی کودکان یک بار چرت زدن کافی نیست و دو بار چرت زدن هم زیاد است.
اگر چنین کودکی دارید شب او را کمی زودتر بخوابانید تا استراحت کافی داشته باشد و از خیر چرت صبحگاهی او بگذرید. اگر بچه‌های ۲۱ تا ۳۶ ماهه فقط یک بار چرت روزانه احتیاج دارند که بین ۱ تا ۵/۳ ساعت متغیر است. این کودکان معمولا بین ۷ تا ۹ شب می‌خوابند و بین ۶ تا هشت صبح بیدار می‌شوند. برای کودکانی به این سن بهتر است خواب شبانه ون چرت آنها منظم باشد اما خیلی هم در این موارد سخت گیری نکنید چون نتیجه عکس می‌دهد.
کودک ۳ تا ۶ ساله:
معمولا دراین دوران کودکان نه شب به بسترمی‌روند و حدود شش تا هشت صبح بیدار می‌شوند. اکثر بچه‌ها در سن سه سالگی هنوز چرت روزانه دارند ولی تا سن پنج سالگی این چرت کوتاه تر و یا حذف می‌شود.
در این دوران هم توجه به نیاز خواب کودک از واجبات است. مهدکودک یا کلاس‌های ورزشی یا … گاهی باعث حذف چرت عصرگاهی می‌شود. دراین صورت باید برنامه خواب شبانه بچه را تغییر دهید (مثلا او را زودتر بخوابانید) و هیچوقت به اصرار چرت روزانه او را حذف نکنید. توجه کنید که خواب تاثیر زیادی بر خلق و خوی کودک می‌گذارد. کم خوابی باعث بروز مشکلات رفتاری مثل حالت تهاجمی، تدافعی، عدم پذیرش شرایط، رفتار متضاد و مخالف و گاهی بیش فعالی می‌شود.
کودک ۷ تا ۱۲ سال:
در این سنین ب توجه به فعالیت‌های اجتماعی مدرسه و غیره زمان خواب شبانه دیرتر می‌شود و به حدود ساعت هشت تا ۱۰ شب می‌رسد. مقدار خواب هم بین ۹ تا ۱۲ ساعت در شبانه روز متغیر است. توجه کنید دراین سنین هنوز میزان خواب کافی برای کودک اهمیت ویژه‌ای دارد و کم خوابی باعث خواب آلودگی روزانه کودک می‌شود و ضعف درسی به همراه دارد.
مشکلات خواب معمولاً کودکان زير ۵ سال بيش از بقيه دچار مشکلات خواب مي شوند ، ولي اين مشکلات در کودکان بزرگتر نيز ديده مي شود . مشکلاتي که در اين مبحث به آنها اشاره مي شود ، اغلب گذرا هستند . اين اختلالات بندرت ممکن است علامت اضطراب و در مواردي نشانه اي از يک مشکل جدي رفتاري باشند .
* بي خوابي شبانه اغلب کودکان در سن يکسالگي شب ها به طور طبيعي مي خوابند ، اگر کودکي بعد از سن يکسالگي ، نتواند شب ها بخوابد و يا در طول شب از خواب بيدار شود ، بايد علت آن را مشخص نمود . علل احتمالي اين مشکل ممکن است ، نداشتن زمان معين براي خواب ، زود به تختخواب بردن کودک و همچنين ترس از تاريکي باشد. تعيين زمان مشخص براي خواب و سخت گيري و جديت نسبت به آن ، در رفع اين مشکل مؤثر است . اگر کودک از تاريکي مي ترسد ، استفاده از چراغ خواب مفيد است . در مورد کودکان بزرگتر استفاده از تشويق و جايزه دادن مؤثر است .
چه زماني بايد به پزشک مراجعه کرد ؟
در صورتي که بي خوابي کودک غيرقابل تحمل شده ، به پزشک کودک خود مراجعه نمائيد . او از شما مي خواهد تا الگوهاي خواب و زمان هاي معمول خواب کودک را کنترل نموده و سپس تغييراتي در جهت تنظيم الگوي خواب کودک ايجاد نمائيد . با به کار بردن اين روش ، در خلال چند هفته ، خواب کودک به حال طبيعي برمي گردد .
* کابوس هاي شبانه ديدن خواب هاي ترسناک در کودکان سنين ۵ تا ۶ سال شايع است . اين کابوس ها اغلب ناشي از تجربيات ناخوشايند کودک در طول روز نظير ديدن فيلم هاي ترسناک ويديويي است .
گاهي اوقات ، کابوس شبانه ناشي از اضطراب است . توصيه هاي لازم هنگامي که کودک در اثر يک کابوس شبانه از خواب مي پرد ، او را آرام کنيد تا دوباره بخوابد . گاهي اوقات براي جلوگيري از ايجاد کابوس لازم است کودک را از تماشاي تلويزيون منع کرد . باز گذاشتن در اتاق خواب و يا روشن گذاشتن چراغ نيز ممکن است به حل اين مشکل کمک نمايد . در بعضي از کودکان ، بحث و گفتگو در مورد کابوس مؤثر است . در صورتي که کابوس هاي کودک به طور مرتب و دايمي بروز مي کند ، او بايد توسط پزشک مورد معاينه قرار گيرد . بعد از سن ۶ سالگي ، کودکان کمتر دچار کابوس شبانه مي شوند ، ولي همه افراد در تمام سنين ، گاهي دچار کابوس مي شوند .
* وحشت شبانه کودکان سنين ۴ تا ۷ سال ، بيش از سايرين مستعد اين اختلال هستند . وحشت شبانه معمولاً دو ساعت بعد از خوابيدن ايجاد مي شود . پيش از ايجاد آن کودک بتدريج و به صورت پيشرونده دچار بي قراري مي شود . در خلال وحشت شبانه ، کودک بيدار و وحشت زده بنظر مي رسد و ممکن است فرياد بزند و يا ناله کند . لازم به ذکر است که کودک در اين حالت بيدار نيست و به راحتي نيز بيدار نمي شود و به آرام کردن نيز پاسخي نمي دهد . اگر زمان بروز اين اختلال را نمي دانيد ، سعي کنيد کودک را در مرحله بي قراري اوليه که ۱۵ دقيقه پيش از بروز وحشت شبانه ايجاد مي شود، از خواب بيدار کنيد . در صورتي که وحشت شبانه ايجاد شده باشد ، کار زيادي از شما ساخته نيست و فقط مي توانيد در کنار او بمانيد .
اگر وحشت شبانه چندين نوبت در هفته تکرار مي شود . به پزشک مراجعه کنيد . پزشک ممکن است براي مدتي کوتاه ، داروهاي خواب آور براي کودک تجويز کند تا عمق خواب کودک تغيير نمايد .با استفاده از اين روش ، بعد از مدتي اين مشکل برطرف خواهد شد .
* راه رفتن درخواب اين مشکل معمولاً در کودکان سنين ۶ تا ۱۲ سال ديده مي شود . کودک در حين خواب از رختخواب خارج مي شود و در اطراف راه مي رود و اغلب بعد از چند دقيقه به رختخواب خود برمي گردد . در اين موارد اقدامي جز اطمينان از سلامت کودک و رعايت مسائل ايمني ضرورت ندارد . سعي نکنيد تا او را از خواب بيدار نمائيد . در صورت نياز، فقط او را به آرامي به رختخواب خود هدايت کنيد . راه رفتن در خواب در اغلب کودکان بعد از رسيدن به سن بلوغ برطرف مي شود و فقط در عده کمي اين مشکل در تمام طول زندگي باقي خواهد ماند .
