زمان از شیر گرفتن بستگی به شرایط مادر و کودک دارد. گاهی مادر شاغل است و می‌خواهد سریع‌تر کودک را از شیر بگیرد، یا اینکه کودک به دلیل وابستگی شدید به سینه مادر از خوردن غذاها و خوردنی های مفید خودداری می کند و چاره ای جز از شیر گرفتن برای والدین نمی گذارد ولی اگر مادر خانه‌دار است و مشکلی وجود ندارد می‌تواند مدت بیشتری به نوزاد شیر دهد.
به طور کلی هر وقت که دیدید تغذیه تکمیلی کودک، نیازهای غذایی او را بر طرف می‌کند و اگر شیر مادر را نخورد، لطمه‌ای به سلامتی او وارد نمی‌شود، می‌توانید دیگر شیر خودتان را به او ندهید.
بسیاری از کارشناسان توصیه می کنند شیر دادن مادر به كودك تا پایان دو سالگی ضروری است؛ اما یک سال اول شیردهی بسیار مهمتر از سال دوم است.
روش های از شیر گرفتن کودک:
۱-روش ناگهانی: این روش در عوام زیاد شایع است. این روش از نظر روحی به بچه ضربه وارد می‌کند و مشکلات و عوارضی برای او دارد؛ چراکه او به شیر مادرش اعتیاد پیدا کرده است. تنها فایده این روش آن است که دیگر خیال مادر راحت است که شیردهی تمام و وابستگی کودک قطع شده است. رفتار غلط مادر در ارتباط با این موضوع ونحوه از شیر گرفتن کودک ممکن است در ظاهر نتیجه‌بخش باشد و کودک دیگر شیر مصرف نکند اما باعث برهم خوردن حوزه روانی وی می‌شود و اختلالاتی چون وسواس، پرخاشگری، گاز گرفتن و… در رفتار وی ایجاد می‌شود.
۲-روش آرام و تدریجی: روش تدريجي اما قاطع ، براي از شير گرفتن كودك موفق ترين و بهترین روش از شیر گرفتن کودکان است و مورد توصیه اکثر متخصصان است . بسته به شرایط فرزندتان از ۱۵، ۱۶، ۱۷ یا ۱۸ ماهگی به‌تدریج شیر را کم کنید. در این روش در یک دوره یک ماه تا ۴۵ روزه، به کودک فرصت می دهیم تا طبیعت بدن او، فرصت هماهنگی با وضعیت جدید را داشته باشد. در اين روش چون از شير گرفتن آرام آرام است، مشكلات عصبي، رواني و تغييرات هورموني مادر كه در يكباره از شير گرفتن اتفاق مي افتد به وجود نمي آيد و كودك نيز دچار ضربه رواني نمي شود.
توصيه هاي مفید و كاربردي برای از شیر گرفتن کودک:
۱- در ابتدا باید بدانید که از شیر گرفتن کودک نیازمند گذاشتن وقت و صبرداشتن است. کودک از زمانی که پا به دنیا گذاشته، در آغوش مادر قرار گرفته و شیر او را خورده است. طبیعی است که به راحتی نمی‌تواند از آن دل بکند. پس بهتر است یک بازه زمانی چند هفته‌ای را برای ترک شیر، برای او در نظر بگیرید. در این دوران باید برنامه‌های ویژه‌ای تدارک ببینید زیرا بچه‌ها معمولاً پرخاشگر میشوند. آرامش خود را حفظ و سعی کنید رفتاری آگاهانه در برابر آنها داشته باشید. اگر قرار باشد با اولین گریه و فریاد دوباره به او شیر بدهید، هیچ وقت موفق نخواهید شد.
۲- خودتان را از نظر روانی و جسمی آماده کنید: آیا می خواهید کودک را از شیر بگیرید یا صرفا این مساله مطرح است که مردم چه می گویند؟ از خودتان سوال کنید که «آیا واقعا زمان از شیر گرفتن رسیده است؟» و جواب مثبت قطعی را به خودتان بدهید پیش از آنکه مجبور شوید به چشم های ملتمس و خیس جگر گوشه تان خیره شوید. بسته به نوع شخصیت خود شما و کودکتان و اینکه چه اندازه برنامه تان تدریجی است می تواند گفت که ساعت ها و روزهای سختی پیش رو خواهید داشت.
۳- بهترین زمان برای ازشیرگیری کودک، به هنگام اعتدال هواست. بنابراین اوایل بهار بهترین زمان برای این کار است. در صورت ضرورت، ابتدای پاییز نیز زمان مناسبی است. اما اوج گرما و سرما برای این کار مناسب نیست که در حالت اول احتمال ایجاد بیماری های اسهالی و در حالت دوم احتمال بروز سوءهضم وجود دارد. درصورتی که هیچ چاره‌ای نباشد، باید از شیرگیری را به اواخر تابستان یا اواخر زمستان انداخت که شدت گرمی و سردی کمتر می‌شود.
۴- اگر ضرورتی به ازشیرگیری در فصول گرم یا سرد وجود دارد، باید غذاهایی متناسب آن فصول به کودک داده شود.
۵- زماني كه مادر فرصت بيشتري براي بيرون بردن و سرگرم كردن فرزندش دارد ، بهترين زمان از شيرگيري كودك است ، زيرا محدوديتهاي محيط بيرون ، مانعي براي شير خوردن كودك محسوب مي شود و سرگرم بودن او ، اشتياق به شير خوردن را كم مي كند.
۶- پيش از آن كه كودك را از شير بگيريد، او را به غذا خوردن و نوشيدن مايعات با ليوان عادت دهيد؛ اين موضوع باعث مي‌شود كه براي ترك کردن شير مادر مجبور به تحمل سختي‌هاي غذا خوردن با قاشق و چنگال نشود. براي او سرويس غذاخوري جداگانه‌اي، با طرح‌هاي كودكانه و رنگ‌هاي شاد و تند بخريد. به جاي ليوان‌هاي شيشه‌اي كه براي بچه‌ها خطرناك است، مي‌توانيد از قمقمه‌هاي رنگي پلاستيكي استفاده كنيد. اين وسايل حواس بچه‌ها را پرت و به دليل جذابيت‌هايي كه دارد، آنها را به خوردن غذا و نوشيدن مايعات تشويق مي‌كند.
۷- از شير گرفتن كودك نارس بايد ديرتر از كودك عادي و سالم انجام شود.
۸- ازشیرگیری باید زمانی انجام شود که کودک، بیمار نباشد؛ به خصوص بیماری های گوارشی و ازجمله سوءهضم یا اسهال نداشته باشد تا در هضم و جذب غذا دچار مشکل نشود.
۹- زماني را براي قطع شيردهي انتخاب كنيد كه حوادث تنش زاي ديگري براي كودك در شرف وقوع نباشد . براي نمونه تولد نوزادی جدید در خانواده قطع كردن شير قبل از زمان بازگشت مادر به محل كار ، تعویض خانه، رفتن به مسافرت و رفتن به مهد کودک يا همزماني آن با آموزش كنترل ادرار نباشد .
۱۰- از مدتی قبل از ازشیرگرفتن، باید به تدریج میزان غذای کمکی را افزایش دهید تا اشتهای کودک به شیر کمتر شود.
۱۱- قبل از اینکه کودک را از شیر بگیرید او را به سمت استفاده از لبنیات به روش صحیح سوق دهید. خوردن شیر از لیوان را به او آموزش دهید یا از ماست و پنیر کمک بگیرید. مطمئن شوید که بدون خوردن از سینه هم خواهد توانست مقدار مناسب کلسیم و سایر مواد مغذی شیر را دریافت کند.
۱۲- به تدریج که شیر بچه را کم می‌کنید، میزان آب، مایعات، آبمیوه و حتی شیر پاستوریزه‌ای را که به او می‌دهید بیشتر کنید. اینها گزینه‌های خوبی هستند که با ذائقه کودک نیز جور درمی‌آید.
۱۳- به تدریج فاصله زمانی شیر دادن‌ها را بیشتر کنید صبح‌ها وقتی کودک از خواب بیدار شد به او شیر دهید و نوبت بعدی را تا جایی که امکان دارد به تأخیر بیندازید. در این حالت خود به خود، تعدادی از دفعات شیردهی حذف می‌شود. البته باید این زمان را با خوراکی‌های مقوی و میوه‌ها پُر کنید. اگر گرسنه بماند حتماً باز هم به سراغ شما می‌آید.
۱۴- غذاهایی مانند سوپ های رقیق، گوشت های سهل الهضم، شیربرنج، حلیم و هریسه و فرنی … برای دوران ازشیرگیری مناسبند.
۱۵- وقتی می‌خواهید شیر بچه را قطع کنید، اگر از شما شیر خواست به او بستنی، شیرهای طعم‌دار میوه‌ای، شیر کاکائوی رقیق یا حتی کیک و بیسکویت بدهید تا سیر شود و شیر مادرش را فراموش کند. تاکید می‌شود به‌هیچ‌وجه به او چیپس و پفک و تنقلات غیرمفید ندهید.
۱۶- تزیین غذا: بهتر است غذای کودک را به اشکال مورد توجه او درآورد تا میل بیشتری به خوردن پیدا کند.
۱۷- قاطع باشید و به تصمیم خود احترام بگزارید. مطمئن باشید که یک کودک وابسته تمام روش های ممکن را به کار خواهد گرفت تا به دلخواه خود برسد. در موارد مشکل تر گریه واعتصاب غذا هم جزیی از برنامه خواهد بود.
۱۸- شیرخوردن و تماس با پستان مادر، علاوه بر تمام مزایا، یک روش مهم انتقال حرارت و عاطفه مادر به فرزند است. با قطع شیردهی یکی از مهم ترین نکات، توجه به جبران این نقیصه با افزایش محبت و توجّه به فرزند است. رفتار بسياري از كودكان در هنگام جدا شدن از شير، مشابه يك فرد داغدار در فراق يار عزيز خود است؛ لذا در اين دوره بيشترين محبّت را به او داشته؛ با روش هاي مختلف وي را سرگرم كنيد تا كم كم اين داغ را فراموش كند. بيدارخوابي والدين در نيمه هاي شب بر سر بالين كودكي كه بنابر عادت خود براي شيرخوردن از خواب برمي خيزد؛ چيز غريبي نيست؛ لذا والدين بايد به لحاظ روحي، خود را براي اين مشكلات كاملا طبيعي آماده كنند.
۱۹- در دورانی که قصد دارید او را از شیر بگیرید، از پدر خانواده بخواهید به او غذا بدهد یا وقت‌هایی که شیر می‌خواهد، او را در آغوش بگیرد و بیرون از خانه ببرد. پدر می‌تواند شبها فرزندتان را بخواباند و در کنار او باشد زیرا بسیاری از بچه‌ها عادت دارند با مکیدن سینه مادر خود به خواب بروند.
۲۰- بازی کردن با کودک و سرگرمی های مناسب، برای این دوران بسیار ضروری هستند. به خصوص بازی های بیرون از محیط خانه و در کنار سایر بچه ها مثل بازی در پارک ،علاوه بر اینکه جنبه سرگرمی برا ی کودک دارد موجب خستگی او می شود و به این ترتیب فرصت کمتری برای بهانه گیری برای شیر خوردن پیدا می کند.
۲۱- برای کودک آهنگ های ملایم و شعر های کودکانه پخش کنید ، خواندن قصه ، عروسك پشمالو و اسباب بازيهاي متعدد كه كودك بتواند در آغوش بگيرد يا در تخت خود قرار دهد ، از جمله روشهاي آرامش بخش هستند .
۲۲- او را زمان بیشتری خارج از خانه نگه دارید تا در عادت‌های او تغییر ایجاد شود. کودک را بیشتر به خانه پدر و مادربزرگش یا به پارک ببرید. بچه‌ها در این سنین به راحتی با جایگزین‌ها کنار می‌آیند پس سعی کنید روش‌ها و کارهای مناسبی را برایش در نظر بگیرید.
۲۳- بهتر است مادر به تدریج به بدگویی از شیر و شیرخوارگی بپردازد تا به لحاظ روانی، کودک از شیرخوردن منصرف شود.
۲۴- سعی کنید ارتباط شیر خوردن را با سایر فعالیت ها قطع یا کم کنید. مثلا اگر کودک عادت داشته است با شیر خوردن بخوابد روش دیگری برای خواباندنش پیدا کنید و حتی اگر قرار باشد قبل از خواب شیر بخورد فاصله زمانی مشخصی بین شیرخوردن و خواب ایجاد کنید مثلا بعد از شیر و قبل از خواب برایش قصه بخوانید. یا اگر بعد از آسیب های فیزیکی او را با شیر خوردن آرام می کرده اید، روش نوازش و توجه را جایگزین نمایید.
۲۵- وقتی کودک اصرار به خوردن شیر می کند با خشم و عصبانیت او را از خود دور نکنید.
۲۶- کودکان پس از اینکه از شیر گرفته میشوند، تمایل زیادی به مکیدن انگشتان دست و پا دارند و به پستانک و یا شیشه روی میآورند (به علت وجود غریزه مکیدن در کودکان). به فرزند خود اجازه این کار را بدهید و این نکته را به خاطر داشته باشید که کودک شما در حال پشت سر گذاشتن یک بحران است. اگر چنانچه کودک تمایل زیادی به این کار دارد کمی با او مدارا کنید.حتی می توانید خودتان . شیشه شیریا پستانك را جایگزین شیر مادر کنید.
۲۷- در ساعت‌های شیردهی سعی کنید خود را مشغول نشان دهید در عوض کمی آب میوه یا یک لیوان شیر را برای نوشیدن در اختیار کودک بگذارید. بهتر است برای این کار نوشیدنی مورد علاقه او را انتخاب کنید تا با رغبت آن را بنوشد. اگر بیشتر اوقات در جای خاصی از خانه به او شیر می‌دادید، سعی کنید دکوراسیون خانه را تغییر دهید. با این کار چیزهایی که او را یاد شیر خوردن می‌اندازد از خاطرش می‌رود.
۲۸- عده ای از کودکان عادت دارند که حتما قبل از خواب باید شیر بخورند تا به خواب روند لالایی گفتن، قصه خواندن، بغل کردن عروسک و استفاده از تکانهای کوچک و گهواره ای، می تواند این عادت غذایی را در کودکان تغییر دهد.
۲۹- در مدت از شير گرفتن كودك، شبها وقتي كه كودك خواب است؛ يكي دو نوبت به او شير بدهيد تا كمي سينه تخليه شود.
۳۰- به ياد داشته باشيد كه قرار است شير از بچه گرفته شود نه مادر از او. پس سعي كنيد كودك را از شير مادر غافل كنيد اما خود، از بچه غافل نشويد و از طريق ديگري محبتتان را به كودك نشان دهيد و وقت كافي را با او صرف كنيد تا كودك شما اين توجه و همراهي را درك كند. فعاليت هايي مثل بازي با او ، ايجاد ارتباط فيزيكي و … مي تواند به او اين حس را القاء نمايد كه تو هنوز دوست داشتني هستي.
۳۱- صبور باشید. با کودکتان که غصه دار عزیز از دست رفته است، مهربان باشید. فرزندتان را درک کنید و ارتباط جسمی خود را با او حفظ کنید. باید قبول کرد که طفل نیز همانند شخصی بزرگسال که از لحاظ عاطفی ضربه خورده، نیازمند مهر و محبت اطرافیان به ویژه مادر خود است. پس در برابر پرخاشگری های کلامی و بدنی (مثل دشنام دادن و یا گاز گرفتن) کودکان صبور باشید و با ملایمت و روی گشاده با آنان رفتار کنید و بگذارید کودک بیش از پیش، گرمای آغوش شما را حس کند و بدین ترتیب، آسیب کمتری بر روح و روان او وارد می شود.
۳۲- همزمان با کاهش دادن وعده های شیر کودک، او را بیشتر از گذشته در آغوش بگیرید و مورد مهر و محبت مادری خود قرار دهید تا از این طریق، نیاز عاطفی و روانی تعلق خاطر کودک به مادر در وی ارضاء شود.
۳۳- در هنگام از شير گرفتن كودك و تا مدتها بعد از آن ، بهتر است مادر با لباس كودك را استحمام كند تا كودك دوباره به شير خوردن تشويق نشود.
۳۴- در این دوران، مشورت با پزشک متخصص کودک و پزشک تغذیه بسیار مهم و ضروری است، با به کار بستن دستورات غذایی پزشک متخصص تغذیه، میل به غذا خوردن را در فرزندتان ایجاد یا تقویت کنید.
۳۵- بهتر است اطرافيان مادر، در خلال دوره از شيرگيري كودك پيشرفتهاي او را در اين كار ، هرچند جزيي باشد، گوشزد كنند و با اين عمل ، به اعتماد به نفس مادر كمك كنند .
۳۶- از تجارب اطرافيان خود در اين زمينه استفاده كنيد.
۳۷- سعی نکنید خود را بیمار و سینه‌تان را زخمی نشان دهید، با این کار کودک ناراحت می‌شود و ممکن است از وضعیت پیش‌آمده بترسد و وحشت کند. در این حالت نه تنها مشکلی حل نمی‌شود بلکه موضوع جدیدی به مشکلات خود اضافه کرده‌اید. بچه‌ها در دورانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، وابستگی‌های عاطفی شدیدی پیدا می‌کنند و این رفتار شما به آنها صدمه می‌زند.
۳۸- تعداد دفعه های شیر خوردن را به آرامی کم کنید. اگر می توانید شیر خوردن را به شب یا روز محدود کنید. کودکان به شرایط محیطی عادت می کنند. مثلا می توانید قانونی وضع کنید که «تا وقتی خورشید خانوم تو آسمونه نمی تونی شیر بخوری» یا «بیرون از منزل/خارج از تخت/جایی به غیر از مبل سبز شیر خوردن ممنوعه» شرایط محیطی را به گونه ای تعریف کنید که برای او قابل درک باشد. مثلا نگویید «یکساعت دیگه بهت شیر میدم!» چون او تصوری از تقسیم بندی زمانی بر اساس ساعت ندارد لیکن از آنجایی که در دوره های زمانی خاصی شیر خوردن از سر گرفته می شود (مثلا شب ها، یا به محض رسیدن به منزل، یا به محض نشستن روی صندلی قرمز) کودک خیلی زود به قانون عادت کرده و به شما اعتماد می کند و در همان حال از ضربه های روانی در امان است.
۳۹- برای از شیر گرفتن کودک دلبندتان بهتر است از اطرافیان نزدیک خود مثل مادر، خاله، عمه و به طور کلی کسانی که بچه با آنها ارتباط خوبی دارد کمک بگیرید.
۴۰- در صورتی که با انجام این مراحل کودک باز هم تمایل زیادی به شیرخوردن داشته باشد می توانید موضع شيردهي را با داروي تلخ گياهي نظير صبرزرد، كلپوره مخصوصا صبر زرد آغشته کنید برای این کار مقدار كمي صبر زرد را در مقدار اندكي آب حل كرده روي سينه بماليد. رنگ سياه صبر زرد باعث خواهد شد كه كودك، رغبتي به گرفتن سينه نداشته باشد.
كودكان سِمِج تر، معمولاً به محض چشيدن طعم تلخ صبر زرد، از شير خوردن منصرف خواهند شد. البته باید توجه داشت که صبرزرد جزو داروهاي مسهل است و در صورت مصرف زياد ممكن است كودك را دچار اسهال كند. مصرف بيش از اندازه كلپوره نيز به ويژه براي كودكان حالت مسموم كننده دارد.(البته اگر مراحل بالا به خوبی و درستی انجام شود دیگر نوبت به این مرحله نمی رسد).
تذکر مهم:
۱- بعضی از مادران، اقدام به رنگ كردن پستان خود با ماژيك و مانند آن مي كنند كه تا وقتي كودك نخواهد سينه را بمكد؛ مشكل مهمّي را در پي نخواهد داشت امّا اگر كودك كوتاه نيايد و اقدام به مكيدن سينه كند؛ موادّ شيميايي و خطرناك اين گونه رنگها، وارد بدن نازنين او خواهد شد.
۲- يك اشتباه بسياري از والدين اين است كه با اين استدلال كه بهتر است خود و فرزندانشان، يك بار اين استرس را تحمّل كنند؛ به طور همزمان، اقدام به از شير گرفتن و نيز آموزش كنترل ادرار و مدفوع (به زبان ساده، همان از پوشك گرفتن) به كودك خود مي كنند؛ غافل از اين كه تحمّل اين دو استرس همزمان، براي كودك بسيار سنگين است. در اين حال، يا حدّاقل يكي از اين دو اقدام به شكست مي انجامد يا اگر هم به ظاهر موفّقيتي در كار باشد؛ به تجربه دیده شده است كه چنين كودكاني پس از يك دوره چند ماهه يا چند ساله كنترل ادرار و مدفوع، بدون وجود دليل ظاهري خاصّي، دچار مشكلات متعدّدي در اين زمينه ازجمله بي اختياري دفع، شب ادراري و مانند آن مي شوند.
پيشنهاد ما اين است كه حدّاقل يك دوره چند ماهه بين اين دو اقدام، فاصله بيندازيد و بعد از اين كه مطمئن شديد كه كودك، داغ شير نخوردن را فراموش كرده است؛ نسبت به آموزش دفع ادرار و مدفوع به وي اقدام كنيد. البتّه اين مسأله در مورد كودكاني كه توانايي آن را دارند كه قبل از دو سالگي در مورد كنترل ادارار و مدفوع، آموزشهاي لازم را فرا بگيرند؛ مصداق نخواهد داشت.
