نوزادان نارس زودتر از نوزادان رسیده و کامل به دنیا می‌آیند. اگر بارداری کمتر از ۳۷ هفته طول بکشد، نوزاد نارس خواهد بود، اما نوزادان رسیده ۳۷ تا ۴۲ هفته پس از آخرین قاعدگی مادر (LMP) متولد می‌شوند.
این هفته‌های نهایی در رحم مادر برای بالا رفتن وزن نوزاد و رشد کامل اندام‌های حیاتی مختلف از جمله مغز و ریه بسیار مهم است. به همین دلیل است که نوزادان نارس مستعد ابتلا به بیماریهای مختلف‌اند و باید مدت بیشتری در بیمارستان بستری شوند. نوزاد نارس به عارضه‌های طولانی مدتی مانند ناتوانایی‌های یادگیری یا جسمی نیز مبتلا می‌شوند.
نوزادان نارس غالباً به مراقبت ویژه نیاز دارند و معمولاً در ابتدا در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) نگهداری می‌شوند. در بخش مراقبت‌های ویژه محیطی فراهم می‌شود که کمترین استرس ممکن به نوزاد وارد شود. در این بخش گرما، مواد مغذی و محافظت لازم برای رشد و نمو مناسب نوزاد فراهم می‌شود.
علل نارس به دنیا آمدن نوزاد
ابتلا مادر به عارضه‌های زیر احتمال زایمان زودرس را افزایش می‌دهد:
دیابت
ناراحتی‌های قلبی
بیماریهای کلیوی
فشار خون بالا
عامل‌هایی که در دوران بارداری احتمال زایمان زودرس را افزایش می‌دهد، عبارت است از:
تغذیه نامناسب قبل از آبستنی و در طول بارداری
سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر یا افراط در نوشیدن الکل در دوران بارداری
عفونت‌های خاص مانند عفونت‌های مجاری ادراری و غشاء آمنیوتیک
سابقه زایمان زودرس
ناهنجاری‌های رحم
ضعیف بودن دهانه رحم و زود باز شدن آن
همچنین احتمال زایمان زودرس در سنین کمتر از ۱۷ و بالاتر از ۳۵ سال بیشتر است.
علائم
زایمان زودرس به این معنا است که جنین زمان کافی برای رشد در رحم و سازگار شدن با زندگی خارج از رحم نداشته است.
نشانه‌های نارس بودن نوزاد عبارت است از:
کوچک بودن نوزاد و سر بزرگی که با این جثه کوچک تناسب ندارد.
نوک تیز بودن اعضاء بدن: اعضاء بدن نوزاد نارس برخلاف نوزادان دوره کامل به دلیل فقدان ذخایر چربی حالت گرد ندارد.
موهایی کرک مانند (لانوگو) بخش اعظم بدن نوزاد را می‌پوشاند.
پایین بودن دمای بدن به دلیل کمبود ذخائر چربی در بدن، به ویژه بلافاصله پس از زایمان در اتاق زایمان
تنفس دشوار نوزاد یا سندرم زجر تنفسی
نداشتن واکنش‌های لازم برای مکیدن و بلع که دشواری‌های تغذیه‌ای را برای نوزاد به دنبال دارد.
بیماریهای نوزادان نارس
ازآنجایی که اندام‌های داخلی نوزادان نارس کاملاً برای عملکرد مستقل آماده نیست، این نوزادان مستعد ابتلا به مشکلات متعددی هستند. در کل هر چه نوزاد زودتر از موعد به دنیا بیاید، احتمال بروز عوارض بیشتر خواهد بود.
هیپربیلی روبینمی (زردی)
یکی از عارضه‌های قابل درمان که در ۸۰ % از نوزادان نارس مشاهده می‌شود، زردی است. بیلی روبین ماده‌ای است که در اثر متلاشی شدن معمول گلبول‌های قرمز به دست می‌آید، بالا بودن میزان بیلی روبین باعث ابتلا به زردی و یرقان می‌شود. نوزدان مبتلا به یرقان پوست‍شان و سفیدی چشم‌هایشان به رنگ زرد درمی‌آید.
انتروکولیت نکروزان
انتروکولیت نکروزان (NEC) یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین بیماریهای روده در میان نوزادان نارس است و زمانی بروز می‌یابد که بافت‌های روده کوچک یا بزرگ آسیب ببیند یا شروع به از بین رفتن کند. در نتیجه روده ملتهب یا در موارد نادر سوراخ می‌شود. در این شرایط روده دیگر نمی‌تواند مواد زائد را نگه دارد، در نتیجه باکتری‌ها و مواد زائد از روده عبور می‌کند و وارد جریان خون یا حفره شکم می‌شود. به این ترتیب نوزاد بسیار بیمار می‌شود و ممکن است دچار عفونتی مرگبار گردد.
آپنه
آپنه یکی از عوارض شایع در میان نوزادان نارس است. در طول حمله آپنه تنفس نوزاد قطع می‌شود، ضربان قلب‌اش کاهش می‌یابد و پوست‌اش کبود، مایل به بنفش یا رنگ پریده می‌شود. آپنه یا وقفه تنفسی معمولاً پی‌آمد رشد ناقص ناحیه‌هایی از مغز است که تنفس را تحت کنترل دارند. تقریباً تمام نوزادانی که در هفته سی‌ام یا زودتر متولد می‌شوند، با مشکل وقفه تنفسی روبرو می‌شوند. حمله‌های آپنه با بالا رفتن سن کاهش می‌یابد.
کم‌خونی
در خون بسیاری از نوزادان نارس گلبول‌های قرمز کافی برای رساندن اکسیژن به تمام نقاط بدن وجود ندارد. این عارضه که با اصطلاح کم‌خونی یا آنمی از آن یاد می‌شود، به سادگی با توجه به آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. شدت کم‌خونی و تعداد گلبول‌های قرمز تولید شده در آزمایش خون مشخص می‌شود.
فشار خون پایین
فشار خون پایین عارضه نسبتاً شایعی است که مدت کوتاهی پس از تولد بروز می‌یابد. از علل پایین بودن فشار خون می‌توان به عفونت، خونریزی، کاهش مایعات بدن یا داروهایی اشاره کرد که مادر قبل از زایمان مصرف کرده است. فشار خون پایین با افزایش مصرف مایعات یا تجویز دارو درمان می‌شود. نوزادانی که به دلیل خونریزی فشار خون پایین دارند، خون دریافت می‌کنند.
سندرم زجر تنفسی
یکی از شایع‌ترین مشکلاتی که بلافاصله پس از تولد در نوزادان نارس مشاهده می‌شود، مشکلات تنفسی است. مشکلات تنفسی در نوزادان نارس دلایل بسیاری دارد، اما شایع‌ترین آنها سندرم زجر تنفسی (RDS) است که در اثر ابتلا به آن ریه‌های نوزادان نارس به اندازه کافی ماده مهمی به نام سورفکتانت تولید نمی‌کند. سورفکتانت انبساط مناسب سطح داخلی ریه را پس از خروج نوزاد از رحم و متولد شدن ممکن می‌کند. خوشبختانه سندرم زجر تنفسی قابل درمان است و بسیاری از نوزادان به خوبی این عارضه را پشت سر می‌گذارند.
دیسپلازی برونکوپولمونری
دیسپلازی برونکوپولمونری (BPD) یا بیماری مزمن ریوی یکی از مشکلات شایع ریوی در میان نوزادان نارس، به ویژه نوزادان با وزن کمتر از یک کیلوگرم است. سازو کار دقیق این بیماری هنوز مشخص نیست، اما متولد شدن بسیار زود نوزاد، سندرم زجر تنفسی شدید، عفونت‌های قبل و بعد از تولد و استفاده درازمدت از ماسک اکسیژن و یا دستگاه تنفس مصنوعی برای درمان بیماری ریوی باعث ابتلا به این بیماری می‌شود.
عفونت
عفونت خطر بزرگی برای نوزادان نارس است، چرا که نوزادان نارس به خوبی نوزدان دوره کامل نمی‌توانند با میکروب‌های عامل بیماریهای جدی مقابله کنند. عفونت قبل از زایمان، حین زایمان یا پس از آن از مادر به نوزاد منتقل می‌شود. احتمال عفونی شدن هر نقطه از بدن وجود دارد. دلیل شستن مرتب دست در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان به کاهش رساندن احتمال عفونت است. عفونت‌های باکتریایی را می‌توان با آنتی بیوتیک درمان کرد. برای درمان عفونت‌های ویروسی و قارچی داروهای دیگری تجویز می‌شود.
مجرای شریانی باز
مجرای شریانی قلب (داکتوس آرتریوس) رگی است که جزء مهمی از دستگاه گردش خون نوزاد محسوب می‌شود و بای‌پس خون از ریه‌ها را ممکن می‌کند، چون اکسیژن خون از مادر گرفته می‌شود و از هوای تنفسی به دست نمی‌آید. مجرای شریانی قلب در نوزادان دوره کامل مدت کوتاهی پس از تولد بسته می‌شود، اما در نوزادان نارس معمولاً باز است. در چنین شرایطی خون اضافی وارد ریه‌ها می‌شود و به مشکلات تنفسی و گاهی از کار افتادن قلب دامن می‌زند.
رتینوپاتی نوزادان نارس
چشم‌های نوزادان نارس پس از تولد بسیار آسیب‌پذیر است. ریتنوپاتی نوزادان نارس (ROP) عارضه‌ای جدی است که در اثر رشد غیرعادی عروق خونی چشم بروز می‌یابد. حدود ۷ % از نوزادان با وزن ۱۲۵۰ گرم یا کمتر به ROP مبتلا می‌شوند. شدت این آسیب متغیر است، آسیب دیدگی گاهی خفیف است و کودک باید از عینک استفاده کند، و گاهی شدید است و منجر به نابینایی نوزاد می‌شود.
درمان
پزشکان غالباً سعی می‌کنند که زایمان را با تجویز دارو برای مادر به تاخیر بیاندازند و از زایمان زودرس جلوگیری کنند. اما اگر نتوان از زایمان زودرس جلوگیری کرد یا لازم باشد نوزاد زودتر به دنیا آورده شود، پزشک شرایط را برای یک زایمان پرخطر آماده می‌کند. مادر باید به بیمارستانی برود که دارای بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان است. به این ترتیب اطمینان حاصل می‌شود که نوزاد بلافاصله پس از تولد مراقبت‌های لازم را دریافت می‌کند.
مراقبت‌های بیمارستانی در چند روز و چند هفته‌ی نخست پس از تولد نوزاد نارس بر حمایت از رشد اندام‌های حیاتی متمرکز است. نوزاد در انکوباتور در دمای کنترل شده نگهداری می‌شود. ضربان قلب، تنفس و میزان اکسیژن خون نوزاد تحت نظر گرفته می‌شود. هفته‌ها یا ماه‌ها طول می‌کشد تا نوزاد بتواند بدون دستگاه زندگی کند.
بسیاری از نوزادان نارس چون هنوز هماهنگی لازم را برای بلع و مکیدن ندارند، نمی‌توانند از راه دهان تغذیه کنند. این نوزادان مواد مغذی لازم را از راه سرم یا لوله‌ای دریافت می‌کنند که از راه بینی یا دهان وارد شکم می‌شود. پس از آن که نوزاد به اندازه کافی برای بلع و مکیدن قوی شد، میتواند شیر را از شیشه یا سینه مادر بمکد.
نوزادان نارسی که ریه‌هایشان به طور کامل رشد نکرده است، اکسیژن دریافت می‌کنند. برحسب توانایی نوزاد برای تنفس مستقل، یکی از روش‌های زیر برای تحویل اکسیژن به نوزاد به کار برده می‌شود:
دستگاه تنفس مصنوعی یا ونتیلاتور: این دستگاه هوا را به داخل ریه‌ها و به بیرون از آنها پمپاژ می‌کند.
فشار مثبت مداوم بر مجراهای عبور هوا: در این روش مجاری عبور هوا با اعمال فشار ملایم هوا باز نگه داشته می‌شود.
کلاهک اکسیژن: دستگاهی که برای رساندن اکسیژن روی سر نوزاد قرار داده می‌شود.
نوزادان نارس معمولاً زمانی از بیمارستان مرخص می‌شوند که:
بتوانند از شیشه یا سینه مادر شیر بمکند.
بتوانند بدون کمک نفس بکشند.
وزن و دمای بدن‌شان به حد مناسب برسد.
