واريکوسل گشاد شدن غيرطبيعي وريدهاي بيضه موجود در بند بيضه مي‌باشد که تقريباً در ۴۰% مردان نابارور مشاهده ميشود و بيشترين علت ناباروري قابل درمان پس از جراحي را تشکيل مي‌دهد. در ۹۰% موارد واريکوسل يک‌طرفه بوده و در سمت چپ ديده ميشود و در باقي موارد دو طرفه بوده و در هر دو سمت چپ و راست ديده ميشود. به‌ندرت واريکوسل يک‌طرفه، در سمت راست مشاهده ميشود واريکوسل با مکانيسم‌هاي متفاوتي از جمله افزايش درجه حرارت ناحيه بيضه، باعث اختلال عملکرد بيضه‌ها شده و اسپرم‌سازي را متأثر مي‌نمايد. ناباروري در افراد مبتلا به واريکوسل ممکن است به دلايل متفاوتي ايجاد شود. سيگار کشيدن همراه با واريکوسل زيان مضاعفي را بر فرد تحميل نموده و ناباروري ناشي از واريکوسل را افزايش مي‌دهد. لازم به ذکر است اگر واريکوسل حتي در يک سمت باشد هر دو بيضه را متأثر خواهد نمود. اختلال در روند اسپرم‌سازي از نتايج ابتلا به واريکوسل است و در اين ارتباط بيشترين اختلال در کاهش تحرک اسپرم خواهد بود، اگرچه باعث کاهش تعداد اسپرم و افزايش اشکال غيرطبيعي آن نيز ميشود. تغييرات هورمون‌هاي مردانه در اثر اين بيماري ناچيز است. اساس تشخيص واريکوسل معاينه بيمار توسط پزشک است.
اگرچه سونوگرافي نيز مي‌تواند به تشخيص کمک نمايد. واريکوسل بيماري مادرزادي است که غالباً با بلوغ شروع ميشود و از همان زمان آسيب به بيضه را شروع نموده و باعث کاهش سرعت رشد و حجم بيضه ميگردد. ترميم جراحي واريکوسل‌هاي شديد، حتي در نوجوانان که سبب اختلال رشد بيضه شده، باعث رشد طبيعي بيضه مي شود و از مشکل‌هاي بعدي جلوگيري خواهد نمود.
از آنجايي‌که واريکوسل در درصدي از مردان سالم که صاحب فرزند نيز هستند با درجات متفاوتي ديده ميشود پزشکان در صدد يافتن اين واقعيت هستند که در چه افرادي واريکوسل باعث اختلال عملکرد بيضه ميشود. در مرداني که با وجود واريکوسل، به‌طور طبيعي صاحب فرزند شده‌اند، احتمال مي‌رود به‌دليل تعداد و کيفيت بالا و مناسب اسپرم در بيضه، اثرات مضر ناشي از واريکوسل در آنها بروز نکرده است. اساس درمان واريکوسل، جراحي است. از آنجا که عوارض ناشي از واريکوسل پيشرونده است و با گذشت زمان آسيب ناشي از ابتلاي به آن افزايش پيدا مي‌کند، لذا ترميم از طريق جراحي از آسيب بيشتر جلوگيري خواهد کرد و در بسياري از موارد باعث بهبود روند اسپرم‌سازي ميگردد. جراحي هرگز نبايد از ناحيه کيسه بيضه انجام شود. در روش استاندارد، جراحي از ناحيه مغبني (بالاتر از کشاله ران) انجام ميشود و اين روش توصيه ميگردد. معمولاً پس از ويزيت و بررسي جواب آزمايشات بيمار توسط پزشک متخصص و بررسي پرونده همسر (در زوجين نابارور)، در خصوص جراحي واريکوسل تصميم‌گيري ميشود.
معاينه بيمار در يک اتاق با درجه حرارت مناسب و در وضعيت ايستاده انجام مي‌گيرد. گاه سونوگرافي داپلر براي اثبات تشخيص، مورد نياز است و سونوگرافي‌هاي معمولي در اين ارتباط کمکي به تشخيص نمي‌نمايند. در هنگام معاينه، پزشک با لمس ناحيه بالاي بيضه مي‌تواند متوجه واريکوسل شود. واريکوسل از نظر باليني سه درجه دارد. درجه يک يا واريکوسل خفيف که به‌طور فوق‌العاده قابل مشاهده و لمس نيست و صرفاً با زور زدن يا سرفه کردن بيمار، در حالت ايستاده قابل لمس است و درجه سه يا واريکوسل شديد که در حالت طبيعي نه تنها قابل لمس بوده بلکه به‌دليل شدت آن قابل رويت نيز هست. اقدام‌هاي قبل از عمل جراحي خيلي زياد نيست و در واقع بيمار پس از انجام آزمايش‌هاي لازم قبل از هر عمل جراحي و آزمايش اسپرم، آماده عمل ميشود.
توصيه ميشود بيمار شب قبل از جراحي، شام معمولي و سبک صرف نمايد، موهاي ناحيه تحتاني شکم (از پايين ناف تا کشاله ران دو طرف) را اصلاح (Shave) و سپس استحمام نمايد و صبح، ناشتا به اتفاق همراه به مرکز جراحي مراجعه نمايد. پس از پذيرش، بيمار به بخش رفته و از بخش بستري با لباس مخصوص به اتاق عمل هدايت ميشود. در اتاق عمل معمولاً عمل جراحي تحت بي‌هوشي عمومي محدود انجام ميشود و ظرف سه ساعت بعد از جراحي، بيمار مرخص ميشود. اگر عمل جراحي ۸ صبح انجام شود بيمار مي‌تواند ساعت ۱۲-۱۱ ظهر با پاي خودش مرکز را ترک کند و پس از يک روز استراحت قادر است به فعاليت روزمره خود بازگردد.
بايد توجه داشت که براساس تحقيق‌هاي انجام‌شده و گزارش‌هاي حاصل، در ۶۰ الي ۸۰ درصد موارد، عمل واريکوسل باعث بهبودي قابل توجه در آزمايش اسپرم ميشود، در اين صورت ميزان حاملگي متعاقب آن بيش از ۴۰% گزارش شده است. حتي در افراد فاقد اسپرم و با وجود اسپرم در مايع مني گزارش شده است. اگر در فردي واريکوسل اختلال هورموني نيز ايجاد نموده باشد، امکان اصلاح آن با اين جراحي گزارش شده است.
