حجم کم اسپرم و ناباروری مردان/ علت کم بودن حجم مایع منی در مردان چیست؟!

برای انتقال اسپرم به داخل دستگاه تولید مثل در خانمها و ایجاد لقاح، نیاز به حجم مایع منی کافی می باشد. بنابراین یکی از پارامترهای مهم در آزمایش تجزیه مني، اندازه گیری حجم آن است. اسپرم در بیضه ها تولید می شود و در راه انتقال به بیرون مایع منی که از پروستات و کیسه های منوی ترشح می شود، به آن اضافه شده و جمعا مایع انزال را تشکیل می دهند. در حالت طبیعی فقط یک درصد حجم مایع منی را اسپرمها تشکیل می دهند، بنابراین اگر مردی فاقد اسپرم باشد فقط آزمایشگاه می تواند آنرا تشخیص دهد. وظیفه مایع منی انتقال اسپرم به داخل دستگاه تولید مثل زنانه و ایجاد محیط مناسب برای زنده ماندن اسپرمها می باشد.
میزان شیوع مردان (بارور و نابارور) با حجم مایع منی اندک بطور دقیق مشخص نیست.

علل حجم مایع منی اندک کدامها هستند؟
• اشتباه آزمایشگاه: برای انجام این آزمایش توصیه می شود که مرد سه روز انزال نداشته باشد و روز چهارم آزمایش انجام دهد. اگر این مدت رعایت نشود، حجم مایع منی اندک می شود. علاوه از آن موقع جمع آوری نمونه باید دقت کرد که کل مایع منی در ظرف مخصوص جمع آوری شود و از ریخته شدن آن به بیرون جلوگیری شود.
• مسائل روانی، مثلا مشکل در رسیدن به ارگاسم.
• بیماریهای مختلف: بیماریهائیکه سبب کاهش حجم مایع منی می شوند، بسیار زیاد هستند، مهمترین آنها عبارتند از:
o انزال پسگرد: به هر دلیلی اگر گردن مثانه آسیب ببیند، سبب انزال پس گرد می شود. گاهی آن کامل است و تمام منی به مثانه می ریزد و گاهی نیز ناقص است و مقداری از منی به مثانه و مقداری دیگر به بیرون می ریزد. علاوه از آن پدیده انزال بشدت به سالم بودن سیستم عصبی وابسته است، هر نوع اختلال در عصب گیری دستگاه تناسلی و گردن مثانه می تواند منجر به انزال پسگرد شود.
o انسداد مجاری انزالی
o انسداد مجرای کیسه منوی
o عفونت مزمن در پروستات و سیستم انزالی
o فقدان یا عدم تشکیل کیسه های منوی: ۶۰-۵۰ درصد حجم منی ار پروستات و ۴۰-۳۰ درصد آن از کیسه های منی ترشح می شود بنابراین اگر فردی فاقد کیسه های منوی باشد حجم مایع منی وی تقریبا نصف می شود.
o فقدان یا عدم تشکیل پروستات
o کم کاری غدد جنسی: در کم کاری غدد جنسی میران هورمون تستوسترون کاهش پیدا می کند. برای تولید مایع منی هورمون تستوسترون لازم است.
• مصرف بعضی از داروها: این یکی از مهمترین دلایل کاهش حجم مایع منی می باشد. بعضی از داروها میزان تولید اسپرم را کم می کنند و بعضی داروها سبب اختلال در انزال می شوند.

روش بررسی مردان نابارور با حجم مایع منی کم
• اولین قدم در بررسی اطمینان از جمع آوری صحیح مایع منی می باشد. برای بررسی هر مرد نابارور حداقل دو آزمایش تجزیه منی به فاصله چهار هفته لازم است. اگر مابین دو آزمایش تفاوت زیاد وجود داشت، آزمایش سوم لازم است.
• در مردانیکه مشکوک به انزال پسگرد هستیم، باید بدنبال انزال آزمایش ادرار انجام شود. وجود اسپرم در داخل ادرار نشاندهنده انزال پسگرد می باشد.
• سونوگرافی از پروستات، کیسه های منوی و مجاری انزالی یک وسیله خیلی مهم در تشخیص انسداد مجاری انزالی است. با آن همچنین می توان عدم وجود دو طرفه واز (لوله منی بر) در مرد را تشخیص داد. اگر قطر کیسه های منوی بیش از یک و نیم سانتی متر و قطر مجاری انزالی بیش از ۳ میلی متر باشد، نشاندهنده وجود احتمالی انسداد است.
• اندازه گیری میزان فروکتوز مایع منی
• اندازه گیری میزان هورمونهای جنسی
• مشخص ساختن هر نوع داروئی که بیمار مصرف می کند.

درمان
بستگی به علت حجم مایع منی اندک در مردان نابارور می توان درمان انجام داد:

• اگر علت مصرف داروی به خصوصی است، باید آنرا با داروی دیگر توسط پزشک معالج جایگزین کرد.
• اگر علت مسائل روانشناختی است باید درمانهای مناسب انجام شوند.
• اگر علت انزال پسگرد است می توان با تجویز داروهای مقلد سمپاتیک مشکل بیمار را حل کرد. اگر انزال پسگرد با دارو درمان نشود می توان با روشهای خاص نسبت به جمع آوری اسپرم از ادرار پس از انزال بیمار اقدام و سپس لقاح مصنوعی انجام داد.
• اگر علت انسداد مجاری انزالی است، می توان از طریق مجرای ادرار و با عمل جراحی بسته نسبت به باز کردن مجاری انزالی اقدام کرد.
• اگر بیمار دارای کم کاری غدد جنسی است، باید درمان مناسب با جایگزینی هورمونها انجام شوند.
• اگر هیچکدام از روشهای فوق منجر به باروری نشوند بناچار باید توسط جراحی اسپرم از بیضه تهیه و سپس لقاح مصنوعی انجام داد.

دکتر محمدرضا صفری نژاد
متخصص اورولوژی