ناباروری و اختلال در کیفیت مایع منی اخیرا مسئله و موضوع شایع و و افزاینده ای گردیده، محققین در این باره به موضوع مسائل محیطی و وضعیت زندگی روزانه (LIFE STYLE) عامل مهم و قابل توجه این مشكل اشـاره کرده اند.
فاکتورهای بسیار وسیع محیطی و روش زندگی در طول زندگی مردان باعث استرس سیستم نولید مثل و مایع نخاع آن ها میگردد.
عواملی مثل استرس یا چاقی می‌تواند روی باروری مردان و کیفیت ژن‌های انتقالی تأثیر بگذارد.
نتایج پژوهشها نشان می دهد قرار گرفتن تحت فشار روانی یا چاقی یا استفاده از تلفن همراه برای بیش از ۱۰ سال، باعث پایین آمدن کیفیت دی ان ای میشود و در نتیجه روی کیفیت باروری و ژن‌هایی که به کودک منتقل میشود، مؤثر است.
ناباروری ممکن است به علت فاکتورهایی اتفاق بیافتد كه به شرح زیر است:
توکسین های شیمیایی
استعمال دخانیات
مصرف الکل
رژیم غذایی
ورزش
چاقی
انواع مختلف استرسها
استفاده از تلفن همراه
سیگار کشیدن
بخوبی شناخته شده است که سیگار اثرات سوء بر اسپرماتوژنز دارد، بطوریکه باعث اتفاقات زیر می شود:
کاهش حرکت اسپرم
کاهش تعداد اسپرم
تغییر شکل اسپرم
سیگار علاوه بر اینکه انتقال اکسیژن در بیضه ها را مختل مینماید، افراد سیگاری در معرض مواد مضر آن نظیر آلکالوئید، نیتروزامین، نیکوتین، و هیدروکسی کوتین هستند. در نتیجه پدیده Oxidative Stress بوجودمیآید و منجر به باروری میگردد. در افراد سیگاری ۱۰۰ برابر پدیده فوق درمقایسه با غیر سیگاری ها بیشتر است.
الکل و داروها
شواهد موجود بیانگر این است که یک فاکتور، روش زندگی (life Style) میباشد، که اسپرماتوژنز را مختل مینماید. مقادیر کم الکل نشان نداده که اثراتی روی تعداد اسپرم داشته باشد، ولی مصرف مزمن باعث ضایعه اسپرماتوژنز و ناباروری میگردد.
اختلال نعوظ، آتروفی بیضه، کاهش ترشح LH، FSH و تستوسترون در الکلی هاگزارش شده است. ضمناً بهم خوردن شکل اسپرم و حجم منی دراین افراد گزارش شده است. بعضی داروها به منظور درمان یا برای بالا بردن کارایی فرد استفاده میشود که روی اسپرماتوژنز اثر منفی دارد.
آنتی بیوتیک، شیمی درمانی باعث ضایعه سلولهای ژرم میگردند. بسیاری از آنتی بیوتیکها (تتراسیکلین، سولفا) باعث اختلال اسپرماتوژنز گردیده و اگر بمدت طولانی مصرف شده باشد، باعث ناباروری میگردند.
استروئیدها نیز منجر به اولیگواسپرمی (بعلت سوپرس کردن LH) میشوند.
رژیم غذایی و چاقی
رژیم غذایی و چاقی دو فاکتور مهم درسبک زندگی می باشند، که اسپرماتوژنز را مختل میسازند، روش زندگی غربی ها تغییر کرده است، بطوریکه کربوهیدارت و گوشت را بیشتر از سبزیجات و میوه مصرف می کنند.
ارتباط کاهش مصرف سبزیجات و میوه با ناباروری دیده شده است. علاوه بر وجود آنتی اکسیدان ها و مواد اولیه مغزی و ویتامین ها و فولیک ها در میوه و سبزیجات وجود دارند، که در سنتر DNA و RNA درگیر هستند و نقش برجسته ای در اسپرماتژنز دارند.
ویتامین C و ویتامینE آنتی اکسیدانتهای اساسی در حفظ سلولهای بدن از آسیب Oxidative Stress و رادیکالهای ازاد هستند.
ویتامین c آنتی اکسیدانت فراوانی است که در مایع منی (Semen) افراد زایا وجود دارد و در حفظ و نگهداری سلامت اسپرم موثراست.
ویتامینE موجب بهبودی حرکت اسپرم و شکل طبیعی اسپرم میگردد.
هر دو ویتامین با هم در بهبود عملکرد اسپرم دخالت دارند.
رابطه چاقی و ناباروری
– چربی زیاد باعث تبدیل تستوسترون به استروژن می شود، که در نتیجه باعث کاهش ترشح تستسترون و افزایش ترشح استرادیول می باشد.
– تجمع چربی بیش از حد در ناحیه سوپراپوبیک، در افراد بسیار چاق منجر به ناباروری بعلت ته نشینی چربی در نزدیک اسکروتوم که باعث Heat Stress می شود. این تجمع چربی باعث کاهش گردش خون به اسکروتوم شده و تجمع خون باعث بالا رفتن درجه حرارت بیضه ها می گردد.
– در افراد چاق، کلسترون سرم بالا بوده . مقاومت انسولین ممکن است بوجود آید و موجب Oxidative Stress می شود.
پوشیدن لباس‌های تنگ و چسبان به‌ویژه شلوارهای جین در مردان و زنان هردو موجب اختلال در خون‌رسانی به اعضای تولید مثل میشود که در زنان موجب انواع عفونت‌ها، تولید کیست‌های تخمدانی و بیماری‌های قارچی دستگاه تناسلی و نهایت کاهش قدرت باروری میشود، همچنین در زنان با تغییر حجم لگن زایمان طبیعی را دشوار یا غیرممکن می‌سازد. در عین حال ثابت شده است قراردادن لپ‌تاپ‌ها روی پاها که از جمله عادات زندگی ما شده است بر اثر اشعه‌های الکترومغناطیس می‌تواند موجبات کاهش باروری و ناباروری را ایجاد کند.
ناباروری مردان به ناباروری در مردان و آن دسته از عوامل و مشکلاتی که در ناباروری به مردان مرتبط است اطلاق می گردد و می تواند دلایل مختلفی داشته باشد همانند:
واریکوسل
واریکوسل یا واریسی شدن عروق بیضه شایعترین بیماری مردان پس از بلوغ میباشد و حدود یک ششم مردان واریکوسل دارند. در مردانی که دچار ناباروری هستند، این رقم بالاتر است و به ۴۰ درصد می‌‌رسد. واریکوسل شایعترین عامل ناباروری مردان میباشد. سن شروع بیماری معمولاً در زمان بلوغ و یا بلافاصله پس از بلوغ میباشد ولی در سن کمتر یا سن بالا نیز ممکن است ایجاد گردد. بیمار ممکن است با شکایت بزرگی، یا عدم تقارن بیضه‌ها، یا درد بیضه، و یا پس از ازدواج، با ناباروری مراجعه کند. ولی شایعترین فرم آن، بدون علامت، و بطور اتفاقی، حین معاینه، متوجه آن میگردند. اگر واریکوسل برای فرد، عارضه‌ای ایجاد کند لازم است درمان انجام گردد. درغیراینصورت احتیاج به درمانی نیست. عوارض واریکوسل شامل ایجاد درد، آتروفی (کوچک شدن سایز و نرم شدن قوام بیضه) و ناباروری می باشد. درد ناشی از واریکوسل دردی با کیفیت احساس سنگینی، که با فعالیت و ایستادن تشدید یافته و با استراحت بهبود می یابد. واریکوسل شایعترین علت تولید کم اسپرم و کاهش کیفیت آن است، گرچه همه واریکوسل‌ها بر تولید اسپرم اثر نمی‌گذارند.
الیگو اسپرمی
به حالتی که غلظت اسپرم (تعداد اسپرم) در منی اندک باشد الیگواسپرمی (Oligospermia) اطلاق می شود. بعنوان نمونه فردی با تعداد زیر ۲۰ میلیون اسپرم در میلی لیتر منی الیگواسپرمی تلقی می شود. تعداد کم اسپرم در منی می تواند به دلایل مختلفی باشد و این حالت نیز می تواند موقتی و یا دائمی باشد. تشخیص الیگواسپرمی با یک تست ساده منی در مرکز درمان ناباروری حضرت مریم (س) میسر می باشد. در مورد الیگواسپرمی باید خاطر نشان کرد که در حال حاضر درمان دارویی قابل اطمینان و قطعی برای این مورد وجود ندارد. دستیابی به یک بارداری از روش طبیعی به دلیل تعداد کم اسپرم برای این دسته از بیماران بعنوان یک معضل به حساب می آید ولی غیر ممکن نیست. درحالیکه دستیابی به بارداری طبیعی با تعداد اسپرم کم در حالت کلی بسیار کم می باشد، ولی مواردی بسیاری نیز از بارداری های موفقیت آمیز نیز گزارش شده است. بسیاری از زوج هایی که با مشکل تعداد کم اسپرم جهت دستیابی به بارداری طبیعی مواجه هستند می توانند از تکنیک هایی کمک بارورکننده (Assisted reproductive technology) نظیر تلقیح داخل رحم (IUI) و یا لقاح خارج رحمی (IVF) جهت بارداری موفقیت آمیز استفاده کنند.
آزواسپرمی
آزواسپرمی (Azoospermia) به حالتی اطلاق می گردد که یک فرد فاقد اسپرم در منی باشد. این حالت اغلب با شانس بسیار کم باروری و یا حتی عقیمی همراه است. آزواسپرمی %۱ از جمعیت مردان را تحت تاثیر قرار می دهد و ممکن است دلیل %۲۰ از موارد مشاهده شده در ناباروری مردان باشد. همانطور که در بالا اشاره شد نباید با آاسپرمی که عدم وجود منی می باشد اشتباه شود.
آزواسپرمی ممکن است به سه نوع اصلی تقسیم شود:
حالتی است که با تحریک ناکافی بیضه های طبیعی و دستگاه تناسلی طبیعی مشخص می شود. این حالت به دلیل سطوح اندک هورمون FSH و تحریک ناکافی بیضه ها جهت تولید اسپرم می باشد. آزواسپرمی پیش بیضه ای در %۲ درصد از انواع آزواسپرمی ها مشاهده می شود.
در این شرایط بیضه ها غیرطبیعی، آتروفیک و یا کلا وجود ندارند و تولید اسپرم به شدت تحت تاثیر قرار می گیرد یا کاملا انجام نمی شود. از مهمترین عواملی که سبب آزواسپرمی بیضه ای می شوند می توان به دلایل مادرزادی شامل عوامل ژنتیکی مشخص نظیر سندرم کلاین فلتر (Klinefelter syndrome)، برخی از موارد نهان بیضگی (Cryptorchism)، سندروم سلول سرتولی تنها (Sertoli cell-only syndrome) و همچنین به مواردی نظیر عفونت (التهاب بیضه)، جراحی (تروما، سرطان)، پرتوتابی و یا عوامل دیگر می باشند.
در آزواسپرمی پس بیضه ای اسپرم تولید می شود ولی انزال نمی شود، شرایطی که ۷ تا ۵۱ درصد انواع آزواسپرمی را شامل می شود. مهمترین دلایل بوجود آمدن این حالت شامل انسداد فیزیکی دستگاه تولید مثلی پس از بیضه می باشد. معمول ترین دلیل هم می تواند به علت وازکتومی به عنوان یکی از راههای پیشگیری از آبستنی باشد. البته دلیل برخی دیگر از انسدادها ممکن است مادرزادی، بدلیل عفونت ها باشد. در آزواسپرمی پس بیضه ای اختلالات انزالی شامل انزال برگشت دهنده و یا حتی عدم انزال ممکن است وجود داشته باشد ولی در این نوع از آزواسپرمی اسپرم تولید می شود ولی بدلایل ذکر شده خارج نمی گردد.
آاسپرمی
آاسپرمی (Aspermia) به فقدان کامل منی اطلاق می شود و نباید با آزواسپرمی (Azoospermia) یا فقدان اسپرم در منی اشتباه گرفته شود. بطور طبیعی این حالت منجر به ناباروری می شود. یکی از دلایل آاسپرمی مربوط به انزال برگشت دهنده (Retrograde ejaculation) یا ورود منی به داخل مثانه بجای خروج از میزراه در زمان انزال می باشد. این حالت می تواند به دلیل مصرف زیاد دارو یا جراحی پروستات باشد. از دیگر دلایل آاسپرمی می توان به انسداد مجاری انزالی (Ejaculatory duct obstruction) اشاره کرد که از مهمترین دلایل آن می توان به فقدان کامل یا حجم بسیار اندک منی (الیگواسپرمی) که منی تنها شامل ترشحات غدد پروستات در مجاری انزالی می باشد اشاره کرد.
