درد زایمان حاصل انقباضات رحم و باز شدن دهانه رحم برای خروج جنین می باشد . در یک برنامه موفقیت آمیز برای تسکین درد زایمان ،مادر باید بتواند درفاصله بین انقباضات به آرامی استراحت کند و در اوج یک انقباض رحمی، احساس درد داشته باشد که عموما این درد غیر قابل تحمل نمی باشد.
روش های کاهش درد زایمان به دودسته تقسیم می شوند: ۱ – غیردارویی ۲- دارویی
روش های غیر دارویی
۱- آماده کردن شرایط روانی مادر، با کلاس های آموزشی قبل از زایمان: معمولا خانم های باردار بعلت نداشتن آگاهی کافی از فیزیولوژی و مسیر زایمان ، ممکن است نگران و آشفته باشند، شرکت در کلاس های آموزشی و با بالا بردن اطلاعات در این زمینه، باعث ایجاد آرامش و اعتماد به نفس در آنان خواهد شد .
۲- حضور یک حمایت کننده کنار مادر: حضور همسر یا یکی از اعضاء خانواده در اطاق زایمان احساس امنیت و آرامش بیشتری به خانم باردار می دهد، خصوصا حضور همسر در اتاق زایمان، باعث ایجاد ارتباط عاطفی بیشتر بین آنها شده و افسردگی بعد از زایمان خانم ها را کاهش می دهد.
۳- وضعیت های مادر در اطاق زایمان: تغییر وضعیت مادر در کاهش درد مفید است. این تغییر وضعیت در هر مرحله از دوران بارداری متفاوت است. مثلا در صورتی که هنوز خانم باردار به مرحله پایانی (مرحله زایمان) نرسیده است وضعیت خوابیده به پهلوی چپ ، وضعیت سجده و یا ماساژ پشت مادر هنگامی که برعکس روی صندلی نشسته است مفید می باشد، ولی در مرحله دوم زایمان یعنی مرحله زور زدن بهتر است چانه به قفسه سینه چسبیده و پاها را داخل شکم برده و برای تولد نوزدادش تلاش کند.
۴- ماساژ
۵- کاربرد گرما: کمپرس گرم و یا دوش آب گرم.
۶- طب سوزنی(طب چینی): شدت درد و تهوع را کاهش می دهد.
۷- بیوفیدیک: تکنیکهای Relaxation
۸- هیپنوتیزم
۹- طب فشاری: فشار نقاط حساس توسط کف دست و انگشتان به جای سوزن.
۱۰- روش لاماز: متداولترین روش غیردارویی می باشد.این روش به آماده سازی روانی بیمار از ۶ هفته قبل از زایمان می پردازد، بطوریکه فرد شرطی می شود که به جای فریادزدن هنگام درد با کنترل خود، عضلات را شل کرده و با تمرکز و تنفس آرام و عمیق به تحریکات دردناک کمتر پاسخ دهد.
۱۱- رایحه درمانی: ایجاد بوی خوش در اطاق زایمان و همچنین استفاده از روغن ها ، شیره گیاهان ، علف ها و درختان و بخور. مثل: استفاده از چند قطره اسطوخودوس،زاج و… در آب گرم.
۱۲- تجسم خلاق: باید حواس بیمار را پرت کنیم تا درد را کمتر احساس کند.
۱۳- موسیقی
۱۴- تحریک الکتریکی اعصاب خاص: بعنوان مثال تحریک اعصاب جداره قفسه سینه باعث می شود فرد درد زایمان را به صورت سوزش و یا وزوز احساس کند.
۱۵- آب درمانی: استفاده از آب گرم در حوضچه، حمام و یا جکوزی اضطراب بیمار را کاهش داده و انقباضات موثر را افزایش می دهد.
در پایان باید ذکر کرد که اعتماد بیمار به پزشک متخصص و ماماهای اطاق زایمان و ارتباط صحیح بین آنها باعث آرامش بیشتر بیمار شده و همچنین انگیزه پزشک و مامای اطاق زایمان برای زایمان طبیعی در کنترل مسیر زایمان بسیار موثر می باشد.
روش های دارویی
۱- تزریق داروهای تسکین درد به روش های عضلانی و وریدی
۲- استفاده از گاز Entonox که ترکیبی از گاز بیهوشی (اکسید نیترو) و اکسیژن می باشد. این روش در هر مرحله از زایمان قابل استفاده است.
۳- استفاده از بی حسی های منطقه ای
• بی حسی از طریق کانال زایمان
• بی حسی نخاعی
• بی حسی اپیدورال:در واقع از روشهای دیگر بی حسی منطقه ای بهتر است. افت فشار خون کمتری ایجاد می کند ، ایجاد سردرد نمی کند، طول مدت بی حسی قابل کنترل است و به کندی اثر می کند.
بنابراین زایمان بی درد یک کار تیمی می باشد که متشکل از روان پزشک و متخصص زنان و زایمان و متخصص بیهوشی می باشد.
استفاده از روش‌هاي تنفسي ، تن آرامي و تمركز ، انتخاب وضعيت‌هاي مختلف زايمان ، استفاده از ماساژ ، استفاده از گرما و يا سرماي موضعي ، گذراندن مراحل قبل از زايمان در وان آب گرم و يا زايمان در آب از مواردي است كه مي‌تواند در كاهش درد زايمان بسيار موثر واقع شود.
استفاده از رايحه‌هاي طبيعي چون عطر گل شمعداني ، اسطوخودوس ، گل رز و غيره، استفاده از آواهاي مذهبي ، موسيقي، حمايت حين زايمان توسط همراه ، استفاده از طب فشاري و طب سوزني راهكارهاي ديگري براي كاستن از درد زايمان است .