عبور از کانال زایمان، شکل جمجمه نوزاد را به طور موقت گرد یا بیضوی می‌کند. این برای نوزاد طبیعی است، زیرا سر او از قطعات جدا از هم تشکیل شده که به مرور زمان به هم جوش می‌خورند. سرِ کودک پس از تولد به مدت چند روز یا هفته، مختصری بد فرم می‌ماند.
اما اگر سرِ کودک دچار یک نقطه مسطحِ ماندگار در یک سمت یا پشتِ سر شود می‌تواند نشانه دفورمیتی موقعیتی جمجمه باشد. این مشکل به اسم «سرِ مسطح» نیز شناخته میشود که درصورتی که کودک به طور مداوم در یک حالت بخوابد یا مشکلی در عضلات گردنی داشته باشد ایجاد میشود.
خوشبختانه دفورمیتی موقعیتی جمجمه بدون جراحی درمان میشود و هیچ گونه عارضه‌ای در طولانی مدت نشان نمی‌دهد.
معمولاً در نوزادانی که به پشت می‌خوابند و سر آنها بر سطحی تکیه دارد، سر تغییرِ شکل داده و این مشکل دیده میشود.
علت این امر، نرمی بیش از حد سر آن هاست که جمجمه را برای رشد بی‌نظیر مغز در سال اول زندگی آماده می‌کند. این جمجمه نرم مستعدِ هر تغییر شکلی است.
در بیشترِ نوزادانِ مبتلا به این دفورمیتی، محدودیت حرکات گردنی نیز وجود دارد که منجر به چرخش سر به یک سمت و یک موقعیت خاص میشود. واژه علمی آن «تورتی کولیس» است.
توصیه مشاور: تورتیکولی یا کج بودن گردن یک بیماری است که بیشتر در نوزادان دیده میشود.بعضی از مادران در ۸-۶ هفته اول بعد از زایمان متوجه میشوند گردن نوزادشان به یک طرف کج و منحرف شده است. نوزاد بیشتر سرش را به یک طرف نگه میدارد و چرخاندن سر به طرف دیگر برایش مشکل است. به این بیماری تورتیکولی مادرزادی Congenital muscular torticollis میگویند.
رابطه علت و معلولی تورتی کولیس و دفورمیتی وضعیتی جمجمه دو طرفه است. بیشتر نوزادان با تورتی کولیس متولد میشوند که شاید مرتبط با قرار گرفتنِ جنین در رحم مادر طی زایمان دیررس باشد و تدریجاً به دفورمیتی وضعیتی جمجمه پس از تولد منجر شود.
نوزادان مبتلا به بدشکلی جمجمه باید انرژی بسیار زیادی را صرفِ چرخش سر خود کنند که منجر به امتناع از این عمل میشود، در نتیجه سفتی گردن در اثر عدم استفاده از آن ایجاد میشود.
کودکان زودرس به دلیل جمجمه نرم‌تر برای این دفورمیتی مستعد‌تر می‌باشند. از طرفی به دلیل شرایطشان و شکنندگی بیشتر، احتمال اینکه بدون حرکت به پشت بخوابند، بیشتر است. حساس بودن شرایط این کودکان منجر به مراقبت ویژه آنها در بخش نوزادان میشود.
یک نوزاد قبل از تولد هم می‌تواند به دلیل فشارِ لگن مادر یا یک جنین دیگر دچار فشار بر جمجمه شود. در واقع وقوع این مشکل در حاملگی چند زایی، غیرمعمول نیست.
زمانی که سرِ نوزاد شما بدشکل است با متخصص او مشورت کنید تا مطمئن شوید مشکل او دفورمیتی وضعیتی جمجمه شایع و بدون نیاز به عمل جراحی است یا کرانیوسینوستوزیس نادر با نیاز به عمل جراحی.
کرانیوسینوستوزیس زمانی به وقوع می‌پیوندد که استخوان‌های مجاور جمجمه خارج از روال عادیِ خود، به هم جوش بخورند. این جوش خوردگی رشدِ جمجمه را در جهت عمودی محدود می‌کند و سر شروع به رشد بیش از حد در جهات دیگر می‌کند. این الگو مشخصی از دفورمیتی مغز استخوان ایجاد می‌کند که با دفورمیتی وضعیتی جمجمه بسیار متفاوت است. دفورمیتی وضعیتی بیشتر پشتِ جمجمه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
علائم و نشانه‌های تورتیکولی یا کج بودن گردن
تشخیص آن برای والدین آسان است. سرِ نوزادان در یک سمت به طور غیر عادی صاف است و گوش همان سمت به داخل فرو رفته است.
در موارد جدی ممکن است تحدب در سمت مقابل دیده شود و پیشانی غیرِ قرینه رشد کند. اگر علت تورتی کولیس باشد، گردن، فک و صورت ممکن است غیر قرینه باشد. درست است که سایر قسمت‌ها نیز ممکن است درگیر شوند، در دفورمیتی وضعیتی همیشه قسمتِ پشتِ جمجمه بیشترین درگیری را دارد.
تشخیص معمولاً با معاینه سر و بدون نیاز به آزمایش و رادیوگرافی صورت می‌گیرد. پزشک شرح حالی از نحوه خواب نوزاد می‌گیرد. اگر ابهامی وجود داشت با یک متخصص و جراح مغر و اعصابِ اطفال مشورت کنید. اشعه ایکس و سی تی اسکن هیچ نقشی در شناسایی و تفکیک آن از کرانیوسینوستوزیس ندارند.
درمان
برای درمان، هنگام خواب جهت نوزاد را عوض کنید و او را تشویق به تغییر جهتِ خواب نمایید تا فقط به یک سمت نخوابد. بالش‌های لبه دار به کودک امکان تکیه سر در جهات مختلف را می‌دهند. اما قبل از استفاده برای حصول اطمینان از استفاده آنها با پزشک مشورت کنید. در کل باید از هر وسیله‌ای که باعث محدودیت حرکت نوزاد میشود، اجتناب کرد. به علاوه باید موقعیت خواب نوزاد در گهواره را در نظر گرفت. بیشتر والدینِ راست دست کودک را به دست چپ تکیه می‌دهند و در گهواره می‌گذارند و بچه به پهلوی چپ قرار می‌گیرد. در این شرایط نوزاد باید به سمت راست چرخش کند. تورتی کولیس و مسطح شدن در سمت راست به مراتب شایع‌تر از سمت چپ است.
همواره سعی کنید در اکثر ساعات روز و در زمان‌هایی که نوزاد بیدار است، او را روی شکم بخوابانید. نه به گونه‌ای که تمام وقت او رویِ شکم بخوابد. بلکه تعادلی بین شکم و پشت برقرار شود. نگاه از بعد و زوایای دیگر به نوزاد، بینش بهتری از محیط اطراف او می‌دهد. از طرفی به نوزاد آموزش تکیه کردن به بازو را می‌دهد که عضلات او را برای چهار دست و پا راه رفتن و نشستن آماده کرده و به تقویتِ عضلات گردنی او کمک می‌کند.
به دلیل اینکه اکثر مبتلایان به دفورمیتی وضعیتی درجاتی از تورتی کولیس را دارند، مسلماً فیزیوتراپی و ورزش‌های گردنی بسیار کمک کننده خواهند بود. از فیزیوتراپیست تکنیک حرکات کششی را یاد گرفته و آنها را در خانه به صورتِ تدریجی با کودک خود تمرین کنید. بیشتر حرکات شامل کشش به سمت مخالف محل ضایعه میشوند. با این تمرینات عضلات گردن کشیده و قوی میشوند. حرکات اگرچه ساده به نظر می‌رسند، ولی باید درست انجام شوند.
در شرایط حاد این بیماری ممکن است پزشکان پارچه‌ای در قالب کلاه یا هدبند تجویز کنند. که در صورت استفاده در ۴ تا ۶ ماهگی که بیشترین دوره رشد است، بهتر جواب می‌دهد. بعد از ۱۰ ماهگی تأثیر آن بسیار کمتر است. عملکرد آنها وارد کردن فشار اندک ولی مداوم بر جمجمه در حال رشد نوزاد است که به پروسه رشد آن جهت درست بدهد.
اما هرگز بدون ارزیابی کودک توسط پزشک از این وسایل استفاده نکنید. تعداد اندکی از کودکان کلاه سر می‌کنند. تصمیم به استفاده از کلاه بر پایه شرایط کودک است که صورت کودک دفورمیته شده یا والدین بسیار ناراحت می‌باشند.
بهبودی بیماری
بهبودی نوزادان با این بیماری بسیار خوب پیش می رود. هر چه نوزاد بزرگ‌تر میشود، به طور طبیعی حرکات خود را هنگام خواب بیشتر می‌کند که به تغییر پوزیشن آن کمک می‌کند.
بهتر است کودک را به پشت قرار دهیم تا خودش موقعیتش را بدون هیچ اجبار قبلی تعیین کند.
به عنوان یک قانون عمومی زمانی که کودک برای اولین بار مستقلاً می‌نشیند، دفورمیتی وضعیتی دیگر پیشرفت نمی‌کند. پس از ماه‌ها و سال‌ها که از رشد جمجمه کودک می‌گذرد، حتی در مورد شرایط حاد، بهبودی حاصل میشود. سر هرگز به طور کامل قرینه نمی‌شود، اما در مقایسه با روزهای اول غیر قرینگی کمتر میشود. در اواخر کودکی صورت به دلیل رشد جمجمه و مو‌ها و ورود به زندگی پرتحرک برجسته‌تر میشود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این بیماری دیگر یک بیماری اجتماعی نیست.
این بیماری رشد مغزی کودک را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد و بعداً مشکلات ذهنی ایجاد نمی‌کند.
پیشگیری
برای پیشگیری از سندرم مرگ ناگهانی، نوزادان باید به پشت خوابانده شوند، حتی اگر احتمال مسطح شدن پشت جمجمه وجود داشته باشد (همانطور که گفته شد، فقط در هنگام بیداری نوزاد و نظارتِ والدین کودک بر روی شکم خوابانده شود).
با این وجود تغییر دادنِ موقعیتِ سر نوزادان در شب و هنگامی که خوابند و خواباندن آنها به شکم در زمانِ بیداری و نظارتِ والدین و ارائه محرک‌هایی در طولِ روز برای تقویت عضلات کودک و تحرک او، به کاهش ابتلا به این بیماری کمک می‌کنند.
منبع خبر : پارسه گرد
پسرم ۲۲ ماهه و فرم سر نامناسب داره پشت سرش کمابیش صافه تا حدی کج به یک سمت. از سه ماهگی به دکترش گفتم گفت درست میشه ولی نشد الان راهی داره؟؟
پاسخ دکتر محمد زنوزی راد، متخصص کودکان:
مادر عزیز شکل جمجمه تحت تاثیر خوابیدن نیست. شکل جمجمه تا یک سالگی و تا زمانی که ملاج باز است قابلیت تغییر دارد و اغلب به سمتی می رود که ژنتیک مشخص می کند نه طرز خوابیدن.