همه چیز درباره آزمایش “کاریوتایپ” یا تست نرمال بودن کروموزومها/ آزمایشهای سقط مکرر جنین

کاریوتایپ فرایندی است که در طی آن از کروموزوم های سلولهای در حال انجام میتوز عکس گرفته می شود سپس این تصویر بزرگنمایی می شود و تک تک کروموزوم ها از آن برش داده شده و در یک صفحه دیگر بر اساس اندازه مرتب می شوند و جفت های کروموزومی از بزرگترین به کوچکترین شماره گذاری می شود. این تکنیک می تواند برای ارزیابی نرمال بودن کروموزوم های فرد بکار رود و همچنین بیماری های ژنتیکی مختلف از قبیل سندرم داون و کلاین فلتر و … بررسی می شوند.

ناهنجاری های کروموزومی شامل ناهنجاری های ساختاری و عددی می باشند. سلول های انسانی حاوی ۴۶ کروموزوم می باشند که ۲۲ جفت از آن ها کروموزوم اتوزومی و دو کروموزوم جنسی می باشند. کروموزوم ها تنها در فاز متافازاز تقسیم میتوز قابل مشاهده می شوند. در سلول های طبیعی هرکروموزوم از لحاظ اندازه و شکل منحصربفرد است با ابداع روش نواربندی کروموزوم تفکیک کروموزوم ها از روی الگوی نواربندی و مطالعه آنها آسان تر شد سپس کروموزم ها بر اساس اندازه شماره گذاری و از بزرگترین به کوچکترین مرتب شدند. این چیدمان به دانشمندان کمک می کند تغییرات کروموزومی که ممکن است باعث بیماری ژنتیکی شود سریع تر شناسایی شود. امروزه شناسایی کروموزوم ها با روش نواربندی آسانتر شده است یکی از این روش ها روش نواربندی گیمسا (G-banding) می باشد.
آزمایش کاریوتیپ برای زنان باردار بالای ۳۵ سال، خانواده‌هایی که صاحب فرزند مبتلا به یک ناهنجاری کروموزمی هستند، افراد با سابقه نازایی، مرده زایی و یا سقط‌های مکرر، کسانی که فرزند یا فردی از اعضای خانواده آن ها نارسایی لوله عصبی داشته باشد، زنان بارداری که نتایج سونوگرافی جنین آنها غیر طبیعی است، زنان بارداری که بر اساس نتایج آزمایشات غربالگری احتمال بیشتری برای داشتن فرزند ناهنجار دارند و همچنین در صورت ابهام جنسی و یا وجود اندام‌های تناسلی غیر طبیعی و… توصیه می شود.

كاريوتايپ طبيعي مردان
اين ژن­‌ها بر روي اندامک­‌هايي به نام کروموزوم سازمان‌دهي شده‌­اند که تعدادشان در انسان ۲۳ جفت است ۲۲ جفت کروموزوم غير­جنسي از شماره ۱ تا ۲۲ و دو کروموزوم جنسي X و Y.
هر فرد از هر ژن و کروموزوم يک جفت دارد که يکي را از پدر و يکي را از مادر دريافت کرده است. بنابراين همه انسان­ها داراي ۲۲ جفت کروموزوم غير جنسي و يک جفت کروموزوم جنسي هستند يعني مجموعاً داراي ۴۶ کروموزوم مي‌باشند. در افراد مذکر، کروموزوم­‌هاي جنسي شامل يک کروموزوم X و يک کروموزوم Y است و در افراد مونث دو کروموزوم جنسي شامل دو کروموزوم X مي­‌باشد. بنابراين وضعيت xx 46 معرف جنسيت مونث و وضعيت xy 46 معرف جنسيت مذکر است.
تعداد و شکل کروموزوم­‌ها (که اصطلاحاً کاريوتايپ ناميده مي­‌شود) در هر گونه‌­اي از موجودات زنده مخصوص به خود مي­‌باشد.
امروزه بررسي تعداد و شکل کروموزوم‌­ها (کاريوتايپ) از روش­‌هاي تشخيصي مهم در پزشکي است. اختلال‌هاي کروموزومي از علل اصلي ناباروري و نقايص مادرزادي هنگام تولد است. بنابراين انجام کاريوتايپ (کاريوتايپينگ) در بررسي علل ناباروري داراي جايگاه ويژه‌­اي مي­‌باشد.
کاريوتايپ انسان به‌طور طبيعي براي خانم­‌ها (xx 46) و براي آقايان (xy 46) مي­‌باشد. برخي كاريوتايپ هاي غير طبيعي شايع در انسان شامل x 45 (سندرم ترنر)، xxy 47 (سندرم کلاين فيلتر)، xxx 47، xyy 47 مي‌باشند.
كاريوتايپ طبيعي زنان
به­‌طور‌کلي در زماني‌که سلول­‌ها در حال فعاليت‌‌هاي عادي خود هستند (مرحله اينترفاز) کروموزوم­‌ها در سلول قابل مشاهده نمي‌باشند.
مناسب­ترين زمان براي مشاهده و بررسي کروموزوم‌‌ها زماني است که سلول در حال تقسيم سلولي است. در مرحله‌­اي از تقسيم سلولي (مرحله متافاز)، کروموزوم‌ها به حداکثر تراکم خود رسيده و رنگ‌­پذير مي­‌گردند بنابراين اين زمان بهترين زمان براي مطالعه کروموزوم­‌ها مي­‌باشد. در مرحله متافاز تقسيم سلولي، هر کروموزوم در زير ميکروسکوپ به صورت دو کروماتيد که از ناحيه سانترومر به هم وصل مي‌باشند، مشاهده مي‌­شوند.
کروموزوم­‌ها از محل سانترومر به دو بازوي کوتاه (p) و بلند (q) تقسيم مي‌­شوند.
براي انجام کاريوتاپينگ و بررسي کروموزومي بايد از سلول­‌هايي استفاده شود که قابليت رشد و تقسيم سريعي داشته باشند. براي اين منظور مناسب­‌ترين سلول­‌ها، سلول‌­هاي سفيد خون به‌ويژه لنفوسيت­‌ها هستند.
لذا براي تهيه کشت، نمونه خون محيطي از وريد گرفته شده و جهت جلوگيري از لخته شدن، هپارينه مي‌شوند. سپس با استفاده از سانتريفوژ با سرعت مناسب، سلول‌هاي سفيد خون جدا شده و در محيط کشت مناسب که حاوي ماده تحريک­‌کننده تقسيم سلولي است به مدت ۷۲ ساعت کشت داده مي‌­شوند. سپس افزودن يک ماده شيميايي به‌نام کلشي‌سين به محيط کشت سبب توقف تقسيم سلول­ها در مرحله متافاز مي­‌گردد که بهترين زمان براي مشاهده کروموزوم­‌ها است.
در اين مرحله با استفاده از يک محلول هيپوتونيک، غشاء سلولي پاره شده و کروموزوم‌­ها آزاد گرديده و پس از گسترش دادن آنها بر روي لام، با استفاده از يکي از روش­‌هاي مختلف رنگ­‌آميزي، رنگ ‌­شده و براي مشاهده و بررسي آماده مي‌­شوند.
پس از رنگ‌­آميزي کروموزوم­‌هاي هر سلول انسان به‌صورت گسترده زير ديده خواهد شد.
متخصصان سيتوژنتيک با بررسي اين گسترده مي­‌تواند به اشکال‌هاي کروموزومي موجود پي ببرند.