با اینکه داشتن یک رژیم غذایی گیاهی در دوران بارداری یک انتخاب سالم است، اما نیازمند کمی زحمت بیشتر است.
اکثر زنان باردار در مورد تأثیر رژیم غذایی خود بر جنین در حال رشدشان در دوران بارداری، نگران هستند. با این حال با یک برنامه ی غذایی دقیق، جایی برای نگرانی نیست.
ریچل دپندال، مشاور رژیم غذایی در گروه پزشکی سدر- سینای در بورلی هیلز کالیفرنیا، می گوید:" رژیم های گیاهی در دوران بارداری، تمام مواد مغذی مناسب و مورد نیاز مادر و بچه را تأمین می کند."
دپندال که خود باردار و گیاهخواری است که ماهی نیز می خورد، نگران بود که در دوران بارداری اش ویار گوشت حیوانی داشته باشد، اما برعکسش اتفاق افتاد. او می گوید: "نسبت به گوشت بیش از گذشته، بی علاقه شدم."
● آیا گیاهخواری مادر واقعا برای جنین خطرناک است؟
تحقیقات نشان داده هیچ تناقضی بین داشتن رژیم گیاهخواری و بارداری و شیردهی سالم وجود ندارد، به شرطی که مرتب زیرنظر پزشک باشید و برنامه غذایی متعادل و صحیحی را دنبال کنید. رژیم متعادل یعنی رژیمی که شامل ۵۰ تا ۶۰ درصد قند یا کربوهیدرات، ۳۰تا۳۵ درصد چربی و ۱۰ تا ۱۵ درصد پروتئین باشد. در رژیم کلاسیک گیاهخواری مصرف گوشت سفید و قرمز ممنوع است اما سایر محصولات حیوانی مثل شیر، تخم‌مرغ، پنیر و کره را می‌توان مصرف کرد. در نوع دیگری از رژیم گیاهخواری فرد از خوردن هرگونه محصولات حیوانی و دریایی حتی مصرف عسل خودداری می‌کند. در نوع دیگری که به آن گیاهخواری سبک جدید می‌گویند، افراد گاهی ماهی یا گوشت پرندگان مصرف می‌کنند اما از گوشت پستانداران استفاده نمی‌کنند. در رژیم گیاهخواری، بسیار مهم است مادر باردار زیرنظر متخصص زنان باشد که هر از گاهی آزمایش خون تجویز کند و مطمئن شود نیاز به مصرف مکمل آهن و کلسیم وجود دارد یا نه و اینکه رشد جنین خوب است یا نه.
● خانم باردار گیاهخوار به جای گوشت باید چه بخورد؟
گوشت، منبع خوب پروتئین و عناصر معدنی به‌خصوص آهن است. پروتئین گوشت برخلاف پروتئین‌های گیاهی بسیار کامل است و تمام اسیدهای آمینه ضروری برای ماهیچه‌ها و کارکرد ارگانیسم را تامین می‌کند. خانم بارداری که رژیم گیاهخواری دارد، برای پیشگیری از بروز هرگونه کمبودی باید به جای گوشت از تخم‌مرغ، غلات (برنج، گندم)، انواع سبزی (لوبیا، نخود و…) و محصولات لبنی استفاده کند. اگر خانمی اصلا محصولات حیوانی (حتی لبنیات، تخم‌مرغ و عسل) نخورد، احتمال بروز کمبود پروتئین و موادمعدنی در او بیشتر است. برای پیشگیری از بروز این مشکل، لازم است در هر وعده غذایی غلات و سبزی‌ها با هم مصرف شوند تا اسیدآمینه‌های همدیگر را کامل کنند و اسیدآمینه‌های ضروری به بدن برسد. مثلا حبوبات (عدس، لپه، نخود، سویا، لوبیاقرمز و لوبیاسفید…) هر چند غنی از لیزین هستند، اما اسیدهای آمینه گوگردی مانند سیستئین در آنها به مقدار کافی وجود ندارد.
● آیا می‌توان به جای گوشت، سویا یا مشتقات آن را مصرف کرد؟
می‌توان سویا یا محصولات مشتق‌شده از آن (توفو یا شیر سویا) را یک وعده در روز مصرف کرد اما سویا حاوی فیتواستروژن‌هایی است که از جفت عبور می‌کنند. تحقیقات انجام‌شده روی حیوانات نشان داده مصرف زیاد سویا می‌تواند باعث بروز نقص‌هایی در جنین شود. گرچه این موضوع در رابطه با انسان تایید نشده اما بهتر است خانم‌های باردار پروتئین موردنیاز خود را از تخم‌مرغ، لبنیات، غلات کامل و سبزی‌ها تامین کنند.
● برای تامین کلسیم چه می‌توان خورد؟
لبنیات بهترین منبع تامین‌کننده کلسیم هستند. در دوران بارداری مصرف ۴ وعده در روز لبنیات اجباری است اما در صورتی که خانمی تمایل به مصرف شیر ندارد، می‌تواند ماست و پنیر را جایگزین آن کند. با اینکه بیشتر دانه‌های گیاهی و روغنی مثل گردو و بادام حاوی کلسیم هستند (۱۰۰گرم بادام ۲۵۰ میلی‌گرم کلسیم دارد و یک‌چهارم نیازهای روزانه خانم باردار به کلسیم را رفع می‌کند)، اما نکته‌ای که نباید فراموش کرد این است که بادام، غنی از چربی است و انرژی بالایی دارد. ۱۰۰ گرم بادام ۵۷۶ کیلوکالری انرژی دارد و ۳۰ درصد از انرژی روزانه خانم باردار را تامین می‌کند. یعنی معادل یک وعده غذایی است پس نمی‌توان بیش از حد دانه‌های روغنی استفاده کرد.
● چگونه باید آهن بدن را تامین کرد؟
در بارداری، خانم‌ها به آهن بیشتری نیاز دارند و در صورت مصرف نکردن گوشت، ممکن است خانم باردار دچار فقرآهن شود و این مساله روی رشد جنین تاثیر منفی می‌گذارد. برای پیشگیری، به خانم‌های باردار گیاهخوار توصیه می‌شود تخم‌مرغ و سبزی‌های خشک به‌خصوص جعفری و اسفناج استفاده کنند. سبزی‌ها، لوبیای‌سفید، نخود و عدس به مقدار بسیار کم حاوی آهن هستند. مشکل اینجاست که جذب آهن انواع سبزی ۲ برابر کمتر از گوشت قرمز یا سفید است. بیشتر پزشکان به همین دلیل توصیه می‌کنند مادران از رژیم گیاهخواری در بارداری دوری کنند. با این حال چون در دوران بارداری جذب آهن به‌طور طبیعی بیشتر است، می‌توان از سبزی‌ها هم کمک گرفت. برای افزایش جذب آهن توصیه می‌شود همراه سبزی‌ها از موادغذایی حاوی ویتامین C مثل جعفری و آبلیموی تازه استفاده کنید.
● آیا ممکن است به‌خاطر گیاهخواری دچار کمبود سایر ویتامین‌ها شویم؟
از آنجا که گیاهخواران سبزی زیادی مصرف می‌کنند، در مقایسه با سایر افراد کمتر دچار کمبود بیشتر ویتامین‌ها به‌خصوص ویتامین ۹B یا اسیدفولیک می‌شوند. گرچه اسیدفولیک برای رشد مغزی جنین مهم است اما مادر باید ویتامین ۲۱B نیز به اندازه دریافت کند زیرا این ویتامین نیز برای ایجاد سلول‌ها، بافت‌ها و سیستم مغزی -عصبی جنین مهم است. مطالعه‌هایی که در سال ۲۰۰۴ روی زنان باردار گیاهخوار و معمولی انجام شد، نشان داد میزان ویتامین ۲۱B در زنان گیاهخوار و گروهی از زنان که گاهی اوقات گوشت مصرف می‌کردند کمتر از زنانی بود که رژیم‌های متعادل داشتند. به عبارت دیگر، احتمال کمبود ویتامین ۲۱B در زنان گیاهخوار بیشتر است و می‌تواند باعث توقف رشد جنین در رحم شود.
● مصرف مکمل‌های غذایی اجباری است؟
همه‌چیز به نوع تغذیه بستگی دارد. اگر ماهی جزو برنامه غذایی باشد، احتمال بروز کمبود آهن، ویتامینD و زینک کمتر است. اگر خانم گیاهخواری لبنیات بخورد، کمتر دچار کمبود کلسیم و ید می‌شود. به هر حال پزشک باید بعد از مشاهده آزمایش خون در این رابطه تصمیم بگیرد.
● آیا گیاهخواران بیشتر دختردار می‌شوند؟
تحقیقی انگلیسی نشان داده است زنان گیاهخوار بیشتر دختردار می‌شوند. پیش از این نیز تحقیقات دیگری نشان داده بود زنانی که محصولات لبنی بیشتر و موادغذایی کم‌نمک‌تر می‌خورند، احتمال اینکه فرزندشان دختر باشد بیشتر است. با این حال تحقیقات معدودی نیز علیه نتایج این تحقیق‌ها هستند.
بارداری و رژیم غذایی گیاهی: معایب
با اینکه داشتن یک رژیم غذایی گیاهی در دوران بارداری یک انتخاب سالم است، اما نیازمند کمی زحمت بیشتر است.
گرودریان می گوید: " پیروی از رژیم غذایی گیاهی که در دوران بارداری مفید است، زحمت زیاد و برنامه ی غذایی مفیدی می طلبد.
به طور کلی، هر چه یک گیاهخوار، غذاهای بیشتری را از رژیمش حذف کند، تأمین نیازهای غذایی اش سخت تر می شود. با این حال مکمل های رژیمی ممکن است بتوانند این خلأ را پر کنند."
یک گیاهخوار لاکتو اوا ( کسی که لبنیات و تخم مرغ نیز می خورد)، می تواند تمام مواد مغذی مورد نیاز خود برای یک بارداری سالم را از طریق رژیم غذایی و مکمل های مولتی ویتامین/ مواد معدنی، بدست آورد. از سوی دیگر، یک فرد گیاهخواری که از تمام محصولات حیوانی اجتناب می کند، نیاز خواهد داشت که مکمل های ویتامین ب ۱۲ و آهن را مصرف کند و ممکن است لازم شود کلسیم، روی و ویتامین دی نیز مصرف کند.
بارداری و رژیم غذایی گیاهخواری: مزایا
داشتن یک رژیم غذایی گیاهی در دوران بارداری، جنبه های مثبت بسیاری دارد. به عنوان مثال، دفع منابع پروتئینی گیاهی برای کلیه ها، راحت تر است و گیاهخوار بودن می تواند از پوسیدگی دندان- یکی از مسائل رایج در دوران بارداری- جلوگیری کند. علاوه بر این، گیاهخواری به طور کلی خطر به وجود آمدن بیماری های زیر را کم می کند:
– چاقی
– سرطان
– یبوست
– دیابت نوع دو
– بیماری فشار خون
– بیماری های قلبی
– سنگ کیسه ی صفرا
مارتا کی گرودریان آر دی، متخصص تغذیه در بیمارستان گود ساماریتان در شهر دیتون ایالت اوهایو، می گوید: "یک مزیت دیگر گیاهخوار بودن این است که بیشتر زنان گیاهخوار، کمتر غذاهای کم ارزش و بیشتر غذاهای مغذی می خورند."
بارداری و رژیم غذایی گیاهی: دستورالعمل های تغذیه
دستورالعمل های تغذیه ای برای بارداران گیاهخوار، مشابه دستورالعمل های تغذیه ای زنان باردار غیر گیاهخواراست.
گردریان می گوید: " همه ی زنان باردار نیازمند آهن، کلسیم، اسید فولیک، اسیدهای چربی اصلی مانند دی ایچ ای( که در رژیم غذایی گیاهی می توان تأمین کرد)، روی و پروتئین اضافی و ۲۰۰ الی ۳۰۰ کالری بیشتر از کالری مصرفی در دوران پیش از بارداری، هستند."
با اینکه ممکن است زحمت زیادی داشته باشد، اما پیروی از یک رژیم غذایی گیاهی، در زمان بارداری می تواند برای سلامتی، مفید باشد.
دپندال می گوید: " رعایت رژیم غذایی گیاهی حاوی ماهی ، آسان است. من با هیچ مشکلی مواجه نشدم، زیرا من عاشق سبزیجات، سویا، تخم مرغ، لبنیات و ماهی هستم."
مخصوصاً زنان باردار گیاهخوار باید موارد زیر را مصرف کنند:
– ۴ تا ۵ وعده در روز سبزیجات
– ۴ تا ۵ وعده در روز میوه جات
– ۳ تا ۴ وعده حبوبات و جایگزین آنها
– ۸ وعده شیر و جایگزین های شیر ( به عنوان مثال یک فنجان لوبیا قرمز پخته)
– ۶ تا ۱۱ وعده در روز نان، گیاهان گندمی و پاستا ( انتخاب تمام حبوبات در صورت امکان)
– دو وعده چربی های امگا ۳ برای تأمین دی ایچ ای ( که در جاهای دیگر در روغن بزرک، گردو، سویا و تخم مرغ های غنی شده با امگا ۳ یافت می شود)
چربی ها، شیرینی جات و غذاهای کم ارزش، باید کمتر استفاده شوند و زنان باردار باید حواسشان باشد که از خوردن غذاهای زیرخودداری کنند:
– جوانه ی سبزیجات خام و میوه جات تازه ای که پاستوریزه نیستند و آب سبزیجات که ممکن است حاوی باکتری ای مانند ایکولی و سالمونلا باشد.
– پنیرهایی که پاستوریزه نیستند( مانند پنیر کفکی، پنیر خامه ای گاوی و فتا) و شیرهای غیر پاستوریزه، به این دلیل که ممکن است خطر ابتلا به مسمویت غذایی لیستریا را داشته باشند.
