سنین باروری زیر ۱۹ سال و بالای ۳۴ سال به عنوان حاملگی های پرخطر تلقی می شوند. برای حاملگی های سنین ۱۵ تا ۱۹ سال اصطلاح «حاملگی نوجوانی» به کار برده می شود. طبق آمارهای مرکز ملی بهداشت، حاملگی های این دوران ۱۳ درصد کل تولدها را تشکیل می دهند.
عواقب حاملگی نوجوانی
بر اساس اظهارات فاطمه ناهیدی، دکترای بهداشت باروری، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، رخ دادن پدیده بلوغ در سنین نوجوانی همه افراد از جمله زنان را در مسیر تغییرات زیادی قرار می دهد. از نظر جسمی، دختر نوجوان در حال رشد بوده و اندام های تولید مثلی و تناسلی وی از رشد کافی برخوردار نیستند بنابراین مادر شدن در این سنین فرد را دچار مخاطراتی می کند که از جنبه های گوناگون جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی قابل بحث است:
بعد جسمی
زنان نوجوان معمولا در حال رشد و تکامل هستند. نیاز آنها به انرژی و تغذیه مناسب نسبت به افراد مسن تر بیشتر است، بنابراین چنین کمبودهایی با وقوع حاملگی نه تنها به مادر بلکه به جنین نیز آسیب وارد می کند.
بعد روحی روانی
در نوجوانی بلوغ کامل فکری اتفاق نمی افتد، در نتیجه این افراد آمادگی لازم را برای تشکیل خانواده ندارند. حال اگر ازدواج کرده و پرورش یک کودک به مسوولیت های آنان افزوده شود، مشکل چند برابر خواهد شد. این افراد در نوجوانی هنوز نیاز به حمایت های خانواده دارند. تغییرات خلقی که در نتیجه بلوغ رخ می دهد، نظیر حساس شدن و زودرنجی نشان دهنده آماده نبودن این زنان برای پرورش بچه است.
بعد اجتماعی
نوجوانی سنی است که در آن فرد برای برقراری ارتباط مناسب با دوستان، اعضای خانواده و جامعه نیاز به راهنمایی و هدایت دارد. بنابراین فرد نوجوان از بعد اجتماعی نیز برای راهنمایی و پرورش موجودی دیگر، مناسب نخواهد بود.
بعد اقتصادی
به طور معمول دختران نوجوان با مردان کم سن ازدواج می کنند که از لحاظ اقتصادی در وضعیت مناسبی قرار ندارند. حمایت نکردن مالی مرد از زن موجب می شود که در صورت وقوع حاملگی مشکلات معیشتی و تغذیه‌ای برای زن ایجاد شود که در نهایت برای هر دو، یعنی مادر و جنین مشکلاتی را فراهم می کند. این مادران طی بارداری باید مراجعات بیشتری به پزشک داشته باشند. هنگام وضع حمل، زایمان طبیعی در آنها ترجیح داده می شود و پس از زایمان، برای حاملگی بعدی حداقل ۴ سال فاصله گذاری توصیه می شود.
دلایل حاملگی نوجوانی
اعتقادات و ارزش های فرهنگی از مسائل مهمی هستند که جان مادران را به مخاطره می اندازند. وضعیت زنان در بسیاری از کشورهای در حال توسعه با ازدواج و مادر شدن تثبیت می شود. طبق آمارهای صندوق کودکان سازمان ملل متحد(unicef)، در بیش از ۵۰ کشور جهان اجازه ازدواج در سن ۱۶ سالگی و پایین تر و در ۷ کشور جهان از سن ۱۲ سالگی صادر می شود.
موارد زیر را از دلایل عمده حاملگی در نوجوانی است:
۱) کمبود اطلاعات و خدمات بهداشتی
۲)کمبود یا دسترسی نداشتن به وسایل تنظیم خانواده
مراقبت های بهداشتی و باروری
توصیه های پیش گیری: احتمال مرگ ناشی از عوارض بارداری و زایمان در مادران نوجوان ۱۵ تا ۱۹ ساله، دو برابر مادران ۲۰ تا ۳۴ ساله است و در مادران زیر ۱۵ سال احتمال مرگ پنج برابر زنان بالای ۲۰ سال عنوان می‌شود. این مسأله مرگ کودکان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد، به طوری که کودکان مادران نوجوان بیشتر در معرض مرگ و میر هستند. پیش گیری از این رخدادها از اهداف مهم سلامت جامعه است.
احتمال تولد نوزادان کم وزن در مادران نوجوان بیشتر است. این کم وزنی نوزاد را در معرض عوارض مختلفی قرار می دهد، از جمله: عفونت، سوء تغذیه، معلولیت های طولانی مانند اختلال بینایی و شنوایی، مشکلات یادگیری و عقب ماندگی های ذهنی. طیف عوارضی که در کمین مادر نوجوان و نوزادش است موجب می شود توصیه های پیش گیری در صدر مراقبت های این زنان قرار گیرد. طبق تحقیقات، در موارد زیادی این زنان خود از مادران نوجوان متولد شده اند. به طور کلی برای پیش گیری از عوارض بارداری در این سنین، توجه به موارد زیر توصیه می شود:
۱) صرف نظر از مسائل اقتصادی خانواده، توجه بیشتر به امر تغذیه مادر نوجوان (در این دوران روزانه دریافت ۴۰۰ کیلو کالری انرژی اضافی توصیه می شود.(
۲( حمایت این مادران از سوی همسر، خانواده و اجتماع
۳(ایجاد امکانات تسهیلاتی جهت این افراد برای دسترسی بیشتر به مراقبت های بارداری، زایمان بی خطر و….
۴(جلوگیری از سوء استفاده های عاطفی
۵)استقلال و احترام زنان در خانواده مانند برخورداری از قدرت تصمیم گیری
۶) دسترسی به درآمد و سرمایه خانواده ( زنان تنها ناظر خرج مرد نباشند(
۷) کاهش حجم کار
۸) افزایش سواد و تحصیلات
۹) انجام مشاوره (از آنجا که اصولا حاملگی های این دوران بدون برنامه ریزی است، مشاوره قبل از بارداری به بهبود شرایط این مادران کمک زیادی می کند.)
کنترل باروری
سازمان بهداشت جهانی ازدواج در سنین نوجوانی را به دلیل وجود غرایز جنسی و مشکلات حاصل از آن تایید می کند اما ازدواج در حکم حاملگی نیست. توصیه می شود در صورت ازدواج در سنین پایین، با استفاده از وسایل مناسب تنظیم خانواده حاملگی حداقل تا سنین ۲۰ تا ۲۲ سالگی به تعویق انداخته شود.
عوارض حاملگی در سنین پایین
۷۰ درصد از ۳.۱ میلیارد نفری که در فقر واقعی زندگی می کنند را زنان تشکیل می دهند. با توجه به این آمار وحشتناک، مشکلاتی که بارداری در سنین پایین به زنان تحمیل می کند، در خور توجه است.
بنابر اظهارات دکتر بهناز عطار شاکری، فوق تخصص نازایی، حاملگی در زنان نوجوان عوارض مختلفی برای مادر و جنین به همراه دارد؛ این عوارض که در نتیجه تکامل نیافتن دختر بروز می کند: آن قبل از زایمان، حین زایمان و پس از زایمان مشاهده می شود.
عوارض قبل از زایمان
زایمان زودرس
فشارخون بالای مادر
کم خونی
مرگ مادر
مرگ جنین
رشد ناکافی جنین داخل رحم
عوارض حین زایمان
پیشرفت نکردن زایمان به دلیل تکامل ناکافی لگن
پارگی های نسج کانال زایمانی
خون ریزی های حین و پس از زایمان ناشی از کم خونی مادر، پارگی های نسج های کانال زایمانی و در نهایت جمع نشدن رحم
عوارض پس از زایمان
عفونت (ناشی از مراقبت های ناکافی و کم خونی(
خون ریزی
رسیدگی ناکافی به خود و فرزند
