نوزادان و کودکان خردسال، موجوداتی اجتماعی هستند که برای شکوفا شدن و رشد، نیاز و تمایل به تماس با دیگران دارند. آنها لبخند می‌زنند، در آغوش دیگران می‌آیند، می‌خندند و به بازی‌ها مشتاقانه پاسخ می‌دهند، اما گاه کودک به این شکل تعامل برقرار نمی‌کند. در عوض، به نظر می‌رسد در دنیای خویش است؛ وضعیتی که با مناسک تکراری، رفتارهای عجیب و غریب، وجود مشکلات در برقراری ارتباط و فقدان کامل آگاهی اجتماعی یا علاقه به دیگران مشخص می‌شود. این‌ها خصوصیات یک اختلال تکاملی به نام «اوتیسم» است.
کودکان مبتلا به اوتیسم یا تکلم ندارند یا دچار تأخیر کلامی‌اند یا کلام دارند اما معنی‌دار نیست و کلام دیگران را کپی می‌کنند. در اوتیسم کودک خود را با نام صدا می‌زند و از ضمیر من استفاده نمی‌کند. ارتباط کودک مبتلا به اوتیسم یک‌طرفه است و فقط به علایق خود توجه دارد. این کودکان به لبخند یا خستگی دیگران توجهی ندارند و نمی‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. کودکان معمولاً بعد از چند دقیقه از بازی با یک اسباب‌بازی به سراغ بازی دیگری می‌روند ولی کودک مبتلا به اوتیسم ساعت‌ها با یک وسیله بازی می‌کند. کودکان مبتلا به اوتیسم به چرخیدن یا به وسایلی مثل پنکه و لباسشویی که می‌چرخند علاقه‌مند هستند و ممکن است خود را با تماشای آنها سرگرم کنند. در اوتیسم، کودک ارتباط چشمی با والدین یا دیگران ندارد.
اختلالی تأثیرگذار بر رشد طبیعی مغز
به گفته متخصصان، اوتیسم نوعی اختلال تأثیرگذار بر رشد طبیعی مغز است که در آن برای تشخیص، مداخله پزشکی و بازتوانی شناختی باید سریع اقدام کرد. این اختلال که تا پیش از سه سالگی بروز می‌کند و علت اصلی آن هنوز مشخص نیست، بر رشد طبیعی مغز در حیطه تعاملات اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی تأثیر می‌گذارد.
اوتیسم با عقب‌ماندگی ذهنی تفاوت دارد و تصور اینکه هر کودک طیف اوتیسم مبتلا به عقب‌ماندگی ذهنی است، تصوری نادرست محسوب می‌شود. دوسوم کودکان اوتیسم درجاتی از کم‌توانی ذهنی دارند، اما یک‌سوم آنها می‌توانند هوش نرمال و حتی فراتر از نرمال داشته باشند. شدت اوتیسم از خفیف تا شدید متفاوت است. بعضی از کودکان بسیار باهوش هستند و هرچند مشکلاتی در تطابق با مدرسه دارند، در مدرسه عملکرد خوبی از خود نشان می‌دهند.
از هر ۶۸ نفر یک نفر دارای اختلالات اوتیسم/ روند افزایشی ابتلا به اوتیسم در کشور
آمارها نشان می دهد در سال ۱۹۸۷ از هر ۱۰هزار نفر یک نفر به این بیماری مبتلا بوده و این در حالی است که در حال حاضر از هر ۶۸ نفر یک نفر دارای اختلالات موسوم به اوتیسم است. آمار موجود دیگر این است که از هر ۵ نفر مبتلا به اوتیسم، ۴ نفر پسر و یک نفر دختر هستند.
تاکنون حدود ۳ هزار فرد مبتلا به اوتیسم در کشور شناسایی شده‌اند و تحت مراقبت هستند، اما با توجه به آمارهای جهانی تخمین زده می‌شود که حدود ۱۰ هزار فرد مبتلا به این اختلال در کشور باشند که اغلب آنها ناشناخته مانده‌اند. از طرفی این اختلال در کشور روند افزایشی پیدا کرده است.
اوتیسم اولیه و اوتیسم ثانویه
به‌منظور شناخت بهتر نسبت به این بیماری به گفت‌و‌گو با دکتر محمد کاظم بخشنده، فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان نشستیم. او با بیان اینکه بیماری اوتیسم دو دسته است، افزود: اوتیسم دارای دو دسته اولیه و ثانویه است. اوتیسم اولیه هنوز علتش مشخص نیست و بیشتر جنبه ژنتیکی دارد. اوتیسم ثانویه به دنبال برخی مشکلات ایجاد می‌شود مثلاً هیپوتیروئیدی و صرع منجر به ابتلای فرد به اوتیسم می‌شود. اوتیسم بیماری پیچیده‌ای است و هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است. تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده و علل مختلفی مثل برخی کمبودهای تغذیه‌ای در دوران بارداری یا سن والدین را در بروز آن دخیل می‌دانند ولی مهم‌ترین علت شناخته‌شده نقش ارث و ژنتیک در آن است. نظریاتی وجود دارد مانند اینکه اوتیسم بیماری نسل جدید است. اوتیسم بیماری زندگی ماشینی است. اوتیسم بیماری شهرهای صنعتی است. این‌ها نظریاتی است که ثابت نشد‌اند اما مطرح می‌شود که اوتیسم در شهرهای پیشرفته، صنعتی و دارای آلودگی هوا بیشتر دیده می‌شود. در مجموع آمار نشان می‌دهد در مناطق صنعتی میزان شیوع اوتیسم بیشتر است.
ژنتیک، مسمومیت مادر حین بارداری، ابتلا به برخی عفونت‌ها و… از علل ابتلا به اوتیسم
بخشنده با اشاره به علل ابتلا به اوتیسم تصریح کرد: دلایل مختلفی مبنی بر نقش زمینه ژنتیک در بروز اوتیسم کودکان وجود دارد. به‌طوری‌که در خانواده‌ای که یک بیمار مبتلا به اوتیسم وجود دارد، احتمال ابتلای فرد دیگر به میزان ۹ درصد بیشتر می‌شود. بعضی از اختلالات کروموزومی، کم‌کاری تیروئید، مسمومیت مادر حین بارداری با بعضی داروها و ابتلا به برخی عفونت‌ها با بروز اوتیسم کودکان ارتباط دارد.
علایم اوتیسم در سنین مختلف
او درخصوص علایم این اختلال در سنین مختلف اظهار داشت: بیمار مبتلا به اوتیسم تکامل حرکتی نرمال و طبیعی دارد. در یکسال اول عمر اوتیسم کودکان، به‌صورت عدم‌توجه شیرخوار به اشیای جامد و اسباب‌بازی، عدم علاقه به در آغوش گرفته شدن و تمایل به تنهایی نمایان می‌شود. در سال دوم عمر حساسیت شدید نسبت به محرک‌های بینایی، شنوایی، حرکتی و لمسی علامت اوتیسم کودکان خواهد بود. وقتی به سال سوم عمر می‌رسیم، رفتارهای تکراری و کلیشه‌ای، عدم خلاقیت در رفتار، عدم ارتباط چشمی با دیگران و عدم تمایل به بازی با اسباب‌بازی و انداختن آنها وقتی در دستشان بگذارند، تظاهر اوتیسم کودکان هستند. در این سن کوبیدن سر، راه رفتن روی پنجه، حرکات چرخیدن و بازی تکراری با دست و گوش در اوتیسم دیده می‌شوند. مشکلات گفتاری اوتیسم کودکان به‌صورت عدم توانایی کامل تکلم، اشکال در برقراری ارتباط به‌وسیله اشاره کردن و تکرار کلمات دیگران است. در حدود یک‌سوم موارد اوتیسم کودکان نمی‌توانند تکلم ارتباطی طبیعی داشته باشند.
خانواده‌ها توجه کنند/ بهترین سن درمان اوتیسم زیر سه سالگی است
این فوق‌تخصص مغز و اعصاب کودکان در توصیه‌ای به خانواده‌ها گفت: اوتیسم بیماری‌ای است که بیشتر با روش زندگی ارتباط دارد؛ مثلاً پدر و مادری که دیروقت به خانه می‌آیند و در خانه دعوا و درگیری وجود دارد و به فرزندشان از نظر عاطفی نمی‌رسند، در این‌ها احتمال اوتیسم بیشتر است زیرا در تعریف اوتیسم هم آمده است که کودک ارتباط با محیط را یاد نمی‌گیرد. این بیماری بیشتر در خانواده‌هایی اتفاق می‌افتد که کودک از لحاظ عاطفی و روش برخورد، به‌خوبی تربیت نمی‌شود. البته این مصداق در مورد کودکانی است که دارای اوتیسم اولیه هستند؛ یعنی کودک زمینه‌ای دارد و محیط روی آن اثر بیشتری می‌گذارد. خانواده‌ها باید دقت کنند که اگر فرزندشان با کودکان دیگر بازی نمی‌کند، ارتباط چشمی برقرار نمی‌کند، به کارهای تکراری علاقه‌مند است، به جای بازی با اسباب‌بازی‌های روتین و نرمال با وسایل دیگری مانند قابلمه ساعت‌ها و روزهای متوالی مشغول بازی می‌شود و با کودکان دیگر ارتباط برقرار نمی‌کند، باید به فوق‌تخصص مغز و اعصاب کودکان مراجعه کنند و بررسی انجام شود. بهترین سن درمان اوتیسم زیر سه سالگی است. اگر تا زیر سه سال اوتیسم تشخیص داده شود، عمدتاً درمان‌پذیر است. اوتیسم معمولاً اگر زیر سه سال تشخیص داده شود، با روش‌هایی مثل رفتاردرمانی و کاردرمانی ذهنی معمولاً در اکثر موارد درمان می‌شود.
۳۰ تا ۵۰ درصد کودکان مبتلا به اوتیسم، صرع مخفی دارند
بخشنده با تأکید بر اینکه اوتیسم جزو بیماری‌های مغز و اعصاب کودکان است، ادامه داد: کودک مبتلا حتماً باید به یک فوق‌تخصص مغز و اعصاب کودکان مراجعه کند. حال آن متخصص، ممکن است از یک روانشناس و کاردرمان کمک بگیرد. اما باید در ابتدا متخصص مغز و اعصاب تشخیص دهد؛ زیرا ثابت شده است که ۳۰ تا ۵۰ درصد کودکان مبتلا به اوتیسم، صرع مخفی هم دارند. به همین دلیل حتماً باید از آنها نوار مغزی گرفت. اوتیسم بیماری نسل جدید است و باید جدی گرفته شود. این بیماری با روش زندگی ارتباط دارد؛ مثلاً در خانواده‌هایی که زوج‌های جوان کار می‌کنند و نیمه‌شب به خانه می‌آیند، بیشتر دیده می‌شود.
این فوق‌تخصص مغز و اعصاب کودکان، فعالیت‌هایی مانند غربالگری اوتیسم را خیلی خوب ارزیابی و تصریح کرد: اوتیسم یک طیف از شدید دارد تا خفیف است. انواع خفیف آن باید حتماً در غربالگری تشخیص داده شود اما خیلی هم نباید حساسیت نشان داد. دولت حتماً باید به فکر این بیماری و کاردرمانی ذهنی آن باشد و غربالگری را انجام دهد.
لزوم آموزش به مربیان مهدکودک
او با اشاره به اینکه امروزه بسیاری از خانواده‌ها فرزند خود را به مهدکودک می‌سپارند، گفت: مهدکودک‌ها در تشخیص فردی که این اختلال را دارد، بسیار مؤثر هستند. مربیان باید آموزش داده شوند زیرا الان اطلاعات مناسبی در این زمینه ندارند. اما اگر آموزش‌دیده باشند و تشخیص دهند کودک دارای اختلال است، بیش از ۹۰ درصدشان بهبود می‌یابند لذا مهدکودک خیلی مهم است.
هزینه‌های سرسام‌آور درمان/ دولت باید حمایت کند
بخشنده درباره هزینه‌های درمان بیان کرد: هزینه‌های درمان متأسفانه بالاست. کاردرمانی ذهنی جلسه‌ای ۶۰ هزار تومان است و تحت پوشش بیمه نیست. لذا حتماً دولت باید فکری برای انجام کاردرمانی ذهنی خوب داشته باشد. در حال حاضر در مراکز دولتی کاردرمانی ذهنی خوبی انجام نمی‌شود. الان در مراکز خصوصی به خوبی انجام می‌شود. زیرا دستگاه‌هایی دارند که با استفاده از آن تمرکز و توانایی ارتباطی کودک را بیشتر می‌کنند. موضوع کاردرمانی ذهنی تا جایی پیش رفته است که در حال حاضر مقطع دکتری دارد. دولت باید در این زمینه فکر و هزینه کند مانند همین غربالگری. این بیماری خانمان‌سوز است. اگر زود تشخیص داده شود، سریع درمان می‌شود اما اگر دیر تشخیص داده شود، مشکلات بسیاری برای آن خانواده ایجاد می‌کند.
خوراکی‌های مفید و مضر برای کودکان مبتلا
تلاش برای درمان بیماری اوتیسم، هزینه‌های زیادی را بر خانواده‌ها تحمیل می‌کند. مصرف ویتامین‌های B12، B6، D و آب هندوانه جزو راحت‌ترین و ارزان‌ترین راه‌های کنترل این بیماری است. مواد خوراکی مضر برای اوتیسم نیز مواد حاوی گلوتین مثل آرد، گندم و مشتقات آن و همچنین مواد حاوی کازئین (لبنیاتی از قبیل شیر و ماست) هستند، اما عموماً پزشکان قطع مصرف این مواد را برای کودکان به دلیل قرار گرفتن آنها در سنین رشد توصیه نمی‌کنند. همچنین ماساژ با ترکیبی از روغن‌های بادام، اسطوخودوس و رزماری تأثیر فراوانی در التیام دردهای ناشی از اوتیسم دارد.
البته این بیماری درمان‌های دیگری نیز دارد که هزینه سنگین این درمان‌ها درد مضاعفی است. به طور مثال یکی از درمان‌های این بیماری «nero feedback» است که هر جلسه ۲۰ دقیقه‌ای آن بر اساس تأیید وزارت بهداشت بین ۸۰ تا ۱۵۰ هزار تومان هزینه دارد. این روش درمانی استرس بیماران را کم کرده و از این طریق باعث تقویت سیستم دفاعی بدن آنها می‌شود. از جمله هزینه‌های دیگر اوتیسم می‌توان به کاردرمانی، گفتاردرمانی و هزینه استخدام مربی سایه برای همراهی کودک در مهدکودک و مدرسه اشاره کرد که حدود یک میلیون و پانصد هزار تومان هزینه دارد.
همانطور که در این گزارش آمده است، توجه به رفتارهای کودکان می‌تواند ما را در وجود یا عدم بیماری اوتیسم کمک کند. توصیه می‌شود در صورتی که والدین هر یک از علایم بالا را دیدند حتماً به دنبال درمان آن باشند؛ چراکه در صورت پیگیری آن تا سن زیر سه سال، بیش از ۹۰ درصد، این بیماری درمان می‌شود.
اردیبهشت ۹۶
