در میان انواع سرطان های کشنده دستگاه تناسلی زنان، سرطان تخمدان دومین مقام را از آن خود کرده است چراکه در ٧۵ درصد موارد خیلی دیر تشخیص داده می شود. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی ، از هر ۵۵ خانم یک نفر در مقطعی از زندگی خود دچار این سرطان می شود. اگرچه این بیماری معمولا در خانم های بالای ۵٠ سال اتفاق می افتد اما دختران جوان و حتی نوجوان و کودکان هم در خطر ابتلا به آن قرار دارند.
نکته مهم این که سرطان تخمدان درسنین پایین می تواند بسیار خطرناک و کشنده باشد ، بنابراین در هر سنی باید نشانه های آن را جدی گرفت اما این علائم کدامند و چگونه می توان در مراحل اولیه بیماری به وجود آن پی برد ؟
- این سرطان سن و سال نمی شناسد!
تخمدان یکی از بافت های خاص در بدن محسوب می شود چرا که سلول های آن مانند سلول های بنیادی بند ناف یا مغز استخوان ، قابلیت تبدیل شدن به بافت های مختلف را دارند. این امر باعث می شود سرطان های نشات گرفته از تخمدان شبیه به بافت های مختلف بدن باشند و تنوع زیادی هم داشته باشند. سرطان تخمدان دومین سرطان شایع دستگاه تناسلی زنان به حساب می آید و خطر مرگ و میر بر اثر آن از سایر سرطان های دستگاه تناسلی بیشتر است.
سن شیوع این سرطان نیز دو طیف مختلف دارد. در واقع برخلاف اغلب سرطان ها که بیشتر در سنین بالا بروز می کنند ، سرطان های تخمدان می توانند هم در سنین پایین و هر سنین بالا مشاهده شوند.
کیست های ساده ، کیست هایی هستند که داخل شان خون ریزی داشته و کیست های دو طبقه ( کیست هایی که یک بخش ساده و یک بخش خون ریزی دهنده دارند ) همگی از دسته کیست های بسیار شایع و خوش خیم تخمدان هستند. آندومتریوز نیز مانند کیست های خون ریزی دهنده جزو موارد خوش خیم به حساب می آید و معمولا هر ماه با قاعدگی تشدید می شود. کیست های خوش خیم دیواره خیلی مشخصی دارند و تک حفره ای هستند. در این کیست ها هیچ گونه جوانه ای از طرف دیواره به سمت داخل کیست وجود ندارد و داخل شان ماده جامد دیده نمی شود. در واقع تمامی این کیست ها ، فولیکول های حاوی مایع یا خون هستند و خطر بدخیمی ندارند. در مقابل، کیست های بدخیم معمولا چندحفره ای هستند و داخل شان جوانه و حتی عروق خونی وجود دارد. همچنین دیواره آن هم ضخیم و هم محتویات مایع و هم جامد دارند.
تمامی این کیست ها باید مشکوک تلقی شوند تا خلاف آن ثابت شود. لازم به ذکراست که کیست های خوش خیم معمولا با مصرف قرص ضد بارداری یا گذشتن چند سیکل ماهانه از بین می روند اما تومورهای بدخیم باید جراحی و شیمی درمانی شوند.
- وقتی شکم آب می آورد …
جمع شدن مایع یا آب اضافی در پشت رحم و قسمت های دیگر به خصوص در زاویه کبدی می تواند نشانه این باشد که سرطان از تخمدان به قسمت های دیگر گسترش پیدا کرده است. این حالت معمولا با افزا یش قطر شکم نیز همراه است. در مراحل پیشرفته این بیماری ، توده تخمدانی بسیار بزرگ می شود و گاه سرطان به روده یا مثانه نیز گسترش پیدا می کند. در این صورت در مثانه و روده حالت جوانه زدن یا رسوب بافت سرطانی مشاهده می شود. گاهی اوقات هم در معاینه زنان ، سفتی یا توده خیلی بزرگ داخل شکم حس می شود. نامنظم شدن قاعدگی نیز می تواند از نشانه های این سرطان باشد اما علامت قطعی آن نیست.
- چگونه تشخیص داده می شود ؟
اگر به سرطان تخمدان مشکوک باشیم با ید آزما یشات تومور مارکر انجام دهیم تا مشخص شود توده خوش خیم است یا بدخیم. اگر انجام معاینات لگنی هر شش ماه یک بار ( چه در سنین جوانی و چه یائسگی ) در شناسایی به موقع سرطان تخمدان کمک کننده است.
جواب این آزمایشات مثبت باشد باید به اقدامات تکمیلی از جمله اسکن ، ام آر آی ، سونوگرافی کل شکم، بررسی آنزیم های کبدی، بررسی غدد لنفاوی اطراف شریان آئورت و شریان های لگنی و … بپردازیم. به این ترتیب می توان فهمید که سرطان در چه مرحله ای است و این که آیا به بافت های اطراف گسترش پیدا کرده است یا خیر.
- درمان با شیمی درمانی و جراحی
بعد از تشخیص سرطان ، بیمار باید برای مرحله بعدی بیماری و درمان آن به متخصص آنکولوژی یا سرطان مراجعه کند. اگر بیماری در مرحله پیشرفته باشد معمولا شش دوره شیمی درمانی انجاد می شود تا توده کاهش سایز پیدا کند. پس از آن هم عمل جراحی انجام می شود تا بیشترین توده سرطانی ممکن از بدن خارج شود. در واقع هر چقدر بافت سرطانی بیشتری را از بدن خارج کنیم بیمار مدت طولانی تری زنده می ماند و به شیمی درمانی های بعدی بهتر پاسخ می دهد.
بعد از عمل هم مجدد باید آزمایش تومور مارکر را انجام دهیم یا مطمئن شویم بیماری عود نکرد ه باشد.
- عامل خطر ١ : ژنتیک
در مورد سرطان ها یی که در سنین جوانی رخ می دهند عوامل خطر مشخصی وجود ندارد اما در مورد سرطان های تخمدان در سنین بالا مهم ترین عامل خطر، ژنتیک و سابقه خانوادگی است. بنابراین اگر در اعضای فامیل درجه یک تان سابقه سرطان هایی مثل سرطان تخمدان، رحم، سینه، پروستات، روده و معده وجود دارد باید بیشتر مراقب خود باشید.
- عامل خطر ٢ : تغذیه و دخانیات
عوامل خارجی از جمله تغذیه نامناسب ، مصرف چربی زیاد ، نیترات ها و نیتریت ها ، سوسیس و کالباس و فست فودها از فاکتورهای خطرساز این سرطان به حساب می آیند. افراد چاق به طورکلی بیشتر در معرض خطر سرطان های رحم، تخمدان و سینه قرار دارند زیرا بافت های چربی ذخیره کننده هورمون های استروئیدی زنانه و مردانه هستند و هر چقدر مقدار آن ها بیشتر باشد سطح این هورمون ها به مدت طولانی تری در بدن بالا می ماند.
استفاده از دخانیات و مواد مخدر نیز خطر ابتلا به سرطان تخمدان را بالا می برد
سرطان های تخمدان در ٧٠ تا ٨٠ درصد موارد در سنین بالای ۵٠ سال رخ می دهند. با این حال از زمان تولد یک خانوم بابد مراقب علائم این سرطان باشیم چرا که حتی کودکات و دختران نوجوان در سنین بلوغ هم می توانند به سرطان بدخیم تخمدان مبتلا شوند.
- عامل خطر ۳ : سن بالا و آندومتریوز
بالارفتن سن از دیگر عوامل خطرساز این سرطان محسوب می شود. در واقع ٧٠ تا ٨٠ درصد از سرطان های تخمدان درسنین بالای ٩٠ سال اتفاق می افتند. بیماری آندومتریوز نیز به میزان کمی احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را بالا می برد اما این سرطان نخمدان چه علائمی دارد ؟
گروهی از علائم سرطان تخمدان موضعی هستند. به این ترتیب که بیمار ممکن است در ناحیه کف لگن درد داشته باشد و دچار تکرر ادرار و اشکال در اجابت مزاج شود. در نهایت هم ممکن است با تجمع آب در شکم و یا کاهش وزن همراه شود. در صورت وجود هر یک از این علائم باید حتما سونوگرافی ( سونوگرافی واژینال در خانم های متاهل و سونوگرافی شکم درخانم های مجرد ) انجام شود. سپس اگر توده ای در تخمدان ها مشاهده شود باید با در نظرگرفتن ویژگی های آن، مشخص کنیم آیاخوش خیم است یا بدخیم.
موضوع نباید باعث نگرانی مبتلایان به آندومتریوز شود زیرا این بیماری مانند فیبروم به ندرت تبدیل به سرطان می شود. با این حال همیشه باید محتاط بود و چکاپ های دوره ای را انجام داد.
– عامل خطر ۴ : عدم بارداری و هورمون درمانی
خانم هایی که هرگز حامله نشده اند بیشتر از کسانی که زایمان کرده اند در معرض خطر این سرطان قرار دارند. هورمون درمانی و مصرف بیش از حد داروهای محرک تخمک گذاری نیز خطر این بیماری را بالا می برند.
- شاید بتوان باروری را حفظ کرد
سرطان هایی که در سنین پایین رخ می دهند بسیار خطرناک و کشنده هستند اما اگر در مراحل ابتدایی تشخیص داده شوند درمان پذیرند. حتی در مراحل ١ و ٢ سرطان نیز اگر بیماری خیلی پیشرفته نباشد می توان قدرت باروری را حفظ کرد. برای این منظور فقط یکی از تخمدان ها خارج شده و از تخمدان دیگر بیوپسی گرفته می شود! بنابراین بیمار می تواند باردار شود. اما در مراحل پیشرفته سرطان هر دو تخمدان باید خارج شوند. در این صورت بیمار یاثسه شده و دیگر نمی تواند با تخمک خودش باردار شود.
