آمبولی (لخته خون) ریه یکی از شایع‌ترین علل مرگ قابل پیشگیری بیمارستانی می‌باشد آمبولی ریه در حاملگی باعث ۲۰% مرگ‌ها می‌شود. در زنان حامله نسبت به زنان دیگر شانس آمبولی ریه دو تا چهار برابر است. احتمال ایجاد آمبولی ریه در سزارین بیشتر از زایمان طبیعی است.
شایع‌ترین علایم و نشانه‌ها شامل تنگی نفس، افزایش تعداد تنفس و ضربان قلب می‌باشد. تشخیص آمبولی ریه بر اساس نشانه‌های بالینی معتبر نمی‌باشد و این نکته در مورد خانم‌های حامله با این بیماری مصداق بیشتری دارد.
استراتژی کارهای تشخیصی در خانم‌های حامله با افراد معمولی فرق ندارد. کارهای تشخیصی غیر اختصاصی در بیماران آمبولی ریه، رادیوگرافی ساده قفسه سینه، نوار قلب، آزمایش گازهای خونی می‌باشد. در بیماران مشکوک به آمبولی ریه که با علایم لخته در عروق سیاهرگی عمقی اندام تحتانی مراجعه کرده‌اند، ابتدا سونوگرافی داپلر اندام تحتانی پیشنهاد می‌شود.
اسکن هسته‌ای شریانی- تهویه‌ای ریه و آنژیو سی‌تی‌اسکن ریه برای تشخیص آمبولی ریه در خانم‌های حامله کمک‌کننده است. در افرادی که احتمال تشخیص آمبولی ریه بالا است درمان باید شروع شود و در افرادی که احتمال تشخیص متوسط و یا خفیف است براساس شرایط بیمار و قضاوت پزشک بیمار درمان را می‌توان تا انجام کارهای تشخیصی و مسجل شدن تشخیص به تاخیر انداخت.
علایم شایع آمبولی ریه
کوتاهی نفس کشیدن
غش کردن یا حالت غش پیدا کردن
درد قفسه سینه
سرفه (گاهی همراه با خلط خونی)
تندی ضربان قلب
تب خفیف
قبل از بروز علایم فوق معمولا ورم و درد اندام تحتانی وجود دارد.
علل آمبولی ریه
لخته شدن خون در وریدهای (سیاهرگ های) عمقی علت اصلی است.
هر زمان که خون در داخل ورید تجمع یابد و به خوبی جریان نداشته باشد، آمبولی می‌تواند ایجاد شود
عوامل خطر آمبولی ریه
– سن بالای 60 سال
– هر گونه آسیب یا بیماری که نیاز به استراحت طولانی در بستر دارد
– نشستن در یک وضعیت ثابت به مدت طولانی مثلا در طی مسافرت با هواپیما، یا پشت میز کار
– جراحی اخیر
– نارسایی احتقانی قلب
– اختلالات ضربان قلب
– پلی‌سیتمی
– کم خونی همولیتیک
– شکستگی استخوان
– چاقی
– استعمال دخانیات
– بارداری
– مصرف قرص‌های ضد بارداری به خصوص در خانم‌های سیگاری
پیشگیری از آمبولی ریه
– از استراحت طولانی‌مدت در بستر خودداری کنید. در طی دوره نقاهت بیماری، از جوراب کشی استفاده کنید (چه در هنگام استراحت در بستر و چه در هنگام برخاستن از بستر).
– پس از جراحی هر چه سریع تر، حرکت اندام‌های تحتانی و راه رفتن را شروع کنید.
– اجتناب از جراحی‌های غیر ضروری. در این موارد از روش‌های غیر جراحی استفاده کنید.
– هنگام نشستن به مدت طولانی در یک جا، هر چند مدت یک بار بلند شوید و کمی راه بروید. مثلا در طی سفر هر ۱ تا ۲ ساعت مدتی ایستاده و راه بروید.
– تحت نظر پزشک از داروهای رقیق کننده خون و ضدانعقاد استفاده کنید.
عوارض آمبولی ریه
– مرگ سریع در اثر وجود یک لخته بزرگ در سرخرگ که بیش از نیمی از جریان خون به ریه‌ها را مسدود کند.
– خونریزی شدید در داخل ریه در اثر لخته‌های کوچک تر
راه های تشخیص آمبولی ریه
– رادیوگرافی قفسه سینه
– اسکن ریه
– آنژیوگرافی ریه
– نوار قلب
– سمع قلب و ریه
– آزمایش خون جهت اندازه‌گیری عوامل انعقادی در خون و زمان پروترومبین (زمان لخته شدن خون)
درمان آمبولی ریه
هدف از درمان، حفظ عملکرد قلب و ریه در حد قابل قبول (تا برطرف شدن لخته) و جلوگیری از عود آمبولی می باشد.
– جراحی ممکن است برای بستن ورید بزرگ منتهی به قلب و ریه، یا قرار دادن یک صافی در داخل آن برای جلوگیری از عبور لخته‌ها به سمت قلب لازم باشد (به ندرت).
– استفاده از جوراب‌کشی یا پیچیدن ساق پا با باند کشی
از نشستن به حالتی که ساق‌ها یا مچ پاها را روی یکدیگر بیندازید خودداری کنید
– در هنگام نشستن طولانی مدت طوری بنشینید که پاها بالاتر از ران‌ها قرار گیرند.
– در هنگام خوابیدن، پاها را بالاتر از سطح بستر قرار دهید.
– داروهای ضد انعقاد برای حل کردن لخته خون و جلوگیری از ایجاد دوباره آن. سطح داروهای ضد انعقاد باید به طور مرتب اندازه‌گیری شود تا اطمینان حاصل شود سطح آنها در حد مطلوب و بی‌خطر است.
– تجویز اکسیژن، در صورت نیاز
– آنتی‌بیوتیک‌ها، در موارد آمبولی عفونی
فعالیت در زمان ابتلا به آمبولی ریه
تا هنگام برطرف شدن علایم التهابی ناشی از لخته شدن خون، در بستر استراحت نمایید.
در طی استراحت در بستر اندام‌های تحتانی را به طور مکرر حرکت دهید تا به جریان یافتن خون در آنها کمک شود.
در چه شرایطی باید به پزشک مراجعه نمود؟
در صورت مشاهده علائم زیر فورا نزد پزشک بروید:
ـ درد قفسه سینه
ـ سرفه همراه با خلط خونی
ـ کوتاهی نفس کشیدن
ـ تشدید ورم و درد ساق پا
آمبولی مایع آمنیوتیک یا مایع دور جنین
آمبولی مایع آمنیوتیک بیشتر موقع زایمان و یا بلافاصله بعد از آن اتفاق می افتد.
تشخیص این مشکل سخت است. اگر پزشک احتمال دهد که مادر دچار آمبولی شده است، برای جلوگیری از عوارض مرگبار آن نیاز فوری به درمان وجود دارد.
علائم آمبولی به علت مایع دور جنین
این آمبولی به طور ناگهانی و به سرعت بروز می کند.
علائم آمبولی مایع آمنیوتیک عبارتند از :
– تنگی نفس ناگهانی مادر
– تجمع مایعات در ریه ها (ادم ریوی)
– افت ناگهانی فشار خون
– نارسایی ناگهانی گردش خون (کلاپس قلبی عروقی)
– تغییر وضعیت روحی مانند اضطراب و نگرانی
– تهوع و استفراغ
– احساس سرما
– افزایش ضربان قلب یا اختلال در ضربان قلب
– ناراحتی جنین مانند کاهش ضربان قلب
– تشنج
– کوما
"اگر زن بارداری دچار پره اکلامپسی یا مسمومیت بارداری باشد، احتمال ابتلا به آمبولی مایع آمنیوتیک در او افزایش می یابد"
علل آمبولی
دلیل بروز آمبولی مایع آمنیوتیک به خوبی معلوم نیست.
آمبولی مایع آمنیوتیک زمانی رخ می دهد که مایع دور جنین در کیسه جنین یا اجزای جنینی وارد گردش خون مادر شوند که احتمالا از طریق پارگی های کیسه آب جنین است.
مایع آمنیوتیک حاوی موادی است که باعث واکنش التهابی و فعال کردن لخته شدن خون در ریه ها و رگ های خونی مادر می شود.
اما این مشکل نادر است و معمولا مایع آمنیوتیک در طی زایمان و بدون ایجاد مشکلی وارد جریان خون مادر می شود. ولی معلوم نیست که چرا در برخی مادران این مسئله منجر به آمبولی مایع آمنیوتیک می شود.
تحقیقات بیشتری برای کشف علل این مشکل مورد نیاز است.
عوامل خطر
به دلیل آنکه آمبولی مایع آمنیوتیک به ندرت رخ می دهد، شناسایی عوامل خطر آن سخت است.
این آمبولی بین ۱ تا ۱۲ مورد در هر صدهزار زایمان اتفاق می افتد.
تحقیقات نشان می دهد عوامل متعددی خطر ابتلا به این مشکل را افزایش می دهند. برخی از این عوامل خطر عبارتند از:
۱- سن بالای مادر : اگر سن مادر موقع زایمان ۳۵ سال و بالاتر باشد، خطر ابتلا به این آمبولی بیشتر می شود.
۲- جفت سرراهی و مشکلات مربوط به جفت: اگر جفت دارای مشکل و ناهنجاری باشد، خطر ابتلا به آمبولی مایع آمنیوتیک افزایش می یابد. جفت ساختاری است که در طی بارداری در رحم مادر تشکیل می شود و جنین از طریق بند ناف به جفت متصل شده و موادغذایی و اکسیژن را از بدن مادر می گیرد.
این مشکلات جفتی شامل جفت سر راهی یا پایین افتادن جفت (جفت به طور کامل و یا نسبی دهانه رحم را می پوشاند) و یا جدا شدن زودرس جفت (جدا شدن جفت از دیواره داخلی رحم مادر قبل از زایمان) است.
این مشکلات سدهای طبیعی بین مادر و جنین را به هم می ریزند.
۳- پره اکلامپسی : اگر زن بارداری دچار پره اکلامپسی یا مسمومیت بارداری باشد، احتمال ابتلا به آمبولی مایع آمنیوتیک در او افزایش می یابد. پره اکلامپسی عبارتست از فشار خون بالای مادر و وجود پروتئین اضافی در ادرار او بعد از هفته بیستم بارداری.
۴- استفاده از روش های پزشکی برای ایجاد درد زایمان : بررسی های کمی نشان می دهند برخی روش های القاکننده درد زایمان باعث افزایش خطر ابتلا به آمبولی مایع آمنیوتیک می شوند. البته تحقیقات در این زمینه ضد و نقیض هستند.
۵- زایمان به روش سزارین : انجام عمل سزارین برای زایمان خطر ابتلا به این آمبولی را زیاد می کنند. عمل سزارین موانع فیزیکی بین مادر و جنین را به هم می زند.
معمولاً پس از جراحی سزارین برای جلوگیری از آمبولی و احتمال تشکیل لخته‌های خون فرد بایستی با احتیاط و کمک پرستار شروع به راه رفتن بنماید و همچنین باید پاهای خود را تکان داده و از مچ بچرخانید و با کشش و حرکت دادن پاها خون را در پاهایتان به جریان بیاندازید.
۶- ژنتیک: برخی محققان معتقدند ساختار ژنتیکی هر خانم بارداری در میزان ابتلای او به آمبولی مایع آمنیوتیک موثر است.
