هنگامی که نوزادی متولد می شود، گویی خلاقیت زاده شده است ، مغزآدمی در این مرحله تشنه یادگیری و جستجوگری است و وجود یک شرایط محیطی مناسب به همراه یک معلم پرانگیزش می تواند هدایت گر انسان به سوی خلاقیت و نوآوری باشد .
ورود نوزاد به خانه شروع یک آموزش بزرگ و خانه یک مدرسه ارزشمند است که در آن معلمی پرانگیزش به نام مادر آماده آموزش نوزاد خویش است . از این زمان تا موقع ورود کودک به مهدکودک یکی از با ارزش ترین فرصت های آموزشی است که اگر به درستی مورد استفاده واقع شود ، می توان گفت مهم ترین قدم در راه تربیت یک انسان خلاق برداشته شده است اما باید به این گفته گوته ( Johann Wolfgang Von Goethe) شاعر و نویسنده بزرگ آلمانی توجه داشته باشیم که والدین را مورد خطاب قرار داده است که :
" با بچه داشتن، شما پدر و مادر نمي شويد."
به راستی که ما انسان ها باید برای پدر و مادر شدن آموزش ببینیم و خود را برای انجام این رسالت بزرگ آماده نماییم. اریک برن (Eric Berne) روانپزشک معروف معتقد بود ما هنگام تولد ، نوشتن داستان زندگیمان را آغاز می کنیم که نکات اصلی طرح داستان آن حدود چهار سالگی مشخص می شود و داستان با همه جزییات مهمش در حدود هفت سالگی کامل می شود .بزرگسالی زمان مرور این داستان و آزمودن مضمون های اصلی آن ، یا به قول «برن»اجرای نمایش است .
اما برای رسیدن به این هدف بزرگ دو شرط اساسی وجود دارد:
خانه ای مملو از صمیمیت
مادری آگاه و آموزش دیده
در غیر این صورت این فرصت گرانبها می سوزد و به راحتی به خاکستر تبدیل می شود و برای همیشه از دست می رود.
درست زمانی که کودک وارد چهار تا پنج سالگی می شود .به آرامی شخصیت وی نیز شکل می گیرد. در این میان مادر و محیط خانواده نقش بسیار مهمی در شکل گیری یک شخصیت خلاق خواهند داشت و خانواده باید در این مرحله مورد حمایت واقع شده و از نعمت آموزش برخوردار شود.
برای تربیت کودک خلاق از زمان تولد تا قبل از ورود به مرحله پیش دبستانی توجه به نکات زیر ضروری است :
محبت در فضای خانواده
روابط صمیمانه پدر و مادر و ریزش محبت روی سر کودک ، سبب خواهد شد که ذهن کودک در فضایی آرام بخش به جستجوگری و یادگیری خویش ادامه دهد و انرژی او برای مبارزه با دغدغه ها و نگرانی های درون خانواده، به هدر نرود.
این موضوع مهمی است که تمامی زوج های جوان در شروع زندگی باید برای آن از آموزش های لازم برخوردار شوند.
وجود آرامش به همراه محبت یک عامل مهم در محیط خانواده برای شکل گیری یک کودک خلاق است .
چگونه کودکی خلاق تربیت کنیم؟
برای پرورش خلاقیت ، ضرورت به کارگیری شیوه های درست تربیتی ضروری است و اگر اهمیت این موضوع نادیده گرفته شود می توان با صراحت بیان داشت با افزایش سن کودک ، خلاقیت نیز در او سرکوب می شود.
والدین باید در خصوص تمامی نکات تربیتی زیر از آموزش درست برخوردار شوند تا در راه افراط و تفریط گرفتار نشده و ثمره آنان در سنین بزرگسالی تبدیل به آفتی برای جامعه نشود:
شناخت درست والدین نسبت به ویژگی های یک کودک خلاق
-آشنایی در خصوص هماهنگی میان والدین در برخورد با کودک
-نحوه رشد صداقت درکودک و جلوگیری از رشد ریاکاری و دوشخصیتی بودن در کودک
-نحوه رشد پرسشگری و اکتشاف درکودک
-نحوه درست اعمال انضباط در کودک
-شیوه درست تنبیه و تشویق
-آشنایی با نحوه برخورد با کودکی که شکست را تجربه می کند
-چگونگی برخورد با تخیلات درکودک
-نحوه آزادی دادن به کودک
-وجود فضای دمکراتیک در منزل به جای استبداد
-چگونگی ایجاد فضای شاد در منزل به نحو درست و منطقی
-نحوه ایجاد اعتماد به نفس در کودک
-آشنایی با نحوه رشد استقلال در کودک
-چگونگی برخورد با کودکی که کاری نو انجام داده است
-رشد دقت نظر در کودک
-چگونگی پایبندی کودک به ارزش های اخلاقی
-آشنایی والدین در رابطه با به کارگیری صبر در راه تربیت کودک خلاق
-رشد نگرش درست کودک نسبت به جامعه خود
-چگونگی رشد ارزش گذاری و احترام به جامعه در ذهن کودک
اگر در خصوص موارد فوق والدین به درستی عمل نکنند ممکن است خلاقیت را در کودکان خود از بین برده و در بزرگسالی شاهد انسان های خلاق و شکوفا نباشیم .
دیگر نمی توان جامعه را با کلی گویی در خصوص والدین آموزش داد و ضروری است گروه های پژوهشی در خصوص خلاقیت کودکان ایرانی شکل گرفته و با توجه به بافت فرهنگی جامعه ما تلاش نمایند تا با بررسی های انجام گرفته دریابند شیوه درست آموزش کودکان چگونه باید باشد تا با طراحی یک نظام آموزشی کارآمد در داخل خانواده و نهادهای آموزشی ، زمینه برای تربیت کودکان خلاق شکل گیرد.
نقش شعر در خلاقیت کودک
خواندن شعرهای مناسب تاثیرات خوبی بر قوه تخیل و فعال کردن ذهن کودک دارد. هنگامی که مادر از همان ابتدا کودک خود را با لالایی ها به خواب می برد ، اولین تاثیرات را بر ذهن کودک خود می گذارد و امروزه ثابت شده است که لالایی ها روی رشد ذهنی کودک بسیار تاثیر گذارند.
یکی از فعالیت های اساسی که کودکان با آن می توانند در دنیای سرشار از تخیل قرار گرفته و افکار و احساسات و تاثیرات خود را بیان کنند ، شعر است و به همین علت مادران باید در خصوص چگونگی نحوه بهره گیری از شعر در رشد ذهنی کودک به سوی خلاقیت از آموزش لازم برخوردار شوند.
داستان و خلاقیت کودک
شنیدن داستان برای رشد خلاقیت کودک بسیار ضروری است . کودک از طریق داستان به سرزمین های حیرت انگیز می رود و با مردمان مختلف آشنا می شود و این خود سرآغاز فعال کردن مغزکودک برای تفکر کردن است و می تواند سبب ایجاد جرقه های خلاقیت در ذهن کودک شود و در این رابطه مادران باید به اهمیت به کارگیری داستان در تسریع خلاقیت کودک پی ببرند و آن را در این دوران حساس به کارگیرند و از طرفی لازم است نویسندگان جامعه ما از آموزش های لازم برخوردار شوند که چه نوع کتاب هایی برای این سنین بنویسند که هم در رشد خلاقیت آنها تاثیرگذار باشد و هم زمینه علاقمندی به فعالیت های گروهی را در آنان افزایش دهد .
بازی های کودکان و خلاقیت
چه نوع بازی هایی برای رشد ذهنی و جسمی کودک موثر است ؟ و چه نوع بازی هایی علاقمندی به فعالیت های گروهی را در کودک تسریع می ورزد ؟ این ها سوالاتی است که باید پاسخ داده شود و مادران لازم است در این زمینه آموزش ببینند.
کودکان از طریق بازی هم یاد می گیرند و هم لذت می برند و تا حدی آشنا می شوند که چگونه در کنار یکدیگر فعالیت نمایند و این مهم ترین فرصتی است که والدین می توانند از آن بهره گرفته و در رشد ذهنی کودک خود تاثیر بگذارند و آنان را به سوی خلاقیت هدایت نمایند . در این زمینه لازم است محتوی آموزشی به شکل کتاب ، لوح فشرده و کارگاه های آموزشی به والدین کودک ارائه شود.
امروزه یک از معضلات مهم در روند توسعه کشور ، ضعف در ایجاد گروه های فعال کاری است که باید در این مرحله به آن پرداخت و این ضعف بزرگ را برطرف کرد.
فیلم ها و خلاقیت کودک
چشمان کودک دروازه ورود اطلاعات به ذهن کودک است . مشاهده فیلم ها می تواند ذهن کودک را انباشته از دانسته های مختلف کند.
آیا کودکان ما آزادند که هر اطلاعاتی را از طریق مشاهده فیلم ها وارد ذهن خود کنند. دیدن صحنه های خشونت زا و غیرمنطبق با سن کودک ممکن است ذهن کودک را دچار تشویش و نگرانی کند و باعث گردد که کودک نتواند به جستجوگری و یادگیری خویش در فضایی آرام بخش بپردازد.
مادران ما باید از آموزش های لازم برخوردار شوند که مشاهده برنامه های تلویزیونی یا فیلم ها در چه سطحی و محتوایی برای کودکان آنها آزاد است ، در غیراین صورت ، ذهن کودک به مکانی برای رژه رفتن اندیشه های مضر و خطرناک تبدیل می شود و این برای خلاقیت کودک مضر است و از طرفی صدا و سیما باید با توجه به نظرات کارشناسی ، کلیه برنامه های تلویزیونی خود را بر اساس گروه های سنی علامت دار نماید تا والدین با دیدن این علائم دریابند کودکان خود را از دیدن چه برنامه هایی منع نمایند.
بازی های رایانه ای و کودک
روز به روز به تعداد بازی های رایانه ای افزوده می شود و با ورود رایانه به منازل ،کودکان نیز به پای این دستاورد بشری کشیده شده اند و این نزدیکی زمینه استفاده کودکان از بازی های رایانه ای را فراهم نموده است .
ورود اینترنت سبب شده است که حتی کودکان بتوانند از بازی های متنوع آن استفاده کنند. وجود تلفن های همراه و بهره گیری گسترده از آن باعث شده است که کودکان از بازی های آن استفاده کنند و این موضوع از این جهت اهمیت می یابد که صاحبنظران و کارشناسان ما برای بهره گیری یا استفاده درست از این فرصت ها چه تدابیری اندیشیده اند و از طرفی والدین باید از چه آموزش هایی برخوردار شوند که این فرصت به یک تهدید خطرناک تبدیل نشود ؟ اگر کودکان ما به شدت به این بازی ها وابسته شوند علاوه بر اینکه علاقه به جستجوگری در آنان کاهش می یابد از تحرک جسمی آنان کاسته شده و مستعد ابتلا به بیماری های مختلف خواهند شد.
بازدید از نمایشگاه ها، موزه ها و مکان های دیدنی
کودکان با بازدید از موزه ها ، نمایشگاه ها و مکان های دیدنی ، تجارب ارزشمندی فرا می گیرند و چه بسا سبب شود که علاقمندی کودکان در این بازدید ها کشف شده و با هدایت آن ، زمینه شکوفایی در آنان پدید آید .
امروزه شهرداری ها باید اقدام به طراحی گردشگاه های تفریحی آموزشی و هنری نمایند که با جذابیت خود سبب شوند کودک به همراه والدین در آنجا حضور یافته و باعث رشد ذهنی کودک شود .در اين مكان ها كودكان می توانند خاك بازي كنند ، با گل چيزهاي مختلف خلق كنند ، رنگ آميزي كنند ، در نمايش هاي خلاق شركت كنند، آهنگ ها ي شادي بخش تولید کنند ، در فضاهاي سرسبز و زيبا گردش كنند و با ديگر كودكان بازي كنند و از ديدن آثار ايجاد شده يكديگر لذت ببرند ، آنچنان كه قادر باشند در لحظاتي شيرين ذهن خود را به پرواز درآورده و با تجربه اندوزي به افكار جديد برسند و اين خاطره خوش را تا آخرعمر با خود به همراه داشته باشند . در این مکان ها می توانند با مربيان علاقمند و دوستدار علم و هنر بحث و گفت و گو كنند و با خريداري كتاب هاي جذاب با پرنده خلاقیت ذهن خود به آسمان شگفت انگیز تفکر پرواز کنند .در همين اتفاقات است كه ممكن است جرقه خلاقيت در ذهن كودكان رخ داده و زمينه هاي وقوع يك تحول فکری در وجودشان شكل گيرد .
براي مثال مي توانيم از خاطرات استفان جي‌گولد (Stephan J Gould) دانشمند معروف ديرين‌شناس (paleontologist) كه در سال 2002 ميلادي درگذشت، ذكري به ميان آوريم كه در خاطرات خود گفته است : زماني كه پنج‌سال داشتم، از موزه تاريخ طبيعي ديدن كردم و آثار به نمايش گذاشته شده در اين موزه چنان در وجود من اثر گذاشت كه از همان زمان علاقه‌مند شدم كه يك دانشمند ديرين‌شناس شوم.
آشنایی کودک با کتاب
اگر میان کودک و کتاب رابطه صمیمانه ای برقرار شود می توان بیان داشت که یک معلم با ارزش تا آخر عمر در کنار او خواهد بود که زمینه ساز بروز افکار نو در وی خواهد شد .مادران باید با شیوه های مناسبی این علاقمندی را در کودک خود ایجاد نمایند تا کودک او هیچ گاه از کتاب دوری نکند و از دیدن آن دچار انزجار نشود و از طرفی محتوی مناسب کتاب ها بسیار با اهمیت هستند تا ذهن کودک را به سوی خلاقیت و فعالیت های گروهی سوق دهد و دانسته های او را در موضوعات مختلف افزایش دهد ، البته در این سنین کودکان بندرت می توانند بخوانند ، اما خواندن کتاب های جذاب به همراه تصاویر زیبا توسط مادر می تواند زمینه علاقمندی را در کودک فراهم آورد و یا از کتاب هایی استفاده شود که خلاقانه طراحی و چاپ شده اند.
نمایش های عروسکی و کودک
نمایش های عروسکی علاوه بر آنکه شادمانی را برای کودک به ارمغان می آورند باعث تحریک ذهن او نیز می شوند.کودک دوست دارد با شخصیت های عروسکی ارتباط برقرار نماید و از آنها یاد بگیرد و حتی با آنها صحبت کند . مادر می تواند با عروسک های مختلفی که تهیه می کند روزها نمایش های عروسکی اجرا کند و لحظات شادی را برای کودک پدید آورد. اما برای رسیدن به این هدف باید مادران را آموزش داد و موضوعات نمایشی مناسبی را نیز برای او فراهم نمود تا با بکارگیری آن موضوعات و به کمک عروسک ها وارد دنیای رنگارنگ ذهن کودک شده و باعث ایجاد جرقه های خلاقیت در ذهن او شود.
هنر و کودک
برقراری ارتباط درست میان کودک و هنر باعث می شود که هنر در عمق وجود کودک راه یافته و خلاقیت را در او رشد دهد . هنر علاوه بر افزایش حس زیبا شناسی کودک ، باعث می شود مغز کودک رشد یافته و قابلیت های خود را افزایش دهد.
هنر دارای تاثیرات زیر درکودک است :
ایجاد فضایی آرام بخش جهت ذهن کودک به منظور کشف چیزهای جدید
فعال نمودن قوه تخیل
کسب تجربیات جالب و وادارکردن کودک به تفکر
فعال کردن نیمه راست مغز
کاهش احساس خشم ،نفرت و پرخاشگری در کودک
اگر هنر در عمق وجود کودک راه یابد می تواند تاثیرات خویش را بر جای بگذارد و این جدای از انجام کارهای تقلیدی است که وادار می کند کودک در یک چارچوب و بدون تفکر با هنر رابطه برقرار کند که تاثیری نیز در خلاقیت کودک ندارد نظیر تقلید از نقاشی ها . در اين رابطه نبايد آزادي كودكان را به هنگام انجام فعاليت هاي هنري محدود كرد تا كودك بتواند خواسته ها ، تمايلات ، افكار و احساسات خوشايند خود را بيان كند . اگر آنان تحت نظر يك مربي كارآزموده قرار گيرند كه به آنان كمك كند كه آزادانه قوه تخيل خود را بكار گيرند ، مي توانند با خلق آثار هنری به رشد فکری خود کمک کنند و از طرفي باعث مي شود انسان به ماهيت دروني كودك پي برده و شناخت بيشتري به دست آورد و همين ويژگيها سبب گرديده كه بسياري از هنرمندان بزرگ دنيا از جمله پيكاسو ، كله و ماتيس بطور عميق تحت تاثير بيان كودكانه قرار گرفته و شيوه هاي جديدي را در نقاشي ارائه نمايند و همچنين هنرمندان بزرگي چون كاندينسكي ، كله ،شاگال و بسياري ديگر براي يافتن شيوه جديد در هنرهاي تجسمي به بيان كودكانه گرايش پيدا كنند.
این وظیفه متخصصان و متولیان هنر کشور است که در این زمینه فعال شده و راههای درست آموزش هنر به کودک در دوران قبل از ورود به مهد کودک را از طریق نهادهای آموزشی به والدین آموزش دهند .
در كشور ما متاسفانه به علت ضعف درآموزش والدين ، مادر به مطالب و دانسته هايي كه به خوبي او را در آموزش هنر به كودك ياري نمايد دسترسي ندارد و نهادهای آموزشی نیز وجود ندارد که به این مهم بپردازد و يا از طرفي بسياري از آموزش ها نيز غلط است و كمتر مادري را مي توان يافت كه بتواند در اين دوران به درستي كودك خود را از آموزش هنر سيراب نمايد و به همین خاطر یکی از بهترین زمان ها برای آموزش به کودک به راحتی از دست می رود و اين فرصتي است كه ديگر به دست نمي آيد و شايد بتوان گفت اين مهم ترين دوراني است كه مي توان آشيانه هنر را در وجود شخصيت انسان ساخت و مرغ هنر را براي يك عمر بر بالاي سر انسان رها كرد تا هميشه در كنار او باقي بماند.
طراحی کارگاه های آموزشی برای آموزش تکنیک های خلاقیت به کودک
تحولات سریع دنیا یکی از عواملی بوده است که باعث گرديد ماتيو ليپمن(Mathew Lipman ) مبحث فلسفه انديشيدن در كودكان را مطرح نماید تا به رشد تفكر خلاق كودكان كمك نمايد تا آنان را براي زندگي در دنياي پيچيده امروز و آينده آماده نماید .
انبوه مجلات و ايجاد سايت هاي اينترنتي متعدد، نمونه هايي از تلاش هاي گسترده براي آماده كردن كودكان امروز براي زندگي سخت و دشوارو پرچالش آينده است.
طراحی کارگاه های آموزشی که مادر و کودک در کنار هم آموزش ببینند باعث می شود کودک همراه با مادر از همان ابتدای زندگی ، مهارت هایی را بیاموزد که در عرصه تفکرکردن از آن بهره برده و ذهن خود را توانمند نماید .
محتوی این کارگاه ها باید در گروه های کارشناسی مدون شده و در شکل کارگاه های آموزشی در سطح فرهنگسرا به مرحله اجرا درآید.اگرچه نمونه ای از آنها در سطح فرهنگسراها اجرا شده اما طبق برنامه مدونی طراحی نشده است.
تحرک و خلاقیت
عادت دادن کودک به ورزش و تحرک نقش مهمی در سلامت ذهن و جسم کودک دارد .یک از ویژگیهای انسان خلاق ، فعال بودن ،پرتحرک بودن و میل به انجام تجربه های جدید است. انسانی که از کودکی کاهل، تنبل و بی تحرک تربیت شود ، فرصت های فراوانی برای موفقیت و رشد خویش را از دست می دهد و ذهن چنین انسانی با گذر زمان خالی از افکار ارزشمند خواهد بود. ورزش می تواند شروعی برای پرتحرکی در کودک باشد و مادران باید آموزش ببینند چه حرکات ورزشی برای کودک مناسب است تا هم به سلامت جسمی او کمک نماید و هم در رشد ذهن او تاثیر گذار باشد و این عادت بسیار ارزشمند در زندگی کودک از زمان حال تا آخر عمر ماندگارشود.
تغذیه و کودک
مغز انسان با کسب انرژی قادر به تفکر کردن است و تغذیه می تواند این انرژی را برای مغز فراهم نماید و لازم است یک محتوی آموزشی مدون در خصوص تغذیه مناسب برای سنین کودکی که می تواند در رشد سلامت مغز موثر باشد تدوین شود و مادران در این زمینه آموزش ببینند .
حمایت از نهاد خانواده
از طرفی نهادهای اجتماعی نیز باید در قبال خانواده مسوول بوده و حمایت های لازم را برای تربیت کودک خلاق در محیط خانواده فراهم نمایند.
مهم ترین اقداماتی که باید به انجام برسد شامل موارد زیر است :
۱-ایجاد یک ساختار سازمانی به عنوان اندیشگاه خلاقیت که بتواند در زمینه خلاقیت برای تمامی اقشار جامعه تفکر نماید و برنامه ملی ارائه دهد و در این رابطه لازم است یک زیر شاخه تخصصی به نام کودک و خلاقیت در این اندیشگاه تشکیل شود و با جذب متخصصان و صاحبنظران سیاست گزاری های لازم را به انجام رساند. یکی از اقدامات بسیار مهم این اندیشگاه ، مطالعات آینده شناسی کودک ایرانی است بنحوی که متخصصان وضعیت بیست سال آینده ایران و جهان را باید مورد بررسی قرار داده و خصلت های رفتاری در آن دوران را مورد تحلیل قرار دهند و محتوی آموزشی لازم برای تعلیم و تربیت کودکان امروز به نحوی که بتوانند برای آن دوران آماده شوند را تدوین نمایند .
۲-راه اندازی یک سایت ملی در زمینه خلاقیت کودک که می بایستی آخرین دستاوردها، فعالیت ها ، گزارشات و پیوند سایت های مرتبط در آن ارائه شود تا کلیه علاقمندان از هر نقطه کشور بتوانند به آخرین اطلاعات آن دسترسی داشته باشند و از طرفی دانشمندان داخل و خارج کشور نیزبتوانند در انتقال تجربیات و نظرات سهیم شوند.
۳-حمایت از گروه ها و سازمان های غیردولتی فعال در زمینه خلاقیت کودک
۴-تدوین کتاب جامع تربیت کودک خلاق به زبان ساده برای ارائه به خانواده ها جهت آموزش و فرهنگ سازی در زمینه خلاقیت
در پایان باید به خاطر داشته باشیم کودکان سرمایه های ارزشمندی هستند که اگر به درستی تربیت شوند به گنجی ارزشمند برای جامعه تبدیل خواهند شد در غیر این صورت بارگرانی خواهند شد بر دوش جامعه. پس از این فرصت طلایی پیش رو استفاده نماییم و این ضرب المثل چینی را نیز بخاطر داشته باشیم که بیان می کند: پول ، ثروت بي جان است ،ولي بچه ها ثروت زنده هستند.
مطالب بسیار مفیدی دارید خدا قوت