SPF که مخفف Sun Protection Fector می‌باشد به معنی فاکتور محافظت از خورشید (نور خورشید) می‌باشد. این عدد بیانگر قدرت این محصولات برای مقابله با نور خورشید بوده و نیز به‌عنوان عامل مقایسه در محصول از این نظر مورد استفاده قرار می‌گیرد. هر قدر این عدد از نقطه‌نظر کمیت، بزرگتر باشد، فرآورده قوی‌تر بوده، محافظت بیشتری را فراهم می‌نماید.
روش‌های گوناگونی برای اندازه‌گیری این فاکتور، در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد که تفاوت‌های گاهاً عمده‌‌ای با یکدیگر داشته و به همین دلیل می‌تواند برداشتی گمراه‌کننده در اختیار مصرف‌کننده قرار دهد. صرف‌نظر از روش به‌کار گرفته شده، عمدتاً اندازه‌گیری‌ها یا بر روی موجودات زنده صورت می‌گیرد که به این دسته از اندازه‌گیری‌ها (Vivo ـ In) گفته می‌شود و یا آنکه با شبیه‌سازی پوست انسان و نیز استفاده از لامپ‌هائی که نور خورشید را شبیه‌سازی می‌نمایند، عدد SPF یک فرآورده ضدآفتاب اندازه‌گیری می‌شود که به این نوع اندازه‌گیری‌ها اصطلاحاً روش‌های (In ـ Vivo) اتلاق می‌شود. بدیهی است که دقت این نوع اندازه‌گیری‌ها بستگی به میزان دقت در شبیه‌سازی نور خورشید و نیز بافت و پوست انسان خواهد داشت. تشریح روش‌های اندازه‌گیری از بحث این مقاله خارج است ولی مفهوم علملی و کاربردی این عدد، چنین است که اگر فرآوردههای دارای عدد SPF متوسط ۲۵ باشد، این بدان معنی است که کاربرد چنین فرآورده‌ای ۲۵ بار بیشتر از حالت عدم مصرف آن، به مصرف‌کننده پوشش می‌دهد. به‌عبارت دیگر، اگر فردی پس از ۱۰ دقیقه قرار گرفتن در آفتاب دچار قرمزی پوست شود، با استفاده از جنین فرآورده‌ای با فاکتور SPF متوسط ۲۵، این زمان به ۲۵۰ دقیقه افزایش خواهد یافت.
نکته مهم دیگر در رابطه با عدد (SPF) دامنه نوسانات آن می‌باشد به این معنی که (SPF) یک عدد مطلق نبوده و دارای دامنه تغییرات مثبت / منفی (-/+) بین ۲ تا ۵ واحد (برحسب روش اندازه‌گیری و قدرت آن)، خواهد بود. به همین دلیل منطقی‌تر می‌باشد که از واژه متوسط در این رابطه استفاده شود، با این تعریف باید توجه داشت که بین یک فرآورده با SPF متوسط ۲۰ و یا متوسط ۲۵، تفاوت معنی‌داری وجود ندارد و عملکرد آنها بر روی پوست مصرف‌کننده چنین فرآورده‌هائی، یکسان می‌باشد.
●SPF مناسب برای یک فرآورده ضدآفتاب چیست؟
باید به این نکته توجه داشت که بیش از ۹۹ درصد از مردم با فرآوردههای ضدآفتاب با عدد SPF متوسط ۲۵ الی ۳۰، حداکثر محافظت قابل قبول یعنی بیش از ۹۷ درصد را به‌دست خواهند آورد. منوط به آنکه استفاده از فرآورده در فواصل زمای قابل قبول تجدید شود، به‌خصوص پس از شنا در دریا و یا استخر و یا خوابیدن در آفتاب به‌منظور برنزه شدن پوست این مسئله بسیار مهم می‌باشد. با توجه به این مطلب که چیزی به‌عنوان محافظت صددرصد، وجود ندارد، برای اکثر قریب به اتفاق مردم استفاده از عدد SPF بالاتر لزومی نداشته مگر آنکه با تجویز متخصص و پزشک پوست صورت گرفته باشد. بنابراین از مصرف خودسرانه فرآوردههای ضدآفتاب با SPF بالاتر از متوسط ۳۰ جدا باید پرهیز شود.
● آیا همه افراد نیاز به محافظت در مقابل نور آفتاب دارند؟
یک باور و گمان غلط در بین مردم شایع است و آن این است که تنها در صورتی‌که در زیر نور آفتاب و به قصد آفتاب گرفتن می‌خوابیم، نیاز به استفاده از کرم و یا لوسیون ضدآفتاب داشته و این نیاز فقط برای خانم‌ها و بانوان می‌باشد و یا فقط کسانی‌که پوست آنها روشن می‌باشد نیاز به این محصولات خواهند داشت باید به این مطلب توجه داشت که توانائی طبیعی و مادرزادی پوست برای محافظت از خود، در مقابل اشعه خورشید، بستگی به مقدار موجود از یک ماده شیمیائی به‌نام (ملانین) در پوست خواهد داشت که این مقدار موروثی می‌باشد به این معنی که از یک نسل، به نسل بعدی منتقل می‌شود. از نقطه‌نظر قومیت، افراد با پوست روشن، مقدار کمتری ملانین در پوست خود، در مقایسه با افراد با پوست تیره (به‌طور ذاتی) دارا می‌باشند اما هیچ‌کس، حتی آنهائی‌که تیره‌ترین رنگ پوست را دارند، از اثرات زیان‌بار اشعه آفتاب در امان نمی‌باشند.
امروزه متخصصان و پزشکان پوست، استفاده مستمر، در تمام فصول سال، از یک فرآورده ضدآفتاب یا SPF متوسط ۱۵ را، قویاً و برای کلیه افراد، اعم از زنان و مردان، پیشنهاد می‌نمایند.
● چرا اشعه خورشید زیان‌آور می‌باشد؟
در نور آفتاب دو نوع اشعه ماوراءبنفش (Ultra Violet) یا (UV) به اختصار وجود دارد که یکی را (UVA) و دیگری را (UVB) می‌نامند. این دو اشعه از نقطه‌نظر طول موج متفاوت بوده و از نقطه‌نظر اثر آنها بر روی پوست، UVA را اشعه ”پیرکننده“ پوست می‌نامند چرا که باعث پیری زودرس پوست می‌شود. اشعه UVB قابلیت نفوذ بیشتری در پوست داشته و به همین دلیل بافت پوست را به‌طور بنیانی تخریب می‌نماید که پیری زودرس و ایجاد چین و چروک یکی از اثرات تخریب بافت پوست می‌باشد. همچنین در نور آفتاب مقدار اشعه UVA بیشتر از UVB می‌باشد. از تفاوت‌های مهم دیگر بین این دو نوع اشعه، نقش و تأثیر نور خورشید در عملکرد آنها می‌باشد، به این معنی که اثر تخریبی (سوزاندن) اشعه UVB با کاهش زاویه تابش نور، کم شده و در نتیجه تأثیر (UVB) در بعدازظهرها، به مراتب کمتر از اثر تخریبی آن در وسط روز می‌باشد. اما در مورد اشعه UVA، نه تنها اثر سوء آن با زاویه تابش خورشید تغییر نمی‌کند، بلکه اثر آن در تمام فصول سال نیز ثابت می‌ماند. این بدان معنی است که در زمستان‌ها که به‌طور کلی زاویه تابش خورشید بر روی یک کشور کاهش می‌یابد و در نتیجه (UVB) به مراتب کمتر آسیب می‌رساند، اما اثر مضر و تخریب‌کننده (UVA) حتی در زمستان‌ها هم پوست بدن ما را تهدید می‌کند.
یک نکته مهم و قابل توجه دیگر، این مطلب است که همه ما بیشترین زمان تماس با نورخورشید را، در طول ایام سال، در زمان‌هائی داریم که ظاهراً هیچ کوششی برای در تماس بودن با آن، از روی قصد، نمی‌نمائیم. این زمان‌ها شامل زمان حرکت و رفت‌وآمد در خیابان، رانندگی، باغبانی، پیاده‌روی می‌باشد. همچنین کار کردن در زیر نور فلورسنت و عبور از کنار ساختمان‌هائی که دیوار سیمانی یا بتونی دارند نیز، عامل دیگری برای اشعه (UVA) بر روی بدن ما می‌باشد. به همین دلیل است که متخصصان بهداشت و سلامت پوست، استفاده مستمر در تمام طول ایام سال، از یک کرم، یا لوسیون محافظت از پوست در مقابل اشعه UVA و UVB را با عدد SPF متوسط ۱۵، قویاً برای همه افراد، اعم از زنان و مردان، پیشنهاد نموده‌اند.
در اینجا لازم است به‌طور اختصار به نوع دیگری از اشعه که در نور آفتاب وجود دارد، یعنی اشعه (IR) یا (مادون قرمز) اشاره کرد. حقیقت امر این است که ما هنوز اطلاع دقیقی از اثرات سوء این اشعه بر روی پوست نداریم و طبیعتاً به درستی نمی‌دانیم چگونه خود را در مقابل آن محافظت نمائیم. علی‌رغم ادعاهائی که بر روی برخی محصولات ضدآفتاب نوشته می‌شود. تنها اثرات اشعه (UVA) و (UVB) به دقت و به‌طور کامل مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته‌اند.
مکانیزم عملکرد اشعه UVA در ایجاد پیری زودرس چگونه است و چه عواملی ان را کاهش داده و یا تشدید می‌کند؟
ما می‌دانیم که تنها درصد کمی از تغییرات متأثر از سن در پوست، از جمله چروک خوردن آن ناشی از گذر طبیعی عمر می‌باشد. بیشترین درصد تغییرات منجر به پیری زودرس، در نتیجه تأثیر عوامل زیست‌محیطی و از همه آنها مهم‌تر، اشعه خورشید می‌باشد، اما نباید از اثرات سوء آلاینده‌های موجود در هوا بر روی پوست، غافل شد. یکی از مهم‌ترین راه‌هائی که اشعه خورشید زیان خود را به پوست می‌رساند، با ایجاد ”رادیکال‌های آزاد“ در بدن می‌باشد.
رادیکال‌های آزاد، مولکول‌های تخریب‌کننده‌ای هستند که باعث عمل اکسیداسیون در پوست می‌شوند، به همان‌صورت که بدنه ماشین در معرض هوا، دچار زنگ‌زدگی شده و با یک سیب قاچ خورده، از سفید به قهوه‌ای، تغییر رنگ می‌دهد. ماحصل عمل اکسیداسیون، ایجاد تغییرات در رنگدانه‌های پوست و شکسته شدن مولکول‌های (کلاژن) و (الاستین) می‌باشد که این مولکول‌ها، برای سفت و جوان ماندن پوست و جلوگیری از شل و آویزان شدن آن، ضروری می‌باشند. از بین رفتن این مولکول‌ها شل شدن پوست و چروک‌خوردگی آن را باعث می‌شوند.
از آنجا که رادیکال‌های آزاد، در نتیجه تأثیر مواد آلاینده در هوا و دود سیگار هم تولید شده و همچنین از سوخت و ساز مولکول‌ها در بدن (متابولیسم طبیعی) نیز به‌عنوان محصولات جانبی، به‌وجود می‌آیند، لذا به‌طور طبیعی، در بدن ما، مواد مخصوص مبارزه با رادیکال‌های آزاد که به آنتی‌اکسیدان معروف می‌باشند، وجود دارد. ”ملانین“ که به‌طور طبیعی در پوست ما وجود دارد، یکی از منابع تولید این مواد ”آنتی‌اکسیدان“ می‌باشد و به همین دلیل است که اولین مقاومت و لایه دفاعی بدن ما در مقابل نور خورشید و جلوگیری از اثرات مخرب ”رادیکال‌های آزاد“ همان ”ملانین“ می‌باشد که قبلاً به آن اشاره گردید. وجود برخی ویتامین‌های دوستدار پوست در بدن‌ها، از جمله ویتامین‌های E,C,A، به کاهش عملکرد رادیکال‌های آزاد کمک می‌کند، اما همه ما به کمک برای مبارزه با این مولکول‌های مخرب، یعنی رادیکال‌های آزاد، از طریق استفاده صحیح از فرآوردههای ضدآفتاب احتیاج داریم. تحقیقات مدرن نشان داده که استفاده مستمر از فرآوردههای ضدآفتاب نه تنها جلوی زیان اشعه آفتاب را می‌گیرد، بلکه عملاً به ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده پوست کمک می‌کند.
یک نکته مهم دیگر را باید در نظر داشت وآن اینکه مصرف برخی از داروها، نظیر آنتی‌بیوتیک‌ها، آنتی‌هیستامین‌ها، مسکن‌های ضددرد و داروهای ضدافسردگی و ضد ”آرتروز“ حساسیت ما را نسبت به نورخورشید افزایش خواهد داد و بنابراین، در صورت مصرف هرکدام از داروهای فوق، می‌باید دقت بیشتری در مصرف به موقع و مداوم فرآوردههای ضدآفتاب نمود.
و بالاخره این مطلب را باید ذکر کرد که در فصل تابستان و در زمان شنا در دریا با استخر در فواصل مانی استفاده از فرآوردههای ضدآفتاب، بهتر است برای چند دقیقه از محصولاتی که برای بعد از تماس مستمر با آفتاب، فرموله شده‌اند و به کرم‌ها و یا لوسیون‌های بعد از آفتاب (After Sun) معروف می‌باشند استفاده نمود تا تنش و فشاری را که پوست در زیر نور آفتاب متحمل شده، کاهش داده و پوست را به حالت اولیه آن، قبل از استفاده مجدد از کرم یا لوسیون ضدآفتاب برگرداند مواد مخصوص که محصولات (پس از آفتاب) به‌کار رفته، باعث برطرف شدن (عطش) پوست شده و جذب بهتر مواد ضداشعه‌های UVA و UVB را به دنبال خواهد داشت.
