رشد از ۳ حوزه رشد شناختي-ذهني، رشد عاطفي-اجتماعي و رشد حركتي-جسمي تشكيل شده و همه اين حوزه‌ها در رشد و تكامل كودكان نقش مهمي ايفا مي‌كنند، بنابراين تك‌بعدي‌كردن رشد، كودك را دچار اختلال مي‌کند؛ چيزي كه متاسفانه امروزه شايع شده. به همين بهانه در گفت‌و‌گو با دكتر فرهاد قديري، دكتراي تربيت‌بدني با گرايش رفتار حركتي و عضو هيات‌‌علمي دانشگاه خوارزمي به اين موضوع پرداخته‌ايم.
رشد حركتي تا چه حد اهميت دارد؟
متاسفانه يكي از كارهاي اشتباهي كه امروزه والدين انجام مي‌دهند، اين است كه فقط به پرورش رشد شناختي مي‌پردازند و از ۲ حوزه ديگر (حرکتي و عاطفي) غافل مي‌شوند. اگر محيطي پويا و غني براي ظهور استعدادهاي حرکتي کودک فراهم نشود در ۲ حوزه شناختي و عاطفي هم دچار مشكل خواهد شد. مثلا يكي از ابعاد رشد حركتي، رشد حركات ظريف است که معمولا ما با دستانمان انجام ميدهيم.
از مهم‌ترين اين حركات، مي‌توان به قلم دست گرفتن براي نوشتن يا نقاشي اشاره كرد. اگر كودكي در ۷ سال ابتداي زندگي خود به قدرت و مهارت كافي براي در دست گرفتن قلم نرسد، وقتي وارد مدرسه مي‌شود، مهارت نوشتن خوبي نخواهد داشت. حال هر چقدر اين كودك باهوش و با سطح يادگيري بالايي باشد، چون نمي‌تواند خوب بنويسد، از ساير دانش‌آموزان عقب خواهد ماند. اين اتفاق باعث افت تحصيلي، ضعف اعتماد به‌نفس و در نهايت عزت نفس پايين او خواهدشد.
چه كنيم تا كودكان رشد حركتي مناسبي داشته باشند؟
در دوران کودکي، رشد حرکات درشت اهميت زيادي دارد. حركت‌هايي مانند دويدن، پريدن، جهيدن، لي‌لي، دريافت و پرتاب توپ که به‌عنوان حرکات بنيادي معروف هستند. ظهور اين مهارتها به عوامل محيطي مانند فضاي بازي، تشويق والدين و همسالان بستگي دارد. متاسفانه برخي والدين فكر مي‌كنند همه مهارتهاي مذکور به شكل طبيعي در كودك شكل خواهد گرفت. مثلا خيليها بر اين باورند مهارت دويدن در کودکان بدون هيچ محدوديتي ظهور پيدا مي‌کند. اگر چنين است پس چرا بسياري از دختران دبيرستاني ما توانايي ۱۰۰ متر دويدن اصولي را ندارند؟
چرا؟
چون اين مهارت را از کودکي نياموخته‌اند. دويدن بايد در فضاي باز بررسي شود، نه در خانه. وقتي كودك مي‌دود، بايد مرحله پرواز را داشته باشد. اگر به دويدن دونده‌ها توجه كرده باشيد، مي‌بينيد بعد از هر قدم بلندي كه برمي‌دارند، زماني را در هوا هستند و هيچ‌كدام از پاهايشان روي زمين نيست. به اين حالت مرحله پرواز مي‌گويند. کودکان ۴-۳ ساله بايد بتوانند از اين الگو به همراه استفاده از دستها پيروي كنند.
به جز دويدن، رشد چه حرکتي از نظر شما مهم است؟
لي‌لي کردن. لي‌لي از اين جهت اهميت دارد که شاخصي از سلامت ساختارهاي مغزي است زيرا يک قسمت از بدن در حال فعاليت و قسمت ديگر تقريبا غيرفعال است. حرکت ديگري هم وجود دارد که در متون علمي به آن تاخت يا يورتمه گفته مي‌شود که حرکتي شبيه اسب است. مورد بعدي، پرش جفت است و لازم است همه کودکان تا قبل از سن مدرسه تمام اين مهارتها را درست انجام دهند. مي‌توان با تشويق کودکان به اجراي متنوعي از فعاليتها مثل بازيهاي توپي، دوچرخه سواري، شنا و…. شرايطي مهيا کرد که فرزند در رشد حرکتي درشت و ظريف به تمام ظرفيتهاي خود برسد.
آيا اختلال در رشد حركتي روي نمو جسماني كودكان هم تاثير مي‌گذارد؟
بله، حركت، محرك رشد جسماني است. البته نمو جسماني در دوره كودكي و نوجواني مثلا در شاخص قد تحت‌تاثير ژنتيك است اما براي‌اينكه كودك به حداكثر قد ممكن كه از لحاظ ژنتيكي برسد، بايد فعاليت بدني داشته باشد. از طرفي حركت و فعاليت بدني در فضاهاي مناسب، انرژي كودك را مصرف و ساعت خوابش را تنظيم مي‌كند.
از سوي ديگر، فعاليت بدني کافي و كامل در محيط‌هاي مناسب اشتهاي او را باز مي‌كند و بهتر غذا مي‌خورد. اگر كودك فقط در خانه يا محيط‌هاي بسته و كوچك حضور داشته باشد، دچار استرس و اضطراب مي‌شود، اشتهايش كاهش مي‌يابد و مواد غذايي كافي به بدنش نمي‌رسد و در نهايت نمو جسماني او آن‌طور كه بايد اتفاق نمي‌افتد يا اسير چرخه خطرناک چاقي – بيتحرکي خواهدشد.
اگر کودکي تا قبل از سن مدرسه به تواناييهاي فوق دست نيافت، چه؟
تا سن ۹ سالگي زمان براي يادگيري اين تواناييها هست و مي‌شود با اعمال برخي مداخلات اين تاخير را جبران کرد. انتظار ما از والدين اين است که اجازه ندهند کودکشان آنقدر بيتحرک باشد که حتي بعد از ۹ سالگي هم در انجام فعاليتهاي بدني لازم براي رشد دچار مشکل شود. اگر اين مشکل به نوجواني کشيده شود، يادگيري مهارتهاي پيچيدهتر ورزشي مانند بسکتبال غيرممکن خواهد شد. اين معضلي است که امروز در دختران و پسران دبيرستاني زياد ميبينيم. دختراني که با يک دور دويدن دور زمين به شدت خسته مي‌شوند و علتش ياد نگرفتن الگوي مناسب در دوران کودکي است.
از كجا بدانيم فرزندمان به رشد حركتي مطلوب دست يافته؟
ارزيابي رشد حركتي يك كار تخصصي است كه با ابزار‌هاي رشدي و زير نظر متخصصان رفتارحركتي انجام مي‌شود. الگوهاي حركتي از راه مشاهده و فيلمبرداري از حركات كودك بررسي و سپس با هنجارهاي موجود مقايسه مي‌شود. متاسفانه اين موضوع در جامعه ما هنوز جا نيفتاده اما اين‌كار در برخي مهدكودك‌ها آغاز شده است و اطلاعات لازم در اختيار والدين قرار مي‌گيرد.
