همواره ترس از عوارض جنینی باعث می شود که از تجویز بسیاری از داروها و واکسن ها در دوران بارداری جلوگیری شود. این در حالی است که بعضی از این موارد نه تنها باعث بروز عارضه نمی گردند بلکه از بسیاری از بیماری‌های عفونی قابل انتقال به جنین پیشگیری مي کند.
بهتر است خانم ها، به منظور بررسی وضعیت ایمنی در برابر بیماری‌های عفونی و تنظیم برنامه واکسیناسیون خود، قبل از اینکه حامله شوند، با پزشک خود مشورت نمایند.
واکسیناسیون روتین بی خطر در دوران بارداری شامل واکسن آنفلوآنزای غیر فعال، دیفتری کزاز و هپاتیت ب است.
ایمن و بی‌خطر بودن واکسن‌ها
همه واکسن‌ها از نظر ایمنی توسط انجمن غذا و دارو مورد آزمایش قرار می‌گیرند. کلیه واکسن‌ها از نظر استریل بودن و کارایی و بی‌ضرر بودن کنترل می‌شوند و مرکز مبارزه با بیماری‌های ایمنی کلیه واکسن‌ها را در طول مدت استفاده مورد پایش قرار می‌دهد. ممکن است بعضی از مردم به برخی از اجزای واکسن حساسیت داشته باشند (به عنوان مثال حساسیت به تزریق واکسن آنفلوآنزا به دلیل کشت روی تخم‌مرغ). این افراد قبل از تزریق واکسن باید با پزشک معالج مشورت نمایند.
آسیب رساندن واکسن به جنین
تعدادی از واکسن‌ها بخصوص آنها که از ویروس زنده تهیه شده‌اند نباید به زنان باردار تزریق شوند، زیرا ممکن است این واکسن‌ها برای جنین مشکل‌آفرین باشند. بعضی از واکسن‌ها می‌توانند به زنان باردار در سه ماهه دوم یا سوم بارداری تزریق شوند ولی عده‌ای معتقدند بهتر است تزریق واکسن‌ها حداقل سه ماه قبل از تولد یا بلافاصله بعد از تولد صورت گیرد.
واکسن‌هایی كه در دوران حاملگی می‌توان تزریق کرد
هپاتيت B : یكی از مهم‌ترین راه‌های انتقال ویروس هپاتیت b، انتقال از مادر به نوزاد است. بنابراین واكسیناسیون به موقع مادران باردار و نوزادان در بدو تولد، در كاهش شیوع این بیماری در سطح جامعه بسیار موثر است. البته انتقال هپاتيت B از مادر به جنين در ٣ ماهه‌ي اول بارداري به دليل عدم وجود ويرمي (ويروس در خون) منفي است.
زنان بارداری که تست منفی هپاتیت دارند، می‌توانند این واکسن را دریافت کنند. این واکسن برای محافظت مادر و جنین علیه عفونت استفاده می‌شود. تزریق این واکسنِ سه مرحله‌ای (در سه نوبت و به فواصل يك ماه و ۶ ماه از تزريق اول) قبل و بعد از زایمان صورت می‌گیرد.
آنفلوآنزا: این واکسن می‌تواند از بیماری‌های جدی مادر طی دوران بارداری جلوگیری کند. در طول فصل ابتلا به آنفلوآنزا تمام زنان باردار مي توانند در سه ماهه دوم و سوم بارداری با واکسن آنفلو آنزای غیر فعال، واکسینه شوند. افرادی که وضعیت پزشکی حادی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به آنفلوآنزا هستند. بنابراین می‌توانند واکسن را در هر مرحله از بارداری دریافت نمایند.
کزاز / دیفتری: ايمنى از طريق جفت از مادر به بچه منتقل مى‌شود. ايمنى نوازد عملاً همانند ايمنى مادر مى‌باشد. بنابراين در مادراني كه قبلاً ایمن نشده اند، برای جلوگیری از بروز بیماری کزاز بند نافی در نوزاد، دو تزریق توکسوئید کزاز انجام مي شود. نخستین تزریق در هفتۀ ۲۰-۱۶ بارداری و تزریق دوم در هفتۀ ۲۴-۲۰، صورت می گیرد. حداقل باید یک ماه بین دو تزریق فاصله باشد و بهتر است تزریق دوم دست کم یک ماه پیش از زمان پیش بینی شدۀ زایمان انجام شود. توصیه شده که در همۀ بارداری ها، توکسوئید کزاز پشت سر هم تزریق نشود، زیرا احتمال بروز عوارض نامطلوب جانبی وجود دارد.
اگر خانمی پیش از این واکسینه شده باشد، یک تزریق یاد آور کافی است. توصیه شده است که تزریق توکسوئید دیفتری و کزاز در طول بارداری در زنانی که قبلا واکسینه شده اند اما در طول ۱۰ سال گذشته دوز یاد آور را دریافت نکرده اند، در هفته ۲۸ بارداري انجام شود و همین تزریق، ایمنی کافی را برای بارداری های بعدی ( تا ۵ سال ) فراهم می آورد. هر چند شواهد چندانی مبنی بر ناهنجاری زا بودن اين واکسن دوگانه بزرگسالان وجود ندارد، اما بهتر است در زنان بارداری که دوز اولیه واکسن دوگانه را دریافت نکرده اند، برنامه واکسیناسیون آنها تا سه ماهه دوم به تعویق انداخته شود تا خطر آسیب های احتمالی به حد اقل برسد.
واکسن‌هایی را كه نمی‌توان به زنان باردار تزریق کرد
به طور معمول واکسن های زنده به دلیل افزایش خطر انتقال بیماری ها به جنین در دوران بارداری ممنوع هستند. این واکسن ها عبارتند از واکسن زنده ضعیف شده اوریون، سرخجه، سل و واریسلا (آبله مرغان). واکسیناسیون علیه سرخک به صورت ترکیب واکسیناسیون علیه سرخک و اوریون موجود است. از آنجا که واکسن زنده ضعیف شده است, نباید برای زنان باردار تجویز شود و باید به آنها توصیه کرد که حداقل تا ۲۸ روز پس از دریافت واکسن باردار نشوند.در مورد واکسن علیه سل ,بی خطری تجویز آن در طول بارداری ثابت نشده است.
ممکن است واکسن‌های زیر باعث انتقال بیماری به جنین، سقط جنین و نقایص مادرزادی شوند. بنابراین فعلا تزریق آنها در دوران بارداری به طور معمول توصیه نمی‌شود.
هپاتیت A: بی‌ضرر بودن این واکسن در بارداری تعیین نشده و باید طی این دوران از تزریق آن اجتناب نمود. زنانی که در معرض ابتلا به این ویروس هستند، باید با پزشک معالج خود مشورت نمایند.
سرخک، سرخجه، اوریون (MMR) : تزریق واکسن سرخجه و آبله مرغان حداقل سه ماه قبل از اقدام برای بارداری توصیه می شود، يعني حداقل سه ماه بعد از تزریق این واکسن، نبايد باردار نشوند. ابتلا به سرخجه در سه ماهۀ نخست بارداری، نوزاد را در معرض خطر بالای ناهنجاری های مادرزادی قرار می دهد. در این بیماران می توان قطع بارداری را در نظر گرفت.
آبله مرغان: این واکسن برای جلوگیری از آبله مرغان استفاده می‌شود و باید زمان تزریق آن حداقل سه ماه قبل از بارداری باشد.
خانم‌هایی که در دوران بارداری در معرض ویروس سرخک یا آبله‌مرغان هستند، باید پادتن اختصاصی ضد سرخک و ضد آبله مرغان را دریافت کنند. این تزریق در مورد آبله مرغان باید حداکثر تا ۹۶ ساعت بعد از تماس با بيماري و در مورد سرخک تا ۶ روز بعد از تماس با بيماري انجام شود.
مننگوکوک (واكسن مننژيت براي سفر حج) و پنوموکوک: چون بی‌خطر بودن این واکسن ناشناخته است، باید از تزریق آن اجتناب شود، به جز برای زنان در معرض خطر یا زنان مبتلا به بیماری‌های مزمن.
فلج‌اطفال خوراکی و فلج اطفال تزریقی : هیچ کدام از انواع این واکسن‌ها (ویروس زنده و یا ویروس کشته شده) برای زنان باردار توصیه نمی‌شود.
تزريقات
انجام آزمایش گروه خونی و Rh باید هر چه سریع تر در اوایل بارداری صورت گیرد. زنان Rh منفی و دارای گروه خونی O، باید در هفتۀ ۲۸ بارداری دوباره آزمایش شوند. ضمن اینکه تعیین گروه خونی و Rh همسران آنها نیز لازمست. برای پیشگیری از حساسیت به Rh، پیشنهاد شده که به همۀ زنان در معرض خطر، g 300-200 ایمونوگلوبولین Rh ( روگام ) بین هفته های ۲۸ و ۳۲ بارداری، از راه عضلانی تزریق گردد و در صورتی که نوزاد Rh مثبت است، یک تزریق هم ظرف ۷۲ ساعت اول پس از زایمان، انجام گیرد تا در حاملگی بعدی، حساسیت مادر به آنتی ژن عامل Rh، کاهش یابد.
در مورد ابتلای مادر به سیفلیس، آلودگی جنین تا پیش از ماه چهارم بارداری روی نمی دهد و پس از ماه ششم، احتمال بروز آن از هر زمان بیشتر است. آزمایش خون از نظر سیفلیس هم در ابتدا و هم در پایان بارداری مرسوم است. تزریق ۱۰ روز پنی سیلین پروکائین ( ۶۰۰٫۰۰۰ واحد ) کافی بوده و از سیفلیس مادرزادی جلوگیری به عمل می آورد.
توصیه شده است که تمام زنان باردار که در فصل آنفلو آنزا هستند فقط از فرم غیر فعال واکسن استفاده کنند. به نظر میرسد واکسیناسیون با واکسن آنفلو آنزای غیر فعال برای زنان و جنین آنها بی خطر باشند. در دومطالعه بالینی که روی ۲۲۵۰ زن باردار انجام شده است هیچ عارضه ای به دنبال واکسیناسیون آنفلو آنزا مشاهده نشده است.
تزریق این واکسن به سن بارداری ارتباطی ندارد و به صورت عضلانی تزریق می‌شود.
واكسن ها از ميكروب يا ويروس كشته شده و يا ضعيف شده كه عوامل بيماريهاي خاص هستند ساخته شده اند. با تزريق واكسن سيستم ايمني تحت حمله اين ميكروب ها و يا ويروس ها قرار مي گيرد و در نتيجه ترشح آنتي بادي ها يا پادتن ها دربدن بالا مي رود. اين آنتي بادي ها در بدن كودك فعال باقي مي مانند و در صورتيكه بدن با بيماري واقعي مواجه شود آن را در مقابل آن ويروس يا ميكروب محافظت مي كنند.