بیماری خود ایمنی در کودکان: انواع و علائم و روش های مدیریت و کنترل بیماری

بیماری های خود ایمنی وقتی روی می دهند که سیستم ایمنی به بافت های سالم بدن حمله کرده و آنها را با آنتی ژن ها یا اجسام خارجی اشتباه می گیرد. نارسایی های خود ایمنی می توانند باعث بروز ۸۰ نوع بیماری شوند اما تمامی آنها در کودکان شایع نیستند. در این مطلب، به شما می گوییم که نارسایی های خود ایمنی چگونه می توانند به بخش های بدن شما حمله کنند، چرا این وضعیت روی می دهد و چگونه می توان با بیماری خود ایمنی مقابله کرد؟

مطالب پیشنهادی: بیماری “استخوان مرمرین در کودکان” چیست؟ + درمان جدید!

دیابت در کودکان: انواع، علائم و روش کنترل و مدیریت آن

۱۴ بیماری خود ایمنی در کودکان

این بیماری ها در دو گروه قرار می گیرند که موضعی و سیستمی نامیده می شوند. بیماری های موضعی یک ارگان خاص مانند کبد، تیروئید و غده های فوق کلیوی را درگیر می کنند در حالی که بیماری های سیستمی چندین ارگان را از پوست گرفته تا کلیه ها و قلب را تحت تاثیر قرار می دهند. نارسایی ها می توانند هر بخشی از بدن کودک شما را درگیر کنند که بعضی از آنها عبارتند از:

• رگهای خونی
• بافت های اتصالی
• غده های درون ریز مانند تیروئید و لوزالمعده
• مفاصل
• ماهیچه ها
• سلولهای قرمز خون

۱- بیماری آدیسون

این بیماری نارسایی فوق کلیوی کودکان نیز نامیده شده و وقتی غده های فوق کلیوی به اندازه کافی کورتیزول و آلدوسترون تولید نکنند روی می دهد. این هورمون ها متابولیسم، سیستم ایمنی و سطح سدیم و پتاسیم را در بدن کودک تنظیم می کنند. این بیماری نادر است.

۲- سوریازیس

لکه های خشک و دارای خارش بر روی پوست می تواند نشان دهنده بروز سوریازیس باشد. این امر می تواند به دلیل یک مشکل خود ایمنی یا عفونت باکتریایی بر روی پوست روی دهد. کودکان ممکن است این بیماری را به صورت ارثی یا از طریق سایر بیماری های خود ایمنی مانند بیماری کرون، دیابت نوع ۱ و آرتریت روماتوئید بدست آورند. این بیماری باعث بروز التهاب شده و علاوه بر پوست ممکن است مفاصل را نیز درگیر نماید.

۳- بیماری خود ایمنی کبد

این بیماری هپاتیت خود ایمنی نیز نامیده می شود. این یک نارسایی التهابی است که به کبد آسیب رسانده و می تواند منجر به بروز سیروز کبدی شود. نوع ۱ این بیماری در کودکان شیوع کمتری داشته و نوع ۲ آن نیز نادر می باشد اما از نوع ۱ مرسوم تر است. این بیماری معمولاً دختران بین ۲ تا ۱۴ سال را مبتلا می سازد.

۴- تیروئیدیت خود ایمنی (AT)

این وضعیت معمولاً در بالغین روی می دهد اما ممکن است در کودکان خردسال نیز مشاهده شود. این یک عامل مرسوم برای بروز بیماری تیروئید در کودکان می باشد. این بیماری می تواند به صورت پرکاری یا کم کاری تیروئید ظاهر شود. عوامل ژنتیکی و محیطی باعث بروز این بیماری در کودکان می شوند.

۵- بیماری سلیاک

این نارسایی هاضمه روده کوچک را درگیر کرده و در کودکانی با آمادگی ژنتیکی در صورتی که وی اقدام به مصرف غذاهایی مانند مانند گندم، جو و چاودار و خوراکی های پخته شده حاوی پروتئین گلوتن نماید، فعال می شود. از هر ۱۴۱ نفر در آمریکا، یک نفر به این نارسایی مبتلاست اما اکثر افراد متوجه وجود آن نمی شوند. دختران بیش از پسران در معرض بروز این نارسایی قرار داشته و ممکن است عامل ژنتیکی نیز در این میان دخیل باشد.

۶- بیمارِی پورپورای هنوخ شوئن‌لاین (HSP)

در یک کودک مبتلا به HSP، سلولهای قرمز خونی به درون پوست متورم شده بدن نفوذ کرده و باعث بروز لکه و دانه های پوستی در پاها، باسن و دستها می شود. این وضعیت همچنین ممکن است ارگانهای درونی بدن را درگیر کند. در آمریکا، HSP از هر ۱۰۰۰۰۰ کودک، ۲۰ نفر را مبتلا ساخته و پسران بیشتر از دختران مستعد بروز این وضعیت هستند. این نوع دانه ها و جوش های خودایمنی در کودکان ممکن است بین سنین ۲ تا ۱۱ سال بروز نمایند.

۷- پورپورای ناشناس کاهش پلاکت (ITP)

در این وضعیت، سیستم ایمنی پلاکت ها (سلولهای خونی که به لخته شدن خون کمک می کنند) را در بدن کودک بویژه در طحال، از بین می برد. در نتیجه، با کاهش تعداد پلاکت ها، خونریزی ممکن است دیگر قابل کنترل نباشد. متخصصین تاکنون دلیل بروز این مشکل را شناسایی نکرده اند اما ممکن است یک ویروس غیرواگیردار عامل بروز آن باشد. این وضعیت همچنین ممکن است در صورت ابتلای کودک به یک نارسایی خودایمنی دیگر نیز بروز نماید.

۸- آرتروز جوانان (JA)

این وضعیت که بیماری روماتوئیدی اطفال نیز نامیده می شود، می تواند کودکان کمتر از ۱۶ سال درگیر نماید. حدوداً ۳۰۰۰۰۰ کودک در آمریکا به این وضعیت مبتلا می باشند. آرتروز نوجوانان یک اسم کلی است که به انواع مختلف بیماری های روماتوئیدی در کودکان که بخش های مختلف بدن را از سیستم اسکلتی عضلانی گرفته تا چشم ها، پوست، ماهیچه ها و دستگاه گوارش درگیر می نمایند، اطلاق می شود.

۹- درماتومیوزیت جوانان

درماتومیوزیت جوانان نوعی التهاب ماهیچه ها (میوزیت) است که در آن سیستم ایمنی به اشتباه به سلولهای خونی در بدن کودک حمله می کند. این وضعیت بسیار نادر بوده و تنها سه نفر از هر یک میلیون کودک آمریکایی هر ساله به آن مبتلا می شوند. این وضعیت معمولاً در کودکان بین ۵ تا ۱۰ سال ظاهر می گردد.

۱۰- اسکلرودرمای جوانان

این بیماری خودایمنی با شکل گیری ضخیم شدن بخش های از پوست بدن به دلیل تولید بیش از حد کلاژن شناسایی می شود. این بیماری دو نوع داشته که نوع موضعی آن تنها پوست را درگیر کرده اما نوع سیستمی آن، علاوه بر پوست ارگانهای داخلی دیگر مانند کلیه ها، قلب و دستگاه گوارش را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.

دختران بیش از پسران مستعد این وضعیت می باشند. در آمریکا تنها ۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ کودک به این بیماری نادر مبتلا هستند. در بین این افراد مبتلا، ۱٫۵% قبل از ۱۰ سالگی به آن مبتلا شده در حالی که در ۷% آنها بیماری بین سن ۱۰ تا ۱۹ سال ظاهر گشته است.

۱۱- بیماری کاوازاکی

این بیماری نادر به دلیل التهاب ماهیچه ها در بدن روی داده و در صورت عدم درمان، ممکن است عروق کرونری قلب را درگیر نماید. این بیماری با یک تب، دانه ها پوستی و تورم غده های لفناوی در ناحیه گردن شروع شده و به مدت ۵ روز ادامه می یابد. کودک کمتر از ۵ سال بیشتر مستعد این بیماری خودایمنی بوده و از هر ۱۰۰۰۰ کودک، یک نفر مبتلا می شود.

۱۲- لوپوس اطفال (SLE)

لوپوس اریتماتوز سیستمیک یا لوپوس به اشکال مختلف روی داده و مفاصل، پوست، کلیه ها، قلب، ریه ها، رگهای خونی و مغز را می تواند درگیر نماید. این بیماری در کودکان کمتر از ۵ سال نادر بوده اما ۱۵% افراد مبتلا به این نارسایی کمتر از ۱۸ سال سن دارند.

۱۳- دیابت نوع ۱ (جوانان)

دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی بوده که در آن لوزالمعده تولید هورمون انسولین را متوقف می کند. این بیماری ممکن است در هر سنی ظاهر شود اما در افراد کمتر از ۲۰ سال شایع تر است. تخمین زده می شود که بیش از ۲۰۰۰۰۰ نوجوان کمتر از ۲۰ سال در آمریکا به این وضعیت مبتلا باشند.

۱۴- سندروم خود ایمنی چندگانه (MAS)

MAS ترکیبی از سه بیماری خود ایمنی یا بیشتر در یک فرد می باشد. یکی از این نارسایی ها مربوط به پوست (اسکلرودرما یا سوریازیس) می باشد. حدود ۲۵% افراد مبتلا به یک بیماری خودایمنی امکان دارد به بیماری های خودایمنی بیشتری نیز مبتلا شوند.

بیماری و نارسایی های خودایمنی ممکن است هر بخشی از بدن را تحت تاثیر قرار دهد. اما چرا این اتفاق روی می دهد؟ متاسفانه پزشکی تاکنون نتوانسته است علت دقیق مشکلات و بیماری خود ایمنی  را درک کند.

چرا بعضی کودکان به بیماری های خودایمنی مبتلا می شوند؟

بیماری های خودایمنی، ناشناخته هستند یعنی عامل بروز آنها مشخص نیست. با این وجود، بر اساس بعضی صفات مشترک، دانشمندان معتقدند که ترکیبی از چندین عامل باعث بروز این بیماری ها می شوند:

وراثت علت ابتلا بیماری های خودایمنی:

مشکلات خودایمنی می توانند از والدین به کودکان انتقال یابند. همچنین اگر زنی به یک نارسایی خودایمنی در دوران بارداری مبتلا شود، آنتی بادی ها می توانند به جنین وی منتقل شوند. در این موارد، علائم ممکن است ظرف مدت چند ماه ناپدید شوند.

ژنتیک ابتلا بیماری های خودایمنی :

بر اساس نظر سازمان ملی سلامت آمریکا (NIH)، تحقیقات ژنتیکی نشان می دهند افراد مبتلا به بیماری های خودایمنی دارای تغییرات منحصر به فرد ژنی هستند که این یعنی عیوب ژنتیکی می توانند عامل این بیماری ها باشند.

بنابراین در عین حال که ژنها افراد را مستعد می سازند، عوامل محیطی نیز می توانند به عنوان فعال کننده بیماری های مختلف سیستم ایمنی عمل نمایند.

اثرات هورمونی ابتلا بیماری های خودایمنی:

متخصصین پزشکی معتقدند هورمونها در بدن ما بر نارسایی ها تاثیر می گذارند زیرا چندین مشکل خودایمنی در زنان بیشتر از مردان بروز می نمایند. سیستم ایمنی زنان پاسخ قدرتمندتری در قبال عفونت ها و واکسیناسیون ها داشته و یکی از عوارض جانبی این امر، بیشتر مستعد بودن برای ابتلا به بیماری خودایمنی خواهد بود.

عوامل محیطی ابتلا بیماری های خودایمنی:

نارسایی ها به طور کلی تا زمانی که یک عنصر خارجی مانند نور خورشید، ویروس، دارو، تشتعشات، رژیم غذایی پرچربی یا قند آنها را فعال نمایند، مخفی باقی می مانند. به عنوان مثال، یک ویروس می تواند وارد بدن شده و سلولها را تغییر دهد و این باعث حمله سیستم ایمنی به آنها گردد.

نکته: تحقیقات کماکان برای شناسایی ژنهایی که باعث بروز نارسایی های خودایمنی اطفال شده و همچنین عوامل محیطی و هورمونی که بر آنها تاثیر می گذارند، ادامه دارند.

علائم بیماری های خودایمنی در کودکان

هیچ علامت خاصی دال بر وجود این بیماری ها بیان نشده است. اکثر مواقع، علائم بستگی به ارگانهای درگیر شده دارند. با این وجود، رایج ترین علائم و نشانه ها عبارتند از:

• عفونت و التهاب ارگانهای داخلی
• دل پیچه، از دست دادن اشتها، اسهال، حالت تهوع و سایر مشکلات گوارشی
• تاخیر در فرایند رشد و تکامل
• تب طولانی مدت
• کم خونی یا تعداد کم پلاکت ها
• عفونت مکرر سینوس ها، ذات الریه و برونشیت
• درد مفاصل
• عفونت گوش
• مننژیت
• عفونت های پوستی
• احساس ناخوشی عمومی (کسالت)
• دانه ها و جوشهای پوستی
• خشکی چشم ها و دهان
• ریزش موها
• کاهش وزن

تمامی این علائم اختصاصی نبوده و وجود آنها الزاماٌ نشان دهنده بروز یک نارسایی خودایمنی نبوده و ممکن است بر اثر یک بیماری ساده و موقت ایجاد شوند.

نکته: بسیاری از علائم مانند خستگی، تورم و دانه های پوستی گاهی اوقات بروز کرده و سپس محو می شوند. بنابراین اگر کودک شما به دفعات با بروز این علائم روبرو می شود، این می تواند نشانه وجود یک بیماری باشد. در این موارد، برای بررسی و تشخیص مناسب به پزشک مراجعه نمایید.

تشخیص بیماری های خودایمنی زوال آفرین

تشخیص برای پزشکان مساله ای چالش برانگیز است زیرا علائم بیان شده منحصر به نارسایی های خودایمنی نمی باشند. پزشک ابتدا یک معاینه فیزیکی انجام داده و سابقه پزشکی کودک را بررسی می نماید. سپس وی ممکن است آزمایشات مختلفی را بر اساس ارگان درگیر شده درخواست نماید:

آزمایشات آنتی بادی ضدهسته (ANA):

این ها آزمایشاتی اساسی هستند که برای تشخیص نارسایی های خودایمنی انجام می شوند. ANA آنتی بادی هایی هستند که به ماده موجود در هسته یک سلول حمله می کنند.

آزمایش ANA به دو روش آنتی بادی فلورسنت غیرمستقیم (IFA) و ایمن آزمونی

در روش IFA، نمونه خون کودک با یک سری سلول ترکیب می شود. اگر آنتی بادی ها در خون وی وجود داشته باشند، نسبت به سلولهای جدید واکنش نشان می دهند. روش ایمن آزمونی نسبت به روش IFA از دقت کمتری برخوردار است. پزشک ممکن است سایر آزمایشات آنتی بادی های مضر را همراه با ANA درخواست نماید تا از وجود مواد خاصی در هسته سلول ها اطلاع حاصل نماید.

CBC:

آزمایش شمارش کامل خون اطلاعات دقیقی درباره سه جزء موجود در خون یعنی سلولهای قرمز و سفید و پلاکت ها را ارائه می دهد.

پانل جامع متابولیک (CMP):

این یک آزمایش خون است که برای بررسی وجود نابسامانی در کلیه ها، کبد و وجود دیابت انجام می شود.

پروتئین واکنشی C:

این آزمایش که CRP نامیده می شود، برای غربالگری بیماری روده ملتهب، آرتریت روماتوئید و لوپوس انجام می شود. سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR): این یک آزمایش غیراختصاصی است که وجود التهاب در بدن را نشان داده اما ارگانی را که مشکل در آن وجود دارد، مشخص نمی نماید.

آزمایشات ادرار:

آزمایشات ادرار شامل تست های مختلف برای بررسی وضعیت ظاهری، میکروسکوپی و شیمیایی ادرار کودک می باشد. وقتی پزشک عامل بروز و شدت مشکل را تشخیص داد، به شما توصیه خواهد کرد تا در صورتی که نارسایی خفیف یا موقتی باشد، تغییراتی در رژیم غذایی کودکتان پدید آورید. اما آیا این تغییرات برای رفع مشکل کافی می باشند؟ خیر، بیماری های جدی نیازمند مداخلات پزشکی هستند.

روشهایی برای مدیریت بیماری های خودایمنی در کودکان

این روشها نمی توانند بیماری های خودایمنی را درمان کنند چون در واقع درمانی برای آنها وجود ندارد. گزینه های موجود بیشتر با هدف کاهش علائم، کنترل آسیب حاصل از خودایمنی و حفظ توانایی بدن برای مقابله با بیماری پیش روی فرد قرار دارند.

هر بیماری خودایمنی در دوران کودکی دارای گام های مدیریت منحصربفردی بوده اما معمولاً این موارد در آنها مشترک است:

مکمل ها:

پزشک ممکن است مکمل هایی را برای جبران ویتامین ها، هورمونها (مانند تیروئید) یا انسولین در بدن کودک تجویز نماید.

تزریق خون:

در مواردی مانند ITP، به ندرت ممکن است کودک شما به تزریق خون نیاز داشته باشد زیرا بدن خون یا پلاکت کمتری نسبت به حالت عادی تولید می نماید.

فیزیوتراپی:

بیماریهای مرتبط با مفاصل، استخوانها یا ماهیچه ها برای اینکه اعضای بدن بتوانند به خوبی حرکت کرده و ماهیچه های آنها بدرستی تقویت شوند، نیازمند انجام فیزیوتراپی می باشند.

داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی:

NSAIDها یا مسکن هایی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، باعث تسکین تورم، درد و گرفتگی می شوند. آنها دردهای التهابی حاصل از بعضی بیماری ها مانند آرتریت روماتویئد را سرکوب می کنند.

داروی ضد روماتسیمی اصلاح‌کننده بیماری (DMARDs):

این داروها روند پیشرفت بیماری را کند می کنند. این داروها معمولاً برای آرتریت روماتوئید استفاده می شوند تا درد و التهاب را تسکین بخشیده و آسیب به مفاصل را کنترل کنند.

داروهای بیولوژیکی:

اینها دسته ای از داروها به صورت پروتئین های ساخته شده با مهندسی ژنتیک هستند. آنها ارگانهای خاصی را در بدن که مورد حمله سیستم ایمنی قرار گرفته اند، پوشش می دهند. آنها در واقع DMARDهای مورد استفاده برای بیمارانی با فعالیت مداوم بیماری هستند.

کورتیکوستروئید:

کورتیکوستروئیدها هورمونهایی هستند که توسط غدد فوق کلیوی تولید می شوند. آنها به اشکال مختلف مانند قرص، آمپول، اشتنشاقی و لوسیون در دسترس هستند. این داروهای مورد استفاده برای مبارزه با التهاب و کنترل سیستم ایمنی به حدی قدرتمند هستند که پزشکان تنها مصرف دوز پایین آنها را برای بیماران تجویز می نمایند. مصرف دوز بالای این داروها می تواند در بلندمدت عوارض جانبی به دنبال داشته باشد. پردنیزون یکی از این کورتیکوستروئیدها می باشد.

IVIg (ایمونوگلوبولین درون وریدی): IVIg یک آنتی بادی ایمونوگلوبولین G بدن است که از چنیدن پلاسمای اهدا کنندگان مختلف جمع آوری شده است. این ماده به کنترل آنتی بادی های ادیوتیپ و کاهش واسطه های التهابی کمک می نماید. بسته به بیماری خودایمنی کودک شما، ممکن است درمانهای پزشکی دیگری نیز مانند موارد زیر مورد استفاده قرار گیرد:

پلاسمادرمانی:

این یک فرایند فیزیکی برای جدا کردن پلاسما می باشد. پلاسما جابجا کننده آنتی بادی ها در بدن می باشد. پزشک تنها این روش را در موارد حاد توصیه می کند زیرا پلاسمادرمانی می تواند آنتی بادی های مفید بدن را نیز از بدن خارج نماید.

جراحی:

در بعضی موارد پیچیده از آرتروز ادیوتیپ جوانان یا انسداد روده ای در بیماری کرون، پزشکان جراحی را توصیه می نمایند. درد، التهاب و مشکل مربوط به این وضعیت ها می تواند برای کودک آزاردهنده باشد. همراه با درمان و فیزیوتراپی، ممکن است لازم باشد وی از خدمات روانپزشکی و مشاوره ای برای تقویت اراده و روحیه در طول این روالهای آزمایشی بهره بگیرد. علاوه بر مراجعه به پزشک، چه کارهای دیگری می توانید انجام دهید؟ با استفاده از رژیم های غذایی فاقد آلرژن ها، مکمل های غذایی مانند ویتامین B و C و ایجاد تغییرات سالم در سبک زندگی، از کودکتان مراقبت و حمایت نمایید.

بیماری های خودایمنی در کودکان به دلیل اینکه سیستم ایمنی بدن نمی تواند بین آنتی بادی های بدن و اجسام خارجی تمایز قائل شود، روی می دهد. این کار می تواند باعث حمله سیستم ایمنی به یک یا چندین ارگان بدن شود. در حالی که تعداد کمی از این نارسایی ها بلندمدت هستند، بعضی ممکن است حتی ظرف مدت چند روز برطرف شوند. به عنوان والدین کودک، شما باید قوی بوده و کمک کنبید کودک شما تا حد امکان زندگی عادی داشته باشد. مراقبت روال زندگی و رژیم غذایی وی باشید تا مشکلات وی به حداقل برسد.

سئوالات پرتکرار

۱- سندروم نشت روده چیست؟

التهاب باعث ایجاد فضاهای بزرگ بین سلولهای جداره روده ها می شود. این کار باعث نشتی و عبور سموم، باکتری ها، چربی های مضر و سایر مواد ناسالم از دیواره روده و ورود آنها به جریان خون می شود. به طور خلاصه، نشت روده باعث ورود مواد سمی به درون بدن شده و سیستم ایمنی را تحریک می کند تا به شدت حالت تدافعی به خود بگیرد. علائم بسیاری از بیماری های خودایمنی ممکن است با ایجاد سندروم نشت روده تشدید شوند.

۲- آیا سرطان یک بیماری خود ایمنی است؟

بر اساس نظر موسسه تحقیقات سرطان انگلستان، هیچ ارتباط مستقیمی بین بیماری های خودایمنی و سرطان وجود ندارد. شانس ابتلای یک فرد مبتلا به بیماری خودایمنی به سرطان به اندازه یک فرد عادی است. با این وجود، بعضی انواع سرطان احتمال شیوع بیشتری در افراد مبتلا به بیماری های خودایمنی خاص دارند. به عنوان مثال، محققان در کالج پزشکی ویسکانسین، دریافته اند که اسکلروز (تصلب) سیستمی خطر ابتلا به سرطان ریه را در بیماران تا ۵ برابر، سرطان کبد را تا ۳ برابر و سرطان پوست غیرملانوم را تا ۴ برابر افزایش می دهد. بر اساس تحقیقی در شانگهای، خطر بروز سرطان مری در بیماران مبتلا به بیماری های سیستم ایمنی ۲٫۴ برابر بیشتر از افراد عادی است.

۳- کدام پزشکان متخصص به درمان بیماری های خودایمنی می پردازند؟

کودک خود را نزد یک متخصص اطفال ببرید. او پزشک اصلی در این خصوص خواهد بود که در صورت نیاز شما به سایر پزشکان متخصص ارجاع خواهد داد. به عنوان مثال اگر کودک شما به مشکلات خودایمنی زیر مبتلا باشد، شما به متخصصین مربوطه ارجاع داده خواهید شد:

• نارسایی سیستم گوارش: متخصص گوارش
• نارسایی کلیه ها: متخصص کلیه و مجاری ادراری
• نارسایی مفاصل و بافت های اتصالی: متخصص روماتولوژی

آیا شما یا کودکتان به بیماری های خودایمنی مبتلا بوده یا هستید؟ چگونه بر آن فائق آمده اید؟ تجربیات خود را با خوانندگان این مطلب در قسمت نظرات در میان بگذارید.