امروز از هر معلمی که حداقل ده سال سابقه آموزش دارد بپرسید مهمترین تفاوت دانش آموزان امروز با ده سال قبل چیست اغلب آنها می گویند بچه های امروز بی ادب تر شده اند.
این واقعیتی تلخ است که تحقیقات دانشگاهی هم آن را تأیید می کند؛ یک تحقیق دانشگاهی نشان می دهد که تنها ۱۲ درصد از ۲ هزار بزرگسالی که از آنها نظر خواهی شده احساس کرده اند که نوجوانان با احترام رفتار می کنند؛ اکثر آنها نوجوانان را بی ادب، غیر مسؤول و بی انضباط توصیف کرده اند.
با یک جستجوی ساده در شبکه های مجازی و کامنت ها نیز می توان انبوهی از واژه های سخیف ، توهین آمیز ، بی ادبانه و بی نزاکت را دید. این همه حاکی از پدیده ای است که جامعه شناسان و روانشناسان اجتماعی آن را "بحران احترام" می نامند.
با بی ادبی و بد دهنی فرزندمان چه کنیم؟
علت بی ادبی کودکان
نتایج مطالعات یک تیم تحقیقاتی در دانشگاه هاروارد که پنج سال بیش از ده هزار دانش آموز و دانشجو را مورد مطالعه قرار داده اند نشان می دهد که اگر چه هیچ عامل واحدی مسؤول بروز بحران احترام نیست اما ۶ عامل در بی اثر ماندن تقویت فضیلت احترام به طور خاص نقش دارند:
۱- رفتار غیر محترمانه با کودکان
بر اساس یک اصل ثابت شده، کودک تنها زمانی به خود و به دیگران احترام می گذارد که با او با احترام رفتار شده باشد.
پژوهشگران دریافته اند که رابطه گرم، محترمانه و دوستانه والدین با کودکان عنصر اصلی پرورش احترام است.
۲- زوال نزاکت
جامعه شاهد رواج الفاظ بی ادبانه، فحاشی، پرخاشگری و بددهنی افراد نسبت به یکدیگر است. در خیابان ها رانندگاه به هم فحش می دهند، در ورزشگاه ها بدترین الفاظ نثار تیم مقابل می شود و پرخاشگری در همه جا به چشم می خورد. همه این ها روی کودکان و نوجوانان اثرگذار هستند.
۳- کمبود الگوهای برجسته
سرمشق دادن یکی از بهترین روش ها برای آموزش و تربیت کودکان است. در سال های اخیر اما بروز فساد و تقلب در سطوح مختلف از هنرمند و ورزشکار و هنرپیشگان تا مقامات دولتی موجب شده که بسیاری از الگوهای رایج اعتبار خود را از دست بدهند و جامعه با کمبود الگو و سرمش مواجه شود.
۴- افزایش شیوه بیان مستهجن
استفاده سطحی و مبتذل از زبان در رسانه ها، پدید آمدن زبان نامناسب به ویژه در بین نوجوانان و به کار گیری الفاظ زشت در شبکه های اجتماعی حاکی از سقوط ارزش های اخلاقی در زبان است. یک تحقیق دانشگاهی در تهران نشان می دهد که ۸۹ درصد مدیران مدارس با فحاشی و الفاظ تحریک کننده نسبت به معلمان و سایر دانش آموزان مواجه هستند.
۵- نمایش قساوت، بی تربیتی و شهوت پرستی در رسانه ها
در دنیای امروز عاملی وجود دارد که هیچ نسلی از نوجوانان تاکنون با آن مواجه نبوده اند: رسانه های متعددی که پیوسته کودکان را با پیام هایی که درست نقطه مقابل احترام هستند مورد هجوم قرار می دهند.
فیلم ها و کارتون های کودکان پر از صحنه های خشن، زبان سخیف و ترانه های مبتذل است و در شبکه های اجتملاعی با انبوهی از تصاویر جنسی، خشن و غیره مواجه هستیم.
تمام این حقایق روند مخربی را به ما نشان می دهند: کودکان و نوجوانان امروزی خیلی کمتر از نسل های گذشته به خودشان و دیگران احترام می گذارند. این امر موجب شده تا کودکان ما به سادگی الفاظ نامناسب و بی ادبانه را در زبانشان به کار گیرند.
ما به عنوان پدر مادرهایی که خواهان کودکانی با ادب و با نزاکت هستیم برای اصلاح این گونه رفتارهای زبانی بچه هایمان چه باید بکنیم.
نحوه برخورد با کودکان بی ادب!
۱- رفتار بی ادبانه را مشخص کنیم:
اولین گام در رفع بی ادبی فرزندمان این است که رفتارهای ناشایست را مشخص کنیم. بدین ترتیب که برای کودک روشن کنیم که کدام رفتارها یا الفاظ ناشایست است تا او دیدگاه روشنی نسبت به مسدله پیدا کند.
توجه داشته باشید که تنها به رفتار بی ادبانه او اشاره کنید و به شخصیت او چیزی را نسبت ندهید. مثلاً «وقتی با تو صحبت می کنم گفتن اینکه "جوش نیار" یا "برو بابا" بی ادبانه است. تو نباید اینطور با من صحبت کنی».
۲- وقتی بی احترامی می کنند با آنها درگیر نشویم:
مطالعات مربوط به رشد نشان می دهد که اگر کودکان متوجه شوند رفتار بی ادبانه شان در جلب توجه شما مؤثر بوده به احتمال زیاد آن رفتار را تکرار می کتنند. بنابراین در زمان بروز رفتار بی ادبانه بی تفاوت باشید و هیچ واکنشی نشان ندهید. آه نکشید، شانه هایتان را بالا نیندازید یا غضبناک نگاه نکنید. اگر رفتار ادامه یافت از اتاق خارج شوید یا خودتان را به کار دیگری سرگرم کنید. اما بعداً در این باره رفتار متناسب را نشان دهید.
۳- در صورت تداوم بی ادبی عواقبی برای آن وضع کنید:
اگر پس از بیان مواضع تان رفتار بی ادبانه ادامه یافت عواقبی را برای آن در نظر بگیرید. عواقبی که برای بچه ها واضح و دارای زمان مشخص باشد و مستقیماً به رفتار غیر محترمانه مرتبط باشد. و نیز متناسب با سن کودک باشد.| پس از تعیین تحت هیچ عنوان از موضع خود عقب نشینی نکنید.
نمونه هایی از این عواقب به این قرار است:
• قلک دشنام: قلکی را برای جریمه ی فرزندتان به ازای هر واژه ی بد یا رفتار نامناسب ایجاد کنید. در ازای هر حرف بد یا رفتار از او بخواهید مبلغی از پول تو جیبی اش را در قلک بیندازید. توجه داشته باشید که محتوای این قلک را برای سرگرمی یا خرید تنقلات استفاده نکنید و مثلاً برای پرداخت قبض ها از آن استفاده کنید.
• اخراج کردن: بچه های زیر ۷ سال را به هنگام حرف بی ادبانه یا رفتار بی نزاکت تا زمانی که رفتار یا زبانشان را اصلاح نکرده اند باید از جمع خارج شوند.
مطمئن شوید به جایی برود که نتوان توجهی را از کسی دریافت کند. مدت زمان این اخراج به ازاء هر سال سن یک دقیقه است. برخی از والدین محل خاصی را مثلاً یک صندلی رو به دیوار را به نام صندلی تفکر برای این کار اختصاص می دهند.
• محرومیت از روابط خانوادگی یا دوستان: در کودکان بالای ۱۰ سال می توان آنها را از حضور در میهمانی ها یا دورهمی های دوستانه اش محروم کرد.، برای چند ساعت، روز یا هفته.
• محرومیت از مکالمات تلفنی یا استفاده از تلویزیون و کامپیوتر: برای بچه های بین ۱۲ تا ۱۶ سال می توان از محرومیت تماس با دوستان، تماشای تلویزیون یا استفاده از کامپیوتر بهره گرفت.
• در خانه ماندن: اگر رفتار بی ادبانه به گستاخی ، سرکشی و بی ادبی مطلق تبدیل شد می توان فرزند نوجوان تان را در خانه نگه دارید و از یک تا سه روز و از همه امکانات منزل به جز خواب و خوراک و بهداشت منع و محروم کنید.
این کار به خصوص در دوران نوجوانی بسیار موثر است. اجازه ندهید خودتان یا دیگر اعضای خانواده به سادگی مورد بی احترامی قرار بگیرند.
۴- جایگزین رفتارهای نامناسب یا واژه ای سخیف را آموزش دهید:
در کنار این اقدامات لازم است که رفتارهای جدید و محترمانه یا الفاظ مناسب جایگزین را به کودک تان بیاموزید. یادتان باشد که بچه ها رفتار جدید را از طریق تکرار می آموزند پس برای تغییر رفتار به آنان فرصت دهید. هر تغییر رفتار از یک هفته تا سه هفته طول می کشد.
همچنین بهترین زمان آموختن رفتار جدید زمانی است که شما و فرزندتان در آرامش و خونسرد هستید.
در مورد رفتار جایگزین توجه به چند نکته مفید است:
• واژگان بیان احساس را بیاموزید: به فرزندتان کمک کنید تا برای بیان احساساتش از واژگان مناسب استفاده کند. مثلا به او بگویید که وقتی عصبانی هستی به جای پرخاشجویی و الفاظ بی ادبانه بگو: «من عصبانی هستم».
• بیان مشکل را بیاموزید: به فرزندتان کمک کنید تا آنچه را که باعث ناراحتی او شده را بیان کند: « می دانم که ناراحت هستی اما برای ابراز ناراحتی بهانه گیری یا بی احترامی به دیگران راه مناسبی نیست. با استفاده از کلمات به من بگو چه چیزی تو را ناراحت کرده است».
۵- محترمانه رفتار کنید و رفتار محترمانه را تشویق کنید: ساده ترین راه آموزش رفتار محترمانه به فرزندانمان این است که با او و دیگران محترمانه رفتار کنیم. در مقابل انجام کاری از او تشکر کنیم و به بچه ها سلام کنیم. با همسر خود رفتار محترمانه داشته باشیم و از ناسزا گفتن خودداری کنیم. همچنین فرزندمان را بابت رفتار و گفتار محترمانه و مؤدبانه اش تشویق کنیم. به یاد داشته باشید که فرزندان ما قبل از آنکه به حرف های ما عمل کنند از رفتارهای ما تقلید می کنند.
