پاچنبري يک تغيير شکل مادرزادي است که از بدو تولد وجود دارد. در اين بد شکلي پا، قسمت جلوی پا به سمت داخل و پايين چرخيده و در عقب، پاشنه هم به سمت داخل چرخيده است. تقریباً در نیمی از کودکان مبتلا به عارضه پاچنبری، هر دو پا درگیر می‌شوند. همچنین، احتمال دچار شدن به این بدشکلی در پسرها دو برابر دخترها است…
علت پا چنبری چیست؟
پژوهشگران هنوز در مورد علت کلاب فوت مطمئن نیستند. قابل قبول‌ترین نظریه این است که پا چنبری پی‌آمد ترکیبی از عامل‌های محیطی و ژنتیکی است. احتمال ابتلای نوزادان به این بیماری در خانواده هایی که سابقه ابتلا به این بیماری را دارند، بیشتر است.
انواع پاچنبری
پاچنبری منفرد (ناشناخته): شایع‌ترین نوع این بدشکلی است و در کودکانی بروز میکند که مشکل پزشکی دیگری ندارند.
پاچنبری غیرمنفرد: به همراه انواع مختلفی از بیماری‌ها یا اختلالات عصبی-عضلانی، مانند آرتروگریپوز و اسپینا بیفیدا ( مهره شکاف دار) رخ می‌دهد. معمولاً اگر پاچنبری با یک عارضه عصبی-عضلانی مرتبط باشد نسبت به درمان مقاوم‌تر بوده و نیازمند دوره طولانی‌تری از درمان های غیرجراحی، یا حتی انجام چند مورد جراحی، خواهد بود.
ميزان شيوع پا چنبری
• در هر ۱۰۰۰ تولد زنده، يک مورد پا چنبري وجود دارد.
• در پسرها دو برابر دخترها رخ مي دهد.
• مي تواند يک طرفه يا دو طرفه باشد.
• در بيشتر موارد سابقه فاميلي در پدید آمدن اين عارضه وجود دارد.
• احتمال رخداد اين عارضه در کودکان ديگر خانواده اي که يک کودک مبتلا دارند، پايين و در حدود ۳ درصد است.
تشخیص پا چنبری
بیماری کلاب فوت هنگام معاینه فیزیکی به درستی تشخیص داده می‌شود، پزشک گاهی دستور انجام پرتونگاری (عکسبرداری با اشعه ایکس) را نیز می‌دهد.
عارضه پاچنبری، با هر شدتی یا از هر نوعی که باشد، بدون درمان بهبود نمی‌یابد. اگر عارضه پاچنبری کودکی درمان نشده باشد به جای راه رفتن روی کف پا بر روی کناره مچ پاها راه خواهد رفت، کال‌های (زوائد استخوانی) دردناکی در مچ پاهای او به وجود خواهد آمد، قادر به پوشیدن کفش نخواهد بود و به صورت مادام‌العمر دچار درد مچ پا شده و در اغلب موارد دامنه فعالیت‌هایش به شدت محدود می‌شود.
پزشک معالج می‌بایست به والدین آن دسته از نوزادان مبتلا به پاچنبری که مشکل پزشکی قابل توجه دیگری ندارد اطمینان دهد که با انجام اقدامات درمانی مناسب پاهای فرزندشان درمان خواهد شد، به طوری که بتواند زندگی پویا و نرمالی داشته باشد.
راههای درمان پا چنبری
در اینجا هدف درمان این است که درد پا از بین برود و پا عملکرد طبیعی خود را به دست بیاورد، به طوری که بیمار بتواند هنگام راه رفتن و ایستادن کف پای خود را به طور کامل روی زمین بگذارد.
درمان بدون جراحی
شدت پاچنبری (کلاب فوت) هر چقدر هم زیاد باشد، باز هم در درمان اولیه آن از جراحی استفاده نمی‌شود. روش پونستی پرکاربردترین تکنیک مورد استفاده در آمریکای شمالی و سراسر دنیا روش پونستی است، که در آن از کشش ملایم و گچ گرفتن برای اصلاح تدریجی این عارضه استفاده می‌شود.
بهترین زمان برای استفاده از روش پونستی کمی پس از تولد است، البته نوزادانی در سنین بالاتر هم با این روش به خوبی درمان شده‌اند.
اصول کار این روش عبارتند از:
دستکاری و گچ گرفتن راه درمان پا چنبری
در این روش پای نوزاد به آرامی کشیده می‌شود و طوری دستکاری می‌شود که در وضعیت صحیح قرار بگیرد. سپس از انگشتان پا تا ران گچ گرفته می‌شود تا پا در جای خود ثابت بماند. هر هفته این پروسه که شامل کشیدن، اصلاح وضعیت و گچ گرفتن است تکرار می‌شود، تا زمانی که بهبود چشمگیری در وضعیت پا حاصل شود. در اکثر موارد این بهبودی حدوداً طی ۶ تا ۸ هفته به دست می‌آید.
درمان پا چنبری با آزاد کردن (تنوتومی) تاندون آشیل
پس از دوره دستکاری و گچ گرفتن، اکثر نوزادان برای آزاد کردن تاندون آشیل (طناب پاشنه) از سفتی و کوتاهی دائمی، نیاز به انجام یک عمل جراحی جزئی پیدا می‌کنند در این عمل سریع ( موسوم به تنوتومی)، پزشک از ابزار بسیار نازکی برای برش دادن تاندون استفاده میکند. برش بسیار کوچک است و نیاز به بخیه ندارد. پا باز هم گچ گرفته می‌شود تا در زمان بهبودی تاندون، که معمولاً حدود ۳ هفته طول می‌کشد، از آن محافظت شود. تا زمانی که گچ باز شود، تاندون آشیل دوباره رشد کرده و به اندازه مناسب و بلندتری می‌رسد و به این ترتیب پاچنبری به طور کامل اصلاح می‌شود.
روش فرانسوی برای درمان پا چنبری
روش فرانسوی (که به آن روش عملکردی یا درمان فیزیکی هم گفته می‌شود) عموماً تحت نظر یک متخصص طب فیزیکی باتجربه و آموزش دیده انجام می‌شود. درمان به روش فرانسوی هم مانند روش پونستی کمی بعد از تولد آغاز می‌شود و نیازمند مشارکت خانواده است. پای بچه می‌بایست هر روز کشیده و دستکاری شود، و با نوار چسب مخصوص بسته شود تا دامنه حرکت به دست آمده با استفاده از دستکاری حفظ شود. پس از نواربندی هم، یک اسپلینت پلاستیکی بر روی نوار چسب گذاشته می‌شود تا بهبودی حاصل شده در دامنه حرکت حفظ گردد.
در این روش تقریباً هفته‌ای سه بار باید به متخصص طب فیزیکی مراجعه کرد. از آنجا که این برنامه هر روز باید انجام شود، پزشک روش صحیح انجام آن در خانه را به والدین یاد می‌دهد. وضعیت پای اکثر نوزادان پس از ۳ ماه به طور چشمگیری بهبود می‌یابد، و به همین دلیل نیاز به مراجعه به متخصص کمتر می‌شود. نوزادان تحت درمان با روش فرانسوی نیز مانند نوزادان درمان شده با روش پونستی معمولاً برای بهبود توانایی خم کردن مچ پا به عقب، به آزاد کردن تاندون آشیل نیاز پیدا می‌کنند.
**برای جلوگیری از بروز مجدد پا چنبری، خانواده می‌بایست برنامه روزانه کشش، نواربندی و اسپلینت گذاری را تا زمان ۲ تا ۳ سالگی کودک ادامه دهند.**
بستن بریس
معمولاً عارضه پاچنبری (کلاب فوت) حتی پس از اصلاح موفقیت‌آمیز با گچ گرفتن هم عود میکند. برای اطمینان از اینکه پا برای همیشه وضعیت اصلاح شده خود را حفظ میکند، نوزاد باید چند سالی بریس (که متشکل از کفش و تسمه فلزی است) را بپوشد. بریس مچ پا را در زاویه مناسب نگه می‌دارد تا وضعیت اصلاح شده حفظ شود. اگر چه برنامه بریس بستن می‌تواند برای والدین و خانواده‌ها طاقت‌فرسا باشد، اما انجام آن برای جلوگیری از بروز مجدد عارضه ضروری است.
نوزاد باید در سه ماه اول بریس را تقریباً در تمام مدت (یعنی ۲۳ ساعت در روز) بپوشد. پزشک به تدریج زمان مورد نیاز برای پوشیدن بریس را به تمام طول شب و زمان‌های خواب محدود میکند. (تقریباً ۱۲ تا ۱۴ ساعت در روز). اکثر کودکان این برنامه “بستن بریس” را به مدت ۳ تا ۴ سال ادامه می‌دهند. بریس‌ها انواع مختلفی دارند (همگی از کفش، صندل یا پاپوش‌های سفارشی متصل به دو سر یک تسمه فلزی تشکیل شده‌اند). این تسمه می‌تواند ثابت باشد که در این صورت پاها با هم حرکت می‌کنند، و یا اینکه متحرک باشد که باعث می‌شود هر یک از پاها جداگانه حرکت کنند. پزشک برای والدین شرح می‌دهد که نوزادشان به چه بریسی نیاز دارد.
معمولاً نوزادان در چند روز اول استفاده از بریس بی قراری می‌کنند، اما با گذشت مدتی به آن عادت می‌کنند.
عمل جراحی بیماران پا چنبری
هر چند که بسیاری از موارد پاچنبری (کلاب فوت) با استفاده از روش‌های غیرجراحی با موفقیت درمان می‌شوند، اما گاهی اوقات این بدشکلی را نمی‌توان با این روش‌ها به طور کامل اصلاح نمود و یا این که عارضه عود میکند که اغلب دلیل آن ناتوانی والدین در پیگیری برنامه درمان است.
به علاوه، این بدشکلی در بعضی از نوزادان به حدی شدید است که به کشش پاسخ نمی‌دهد. در چنین مواردی برای تنظیم تاندون‌ها، رباط ها و مفاصل پا به جراحی نیاز است.
عوارض پا چنبری
بدشکلی پا چنبری معمولاً تا زمانی که کودک ایستادن و راه رفتن را شروع نکرده است مشکلی به وجود نمی‌آورد. کودک در صورت درمان شدن عارضه می‌تواند تقریباً طبیعی راه برود، بااین حال در زمینه‌های زیر با مشکل روبه‌رو خواهد شد:
توانایی حرکتی: توانایی حرکتی این گروه از کودکان اندکی محدودتر از دیگران است.
اندازه کفش: پای دچار عارضه یک تا یک و نیم سایز کوچک‌تر از پای سالم است.
عوارض درمان نشدن بیماری کلاب فوت
آرتروز: این کودکان مستعد ابتلا به آرتروز هستند.
تصور داشتن ظاهری ناخوشایند: ظاهر غیرعادی پا باعث می‌شود تا بیمار در دوران نوجوانی از ظاهر خود شرمسار گردد.
راه رفتن غیرعادی: چرخش مچ پا باعث می‌شود تا کودک نتواند روی کف پا راه برود و مجبور شود برای گام برداشتن بخش کروی پا، خارج پا یا حتی در موارد شدید بالای پا را روی زمین بگذارد.
مشکلات رشد عضلانی: تغییر در شیوه راه رفتن از رشد طبیعی عضله‌های ساق پا جلوگیری میکند و پینه‌ها یا زخم‌های بزرگی را روی پا ایجاد میکند که باعث می‌شود تا بیمار به شیوه‌ای ناخوشایند و غیرعادی راه برود.
