بسیاری از والدین همیشه از اینکه کودکشان حواسپرت است شکایت می کنند.
پسرم همه ی تمرینات ریاضی را تا مرحله ی آخر درست حل میکنه اما آخرش یادش میره که باید دو تا عدد رو جمع کنه یا از هم کم کنه.
دخترم موقع دیکته نوشتن بعضی از نقطه ها و سرکش ها رو جا میندازه یا وقتی معلم صداش می کنه حواسش میگه احساس می کنم یه جای دیگه اس.
کافیه یه حشره ی کوچیک از کنارش رد بشه یا یه صدای کوتاه از موبایل بیاد ، این بچه دیگه نمیتونه به کارش ادامه بده.
علم مشاوره و روانشناسی حواسپرتی را به معنای خارج شدن از روند مطالعه یا فعالیت انتخابی و فرر رفتن در افکار و تخیلات و رویاها می دانند . حواسپرتی کودکان در مقابل تمرکز حواس قرار دارد . کودکانی که در مدرسه دارای تمرکز بیشتر هستند عموما به راحتی می توانند توجه و دقت خود را روی مطالب درسی یا هر کاری که انجام می دهند معطوف کنند و در نتیجه عملکرد و پیشرفت تحصیلی بالاتری دارند.
علل حواسپرتی کودکان در مدرسه
درونی و ذهنی : منبع این نوع از حواسپرتی کودکان درونی هستند و محرک های محیطی در ایجاد آن ها کودکان نقش ندارند .
مشغله های ذهنی دانش آموز ، اضطراب و نگرانی ، گرسنگی و تشنگی ، بی علاقگی و بی انگیزگی نسبت به درس، بیماری ها و ناراحتی های جسمی ، فشارهای روانی و خیالبافی ، خواب کمتر از هفت ساعت در شبانه روز و از همه مهم تر بیش فعالی می تواند از جمله مسائلی باشد که موجب حواسپرتی کودکان در مدرسه شود .
بیرونی و محیطی : گاهی منبع ایجاد حواس پرتی از محیط بیرون سرچشمه می گیرد . سردی و گرمی هوا ، نور شدید و ضعیف ، صداهای آزار دهنده در محیط می تواند محرک بیرونی برای حواسپرتی دانش آموز باشد .
اتفاقات و حوادث جانبی : گاهی منبع حواس پرتی نه به مسائل درونی پیش زمینه ای و نه مربوط به محرک های بیرونی ست ، بلکه دانش آموز به دلیل یک اتفاق و یک مسئله دچار حواس پرتی می شود . انتظارات بیش از حد والدین ، کمبود محبت و نشاط در خانواده ، برخورد نامناسب یک معلم ، مقایسه ی کودک با دیگر همکلاس ها می تواند عاملی برای حواسپرتی باشد .
انجام چند کار باهم : هنگامی که حجم کار زیاد است و دانش آموز مجبور است هم زمان چند کار را با هم انجام دهد طبیعی است که نمی تواند به اندازه ی کیفیت یک کار تمرکز داشته باشد . در این شرایط توجه انتخابی تقسیم می شود و تمرکز را برای دانش آموز سخت می کند .
راه های درمان حواسپرتی و افزایش تمرکز کودکان
۱ – لیست تهیه کردن و یادداشت نوشتن در هر سنی می تواند به افزایش تمرکز کمک کند . حواسپرتی دانش آموزان ابتدایی بیشتر به این دلیل است که آن ها برنامه ریزی ذهنی ندارند و همین امر موجب حواسپرتی بیشتر در آن ها می شود .
۲ – خواب و تغذیه ی دانش آموز دو عنصر اصلی یادگیری موثر هستند . بهتر است همیشه در مورد ساعت خواب و میزان غذایی که می خورد حساس باشید . زیرا کودک خسته و گرسنه همیشه سر کلاس حواسپرت است .
۳ – هرگز بیش تر از انتظار کودک از او توقع نداشته باشید . شما والدین باید بدانید توانایی کودک شما چه قدر است و در همان محدوده ی توانمندی هایش از او انتطار داشته باشید .
۴ – نه تنها از کودک توقع بیش از اندازه نداشته باشید بلکه سعی کنید هیچ وقت او را با دیگران مقایسه نکنید .
۵ – از معلم کودک خود بخواهید برای کاهش میزان حواسپرتی اش ، به او مسئولیت بدهد و در کارهای گروهی او را شرکت دهید .
۶ – اگر اضطراب و افسردگی را از دانش آموز بگیرید ، بسیاری از مشکلات او را حل خواهید کرد . دانش آموزی که مدام نگران است و خلق پایین دارد به راحتی دچار حواسپرتی می شود . پس ایجاد اعتماد به نفس در رفع حواسپرتی کودکان بسیار موثر است .
۷ – اگر بخواهید رفتاری را در دانش آموزان ایجاد کنید باید بتوانید آن رفتار را تقویت کنید . پس هنگامی که کودک با دقت به مطالب گوش می دهد حتما از معلم بخواهید او را تشویق کند .
۸ – هرگز کودک حواسپرت را به جهت عدم توجه و تمرکز سرزنش و تنبیه نکنید بلکه او را کمک کنید تا بتواند میزان توجه انتخابی خود را بیشتر کند .
۹ – روش تدریس معلم در حواسپرتی کودکان بسیار موثر است . اگر معلم مطالب درسی را همراه با شکل و تصویر رنگی یا مثلا شعر و داستان و یا حتی موسیقی همراه کند ، دانش آموز جذب مطالب می شود و کمتر تمرکز خود را از دست می دهد .
۱۰ – نحوه ی نشستن دانش آموز یکی از عوامل مهم حواسپرتی در کلاس درس است . دانش آموزی که مدام سرش روی میز است یا پاهایش را دراز می کند و با حالت خوابیده درس گوش می دهد ، تمرکز کمتری نسبت به بقیه دانش آموزان دارد .
۱۱ – غالبا کودکانی که تصور منفی از خود دارند و به نوعی خودپنداره ی شکل گرفته ی آن ها “من نمی توانم” است بیشتر از دانش آموزان دیگر دچار حواسپرتی می شوند .
۱۲ – بعضی از بازی ها مانند ماز ، پازل و استفاده از دو شکلی که تفاوت های جزیی در آن ها وجود دارد و کودک باید این تفاوت ها را پیدا کند می تواند نقش مهمی در افزایش توجه و تمرکز دانش آموزان داشته باشد .
در ادامه روش‌هایی را می‌خوانید که به کودک شما کمک می‌کند راحت‌تر و سریع‌تر تمرکز کند:
۱. بازی‌کردن تمرکز کودکان را افزایش می‌دهد
از آنجایی‌که کودکان در هنگام بازی، مطالب زیادی را یاد می‌گیرند، بهتر است کاری کنیم فعالیت‌هایشان بیشتر شبیه بازی‌کردن باشد. تلفن هوشمند، تبلت و رایانه را از آنها دور نگاه دارید و اجازه دهید کودکان، با اسباب‌بازی‌های معمولی بازی کنند و همچنین بازی‌هایی که تمرکز آنها را بیشتر می‌کند را انجام دهند و تمرکزکردن را تمرین کنند.
تحقیقات نشان داده است تلفن‌های هوشمند می‌توانند مدت‌زمان تمرکز کودکان را کاهش دهند. بنابراین اصلا تلفن هوشمند را در اختیار آنها قرار ندهید یا به‌ندرت اجازه‌ی بازی با آن را به او بدهید.
بازی‌های فکری: قدرت تمرکز کودکان را با انجام بازی‌های فکری بیشتر کنید. بازی‌هایی که نیازمند فکرکردن، برنامه ریزی و استفاده از حافظه هستند، مفیدند. جدول کلمات، جورچین و بازی با کارت می‌تواند قدرت تمرکز کودک روی کلمات، اعداد و تصاویر را بالا ببرد. پازل تصویری که در آن، بچه‌های کوچک‌تر باید به‌دنبال یک غلط یا یک شی پنهان در تصویر بگردند، می‌تواند توجه و تمرکز کودک را بالا ببرد.
مرتب‌کردن: مرتب‌کردن و تمرکز رابطه‌ی خیلی قوی‌ای دارند. دنبال‌کردن دستور تهیه غذا، چیدن میز و مرتب‌کردن اشیاء به ترتیب حروف الفبا، فعالیت‌هایی هستند که به کودکان کم‌تمرکز کمک می‌کنند.
نشستن: در این بازی کودک تمرین می‌کند که بتواند مدت زمانی را فقط در یک‌جا، بدون تکان‌خوردن بنشیند. یک بازی تمرکزی دیگر در این دسته بازی‌ها، «مجسمه‌بازی» است. با تکرارکردن این کلمه، ذهن کودک عادت می‌کند، و کم‌کم این ارتباط بین ذهن و بدن تمرکز کودک را بالا می‌برد.
۲. محیط را آماده کنید
برخی کودکان با محیط آرامش‌بخش و ساکت راحت‌تر هستند. برخی دیگر در محیطی راحت‌تر هستند که جنب‌و‌جوش زیادی دارد. درک این مسأله که کودک شما در کدام محیط راحت‌تر است، می‌تواند اولین قدم در افزایش تمرکز او باشد.
آرامش: موسیقی بی‌کلامِ آرامش‌بخش و نور کم می‌تواند کودک شما را برای درس‌خواندن آماده کند. «کالپانا» (Kalpana)، مادر «ماناو» (Manav) چهار ساله، می‌گوید: ««ماناو» همیشه پرانرژی بود، ولی بعد از اینکه یک تنگ ماهی را در اتاقش قرار دادم، حس می‌ٰکنم کمی آرام‌تر شده! فکر می‌کنم تماشای شناکردن ماهی‌ها تأثیر خوبی روی او داشته است!»
دستگاه‌های الکترونیکی: حالت ایده‌آل این است که همه‌ی دستگاه‌ها شامل تلویزیون، آی‌پد، گوشی هوشمند و غیره را موقع درس‌خواندن خاموش کنیم یا از اتاق بیرون ببریم تا حواس کودک را پرت نکنند. اگر برای درس‌خواندن به رایانه نیاز دارد، مطمئن شوید از آن فقط برای درس‌خواندن استفاده می‌کند، نه چیز دیگر.
در‌دسترس‌بودن لوازم: هر چیزی که کودک لازم دارد را در دسترس او قرار دهید تا مجبور نشود بلند شود و چیزی را بردارد. کتاب‌ها، دفتر‌ها، مدادرنگی، مداد‌ها و حتی یک لیوان آب را برای او روی میز بگذارید. این کار به کودک یادآوری می‌کند، چه میزان از کارها باقی مانده و زمان خود را بهتر مدیریت کند. همه‌ی این کارها تمرکز و توجه کودکان را بیشتر می‌کنند.
۳. تغذیه سالم
خوردن غذای سالم رابطه مستقیمی با تمرکز کودک دارد. خوردن غذاهای آماده یا شیرین باعث می‌شود کودک بی‌حال شود، ولی غذاهای پروتئینی مانند بادام، تخم‌مرغ و گوشت بدون‌چربی هوشیاری و تمرکز را بالا می‌برد.
کافئین: تحقیق جدیدی در آمریکا نشان می‌دهد مصرف قهوه و نوشیدنی‌های انرژی‌زا و کافئین‌دار در کودکان افزایش یافته است. این نوشیدنی‌ها شکر اضافی ناسالمی را وارد بدن آنها می‌کند که بعد باعث افت انرژی آنها می‌شود.
سبزیجات: تحقیقی جالب در دانشگاه «آلستر» (Ulster) انگلیس نشان می‌دهد: خوردن نان تُست و لوبیا‌ی پخته برای صبحانه قدرت درک کودکان را افزایش می‌دهد. کارشناسان اعتقاد دارند خوردن میوه‌ها و سبزیجات، آنتی‌اکسیدان هایی را وارد بدن می‌کند که قدرت ذهن را افزایش می‌دهند.
۴. روال کارهای روزمره اهمیت دارد
«آنیتا» (Anita)، مادر «راهول» (Rahul) چهار ساله، همه چیز را برنامه‌ریزی کرده‌است. «راهول ساعت ۳.۳۰ از مدرسه برمی‌گرده و یه چیزی می‌خوره. ساعت ۴ می‌برمش بیرون تا با بچه‌های همسایه بازی یا دوچرخه‌سواری کنه».
«ساعت ۵ برمی‌گردیم خونه، دست‌و‌صورتش رو می‌شوره، و یه چیزی می‌خوره. ساعت ۵.۳۰ درس‌خوندن رو شروع میکنه یا تکالیفش رو انجام می‌ده تا ساعت ۷.۳۰. بعد شام می‌خوره و ساعت ۸.۳۰ می‌خوابه».
همه‌ی ما لازم نیست به‌اندازه‌ی «آنیتا» منظم باشیم، مهم است که کودک ما برنامه‌ریزی داشته باشد، حتی اگر این برنامه‌ریزی انعطاف‌پذیرتر باشد. این کار مدیریت زمان را آسان‌تر می‌کند و همچنین ذهن کودک را طوری برنامه‌ریزی می‌کند که بداند چه‌وقت باید درس بخواند. در‌نتیجه تمرکز را افزایش می‌دهد! برای مثال، «راهول» می‌داند بعد‌از بازی‌کردن باید درس بخواند. پس وقتی بازی تمام شد، وارد فاز درس‌خواندن می‌شود.
۵. چرت‌زدن و استراحت تمرکز را بیشتر می‌کند
بیشتر کودکان بعد از یک خواب خوب شبانه راحت‌تر می‌توانند تمرکز کنند. یک چرت کوتاه برای ۲۰ دقیقه بعد از مدرسه یا بعد‌ازظهر برای افزایش تمرکز عالی است. قبل از اینکه کودک درس‌خواندن را شروع کند، باید دستشویی برود و چیزی بخورد. چون این چیز‌ها تمرکز را پایین می‌برد.
۶. کارهای بزرگ را به کارهای کوچک‌تر تقسیم کنید
خواندن یک فصل کامل از یک درس، به‌صورت یکباره ممکن است برای کودک سخت باشد. بهتر است فصل را به صفحه‌ها و حتی پاراگراف‌هایی تقسیم کنیم تا کودک بعد از به اتمام‌رساندن هر کار کوچکی احساس موفقیت کند و به او انگیزه دهد کار خود را ادامه دهد.
این کار را می‌توان نه‌تنها برای درس‌خواندن، بلکه برای کارهای خانه هم انجام داد. «نیتا» (Nita) مادر «آنکیت» (Ankit) کودک ۸ ساله، می‌گوید: «من هفته‌ها بود به آنیک غر می‌زدم کمدش را تمیز کند، ولی گوش نمی‌داد. بعد کار را با تقسیم‌کردن آسان کردم؛ گفتم که امروز قفسه پایین را تمیز کن و البته وقتی به خانه برگشتم کار انجام شده بود!»
۷. روش یادگیری کودک خود را پیدا کنید (دیداری، شنیداری یا حرکتی)
هر کودکی روش متفاوتی دارد. برخی کودکان وقتی اطلاعات را می‌بینند آن را بهتر درک می‌کنند. برخی با شنیدن راحت‌تر هستند و برخی وقتی یاد می‌گیرند که از اطلاعات استفاده عملی کنند و آن را لمس کنند.
بهتر است بدانید کودک شما در کدام گروه قرار دارد، چون به‌این‌صورت کودک اطلاعات را بهتر درک می‌کند و یادگیری او بلند‌مدت‌تر می‌شود.
دیداری: کودکانی که دیداری هستند وقی چیزی را می‌بینند بهتر آن را درک می‌کنند. در این مورد، کودک وقتی بهتر می‌تواند تمرکز کند که اطلاعات را می‌خواند و آن را می‌نویسد.
درست‌کردن فلاش کارت: اگر کودک شما باید املا یا مفاهیم را یاد بگیرد، نوشتن آنها روی یک کارت کوچک و دائم نشان‌دادن به او، کمک می‌کند این مفاهیم را سریع‌تر درک کند و به‌خاطر بسپارد.
نقاشی‌کردن: از کودک بخواهید چیزی را که یادمی‌گیرد، نقاشی کند. این کار کمک می‌کند کودک مطالب را بهتر در ذهن خود ببیند. یکی از فایده‌های این کار این است که مهارت‌های حرکتی کودک نیز بهبود پیدا می‌کند.
خط‌خطی‌کردن: معمولا می‌بینیم که کودک وقتی درس می‌خواند گوشه کتاب را خط‌خطی می‌کند و فکر می‌کنیم حواس او پرت شده. ولی درواقع خط‌خطی‌کردن کمک می‌کند کودک مطالب را به‌خاطر بسپارد و بعدا راحت‌تر آنها را به‌یاد آورد.
شنیداری: کودکانی که وقتی چیزی را می‌شنوند آن را بهتر درک می‌کنند، یادگیری شنیداری دارند.
بلندخواندن: کودکانی که یادگیری شنیداری دارند وقتی مطالب را بلند‌بلند می‌خوانند یا به خواندن کسی دیگر گوش می‌دهند، بهتر یاد می‌گیرند. در این موارد کتاب‌های صوتی برای کودک بهتر از کتاب‌های کاغذی هستند.
موسیقی: گوش‌دادن به موسیقی در حین درس‌خواندن نیز به این کودکان کمک می‌کند، تمرکز کنند و مطالب را بهتر به‌یاد آورند.
حرکتی: کودکانی که یادگیری حرکتی دارند، باید مطالبی که می‌خوانند را لمس کنند تا آن را بهتر بفهمند و درک کنند. برای این کودکان، یادگیری با برنامه‌های عملی بهتر از بلندخواندن و نوشتن است.
«نینا» (Nina)، مادر «پارکاش» (Parkash) پنج ساله، می‌گوید: «وقتی پارکاش داشت در‌مورد سیاره‌ها یادمی‌گرفت، او رو به کیهان‌سرا بردم و وقتی به خانه برگشتیم، باهم نشستیم و مدلی از منظومه شمسی ساختیم و رنگش کردیم. از آن موقع دیگه هیچ‌وقت ترتیب سیاره‌ها و اینکه کدوم‌ها حلقه دارند رو فراموش نکرد».
۸. اهداف کوتاه‌مدت برای تمرکز بهتر هستند
برای رسیدن به یک هدف، محدودیت زمانی تعیین کنید. اگر هدف درس‌خواندن است، می‌توانید بگویید در ۲۰ دقیقه تعداد مشخصی صفحه خوانده شود.
به‌یاد داشته باشید که بزرگسالان، فقط می‌توانند برای ۴۲ دقیقه کاملا تمرکز داشته باشند. بنابراین زمان تمرکز برای کودکان کمتر است. بهتر است محدوده‌های زمانی کوتاه‌تری را تعیین کنید، مثلا ۱۵ تا ۲۰ دقیقه.
نکته‌ی دیگری که باید مد نظر داشته باشیم این است که برخی کودکان در محدودیت زمانی موفق می‌شوند، ولی کودکان دیگر ممکن است حس کنند تحت فشار هستند، اضطراب پیدا کنند و تمرکز خود را ازدست بدهند.
۹. کودک خود را برای کار بعدی آماده کنید
وقتی که کودک مشغول کاری است به او بگویید که بعد از آن باید چکار کند. چند دقیقه‌ای به او فرصت دهید تا این کار را تمام کند و به سراغ کار جدید برود.
این کار مخصوصا وقتی مفید است که کودک کاری را انجام می‌دهد که برای او جالب است و از آن لذت می‌برد. چون معمولا دلش نمی‌خواهد از آن کار دست بردارد و کار دیگری را انجام دهد.
۱۰. سیستم جایزه‌دادن
جایزه حتما نباید چیزی مانند شکلات یا اسباب‌بازی باشد.
می‌توانید کودک خود را تشویق کنید یا حتی به او بگویید بیشتر درس بخواند! «آنوشکا» (Anushka) مادر «مانسی»(Mnasi)، ده ساله می‌گوید: «دختر من خیلی دوست داره مسأله‌های ریاضی حل کنه، ولی از خواندن زبان خوشش نمیاد، بنابراین وقتی زبان می‌خونه به‌عنوان جایزه بهش اجازه می‌دم کمی جمع و تفریق کنه!».
۱۱. زمانی را به حواسپرتی اختصاص دهید
کودکان به‌صورت طبیعی پرانرژی و بازیگوش هستند، پس، وقتی زمان آنها برای انجام کاری به پایان رسید، می‌توانیم زمانی را به آنها بدهیم تا انرژی خود را تخلیه کنند. بهتر است در این زمان کار متفاوتی انجام دهند.
برای مثال، «شانتا» (Shantha) مادربزرگ «شیفرا» (Shifra) کودک ۸ ساله، می‌گوید: «وقتی به نوه‌‌ام املا یاد می‌دم، املای ۱۰ کلمه رو یاد می‌گیریم و بعد از آن به او اجازه می‌دم یک یا دو دقیقه اطراف خونه بدود یا اسکیت بازی کنه. این به او کمک میکنه روی ۱۰ کلمه‌ی بعدی تمرکز کنه».
از نظر او ترکیب‌کردن یک فعالیت ذهنی و یک فعالیت فیزیکی خیلی مؤثر است.
۱۲. از انرژی استفاده کارآمد کنید
بعضی بچه‌ها صبح‌ها بیشتر انرژی دارند، ولی بعضی دیگر عصر پرانرژی هستند. مطالعه یا انجام کارهای دیگر در این زمان به بچه‌ها کمک می‌کند، بیشتر روی کار خود تمرکز کنند. همیشه فعالیت‌های سخت‌تر را برای وقتی بگذارید که بیشترین انرژی را دارند. با کاهش انرژی، همیشه می‌توانید سراغ فعالیتی سبک‌تر بروید. این کار کمک می‌کند تمرکز بچه‌ها بیشتر شود.
۱۳. نفس عمیق‌کشیدن و ایجاد تصاویر ذهنی
ترکیب‌کردن تکنیک‌های ساده‌ی آرامش‌بخش مانند تنفس عمیق و تصاویر ذهنی مثبت به مغز کمک می‌کند، مهارت‌های جدید را بهتر یاد بگیرد.
برای مثال، می‌توانید از کودک خود بخواهید که چشمانش را ببندد و تصور کند که دارد در کلاس به معلم توجه می‌کند.
در ذهن خود چه چیزی می‌بیند؟ چه چیزی می‌شنود؟ چه چیزی حواس او را پرت می‌کند؟
می‌توانید از او بخواهید تصور کند چطور می‌تواند از این حواس‌پرتی‌ها خلاص شود.
وقتی کاملا توانست این تصاویر را در ذهن خود به‌وجود بیاورد، می‌بینید که رفتار او در مدرسه نیز تغییر کرده!
