اکسی توسین نقش اساسی در ارتباط عاشقانه، تولیدمثل جنسی و قبل و بعد از زایمان دارد. مطالعات همچنین نشان داده که اکسی‌توسین در بسیاری از رفتارها از جمله اوج لذت جنسی، شناخت اجتماعی، جفت‌پیوندی، اضطراب و رفتارهای مادرانه دخیل است.
این ماده همچنین به صورت دارو نیز در دسترس است. نام‌های تجارتی آن اکسی‌تیپ، پیتوسین و سینتوسینون که به صورت آمپول ۵ واحد در سی سی (یک سی سی) و آمپول ۱۰ واحد در سی سی وجود دارد، و به عنوان محرک انقباضات رحمی، محرک ترشح شیر و متوقف‌کننده خونریزی بعد از زایمان استفاده می‌شود.
نام لاتین:
Oxytocin
نام تجاری:
®Syntocinon
®Pitocin
®Oxytip
گروه دارویی- درمانی:
هورمون پلی پپتیدی مشابه هورمون هیپوفیز خلفی
هورمون اگزوژن
محرک انقباضات رحم
محرک ترشح شیر
طبقه بندی در بارداری:
گروه X (خطرناک)
اشکال دارویی:
آمپول: ۵ و ۱۰ واحد/میلی لیتر
موارد مصرف، روش و دوزاژ:
القا و تحریک زایمان
بالغین: معمولا ۱۰ تا ۲۰ واحد اکسی توسین در محلول نمکی متعادل مانند رینگر لاکتات حل شده و از راه انفوزیون وریدی تجویز می شود. ابتدا ۱ تا ۲ mU/min تجویز می گردد و سپس هر ۱۵ تا ۳۰ دقیقه ۱ تا ۲ mU/min به دوز دارو اضاف می شود. این افزایش تا زمانی که انقباضات مناسب رحمی ایجاد شود و حداکثر تا ۱۰ mU/min ادامه داده می شود.
القا سقط (در سقط ناکامل یا در سقط درمانی)
بالغین: ۱۰ واحد اکسی توسین را با ۵۰۰ سی سی نرمال سالین یا سرم دکستروز مخلوط کرده و با سرعت ۱۰ تا ۲۰ mU/min (20 تا ۴۰ قطره در دقیقه) انفوزیون کنید.
کنترل خونریزی رحمی پس از زایمان
بالغین: ۲۰ تا ۴۰ mU/min از راه انفوزیون وریدی بعد از خروج جفت تجویز می شود.
مصارف جانبی:
بررسی نارسایی جفتی-رحمی و بررسی دیسترس جنینی (Oxytocin Challenge Test)
مکانیسم اثر:
اکسی توسین برای جلوگیری از خونریزی بعد از زایمان و سقط جنین و همچنین به عنوان داروی کمک تشخیصی در ناراحتی های رحمی-جفتی به کار می رود.
میومتر رحم دارای گیرنده های اختصاصی برای اکسی توسین است.
اکسی توسین با افزایش غلظت کلسیم درون سلولی موجب تحریک انقباضات عضلات صاف رحمی می شود. بنابراین با افزایش انقباضات رحمی موجب باز شدن دهانه رحم می شود.
تعداد گیرنده های اکسی توسین در طول بارداری افزایش می یابد و در زمان زایمان به حداکثر می رسد. هر چقدر تعداد این گیرنده ها بیشتر باشد پاسخ رحم به این دارو شدیدتر است.
اکسی توسین با تحریک عضلات صاف موجب تسهیل خروج شیر از پستان می شود اما تولید شیر را افزایش نمی دهد. اکسی توسین با انقباض سلولهای میو اپی تلیال اطراف آلوئول های پستان، شیر را از آلئول ها به مجاری بزرگتر هدایت می کند.
فارماکوکینتیک:
میزان اتصال به پروتئین های پلاسما کم و در حدود ۳۰ درصد است.
شروع اثر اکسی توسین در تزریق وریدی بسیار سریع است و در تزریق عضلانی ۳ تا ۵ دقیقه می باشد.
طول مدت اثر دارو در تزریق وریدی ۱ ساعت است.
نیمه عمر دارو ۱ تا ۶ دقیقه است که در اواخر بارداری و شیردهی کاهش می یابد.
تنها مقدار کمی از دارو نغییر نیافته دفع می شود.
نکات با اهمیت:
هورمون اکسی توسین باعث خروج شیر از پستان می شود و تولید شیر به عهده هورمون پرولاکتین می باشد.
برای القای زایمان، اکسی توسین به صورت انفوزیون وریدی (روش قطره ای) تجویز می شود. کنترل دقیق قطرات و به همراه آن پایش دفعات انقباض، تون رحم و ضربان قلب جنین ضروری است. در صورتی که انقباضات رحمی بسیار زیاد باشد می توان یکباره انفوزیون را قطع کرد.
هنگامی که روند زایمان برقرار می گردد، می توان سرعت انفوزیون را کاهش داد.
اکسی توسین برای تشخیص دیسترس جنینی و ناهنجاری های رحمی-جفتی به کار می رود که این عمل با مقایسه الگوی ضربان قلب جنینی و الگوی انقباضات رحمی ایجاد شده با اکسی توسین نسبت به مقدار پایه صورت می گیرد.
موارد منع مصرف:
حساسیت مفرط به دارو
نامناسب بودن وضعیت سر نوزاد نسبت به لگن مادر
دیسترس جنینی
نزدیک نبودن زایمان و نارس بودن نوزاد
موارد احتیاط:
سه ماهه نخست و دوم بارداری
سابقه جراحی سرویکس یا رحم
سابقه تعداد زیاد زایمان
عفونت رحمی
زایمان تروماتیک
رحم بیش از حد متسع شده
تداخلات دارویی:
در صورتی که پس از مصرف اکسی توسین از داروهای منقبض کننده عروق استفاده شود، پرفشاری خون شدیدی ایجاد خواهد شد.
در صورت کاربرد این دارو هنگام بیهوشی با سیکلوپروپان تغییرات قلبی-عروقی شدیدی ایجاد می گردد.
عوارض جانبی:
هر دارو به موازات ایجاد اثرات درمانی مورد نظر، ممکن است سبب بروز عوارض ناخواسته نیز بشود. اگرچه کلیه این عوارض در یک فرد مشاهده نمی شود ولی در صورت بروز هر یک از عوارض زیر با پزشک معالج مشورت نمایید.
مادر:
CNS: خونریزی ساب آراکنوئید ناشی از فشارخون، تشنج یا کوما ناشی از مسمومیت
CV: پرفشاری خون، افزایش تعداد ضربان قلب، افزایش بازگشت وریدی و برون ده قلبی، دیس ریتمی
GI: تهوع، استفراغ
HEMA: آفیبرینوژنمی
Other: افزایش حساسیت، انقباضات تتانیک، کنده شدن جفت، اختلال جریان خون رحم، افزایش حرکات رحم
جنین:
CV: برادیکاردی، تاکیکاردی، انقباضات پیش رس بطنی
HEMA: افزایش بیلی روبین
Other: آنوکسی، آسفیکسی
مصرف در بارداری و شیردهی:
مورد استفاده ای برای اکسی توسین طی سه ماهه نخست به استثنای سقط وجود ندارد. مصرف این دارو طبق موارد مصرف باعث بروز ناهنجاری های مادرزادی در جنین نخواهد شد.
مقادیر ناچیزی از این دارو در شیر ترشح می شود. منافع دارو باید در برابر ضررهای احتمالی آن سنجیده شود. اگر لازم است جهت کنترل خونریزی پس از زایمان استفاده شود، لازم است مادر تا روز پس از قطع مصرف اکسی توسین از شیر خود به نوزاد ندهد.
توجهات پزشکی – پرستاری:
تجویز اکسی توسین باید توسط فرد مجرب و آموزش دیده و آشنا با چگونگی برخورد با عوارض احتمالی دارو صورت گیرد و پزشک متخصص باید در دسترس باشد.
اکسی توسین را هرگز نباید از بیش از یک راه تجویز کرد.
در طول زایمان، ساده ترین راه تزریق عمقی در عضله دلتوئید است. جهت جذب سریع محل تزریق را ماساژ دهدید.
قبل از شروع تجویز دارو، نموداری جهت ثبت فشارخون و سایر علائم حیاتی مادر، میزان I&O و وزن مادر، مدت زمان و فرکانس انقباضات رحم و همچنین وضعیت و تعداد ضربان قلب جنین رسم نمائید.
در طول انفوزیون، ضربان قلب جنین و فشارخون و نبض مادر را هر ۱۵ دقیقه یکبار کنترل کنید.
در صورت طولانی شدن انقباضات رحم (بیش از ۹۰ ثانیه) و یا بروز انقباضات بیش از ۵۰ mmHg، تجویز دارو را متوقف کنید.
توجهات بیمار – خانواده:
توجه نمائید که انقباضات ایجاد شده پس از شروع درمان، مشابه کرامپ های دوران قاعدگی است.
شرایط نگهداری دارو:
اکسی توسین را در یخچال نگهداری کنید و از یخ زدگی آن جلوگیری نمائید.
