پیش از پیشرفت پزشکی، خانم ها در طول هزاران سال فرزندان خود را با زایمان طبیعی به دنیا می آوردند. اخیراً زایمان بدون درد با تزریق اپی دورال، توجه خانم ها را به خود جلب کرده است. هرچند بسیاری از خانم ها برای تجربه زایمان بدون درد، به سراغ تزریق اپی دورال می روند، اما با استفاده از راهکارهای جدیدی مانند زایمان در آب، حمایت همسر، هیپنوتیزم و تنفس عمیق نیز می توان درد زایمان را کنترل کرد و تا حد امکان، زایمان طبیعی را بدون نیاز به تزریق اپی دورال و داروی تسکین درد انجام داد.
در این مطلب، برخی از مزیت های زایمان طبیعی بدون دارو و علت انتخاب زایمان طبیعی توسط بسیاری از خانم را مرور می کنیم.
زایمان طبیعی کوتاه است
تزریق اپی دورال و استفاده از داروهای تسکین درد، باعث کند شدن فرایند زایمان می شود. این داروها انقباضات بدن را کاهش می دهند و با فرایندهای طبیعی پیشبرنده زایمان در بدن، تداخل ایجاد می کنند. این عوامل باعث طولانی تر شدن زمان زایمان می شوند. وقتی خانم ها انقباضات را احساس نکنند، برای خارج شدن نوزاد از بدن فشار نمی آورند. با فشار نیاوردن در زمان مناسب و ایجاد فشارهایی با قدرت کمتر، زایمان طبیعی به کندی پیش می رود. استفاده از دارو باعث می شود خانم ها کندتر با ریتم بدن خود هماهنگ شوند.
تزریق اپی دورال نیاز به مداخلات پزشکی برای زایمان را بیشتر می کند
از آنجایی که تزریق اپی دورال باعث کاهش فشار طبیعی لازم برای زایمان می شود و زایمان را طولانی تر می کند، ممکن است نیاز به مداخلات پزشکی مانند تحریک زایمان با محلول پیتوسین (حاوی اکسی توسین، داروی محرک رحم)، استفاده از مکش خلاء (ساکشن) یا استفاده از فورسپس (یک ابزار فلزی برای خارج کردن نوزاد از کانال زایمان) ایجاد شود.
زایمان طبیعی تغذیه با شیر مادر را تسهیل می کند
یکی از مزیت های زایمان طبیعی این است که نوزادانی که با زایمان طبیعی به دنیا می آیند، بعد از زایمان هشداری بیشتری دارند و علاقه بیشتری به شیر مادر نشان می دهند. داروهای تسکین درد، نه تنها مادر را تحت تأثیر قرار می دهند، بلکه وارد بدن نوزاد نیز می شود و در شیر خوردن نوزاد تداخل ایجاد می کند. عدم هشداری نوزاد پس از تولد، رفتار شیرخوارگی ذاتی او را که بلافاصله پس از تولد ظاهر می شود، تا ساعت ها و حتی روزها پس از تولد دچار تغییر می کند.
سلامتی مادر و نوزاد با زایمان طبیعی
همانطور که گفته شد، تزریق اپی دورال و داروهای تسکین درد، احتمال استفاده از محلول پیتوسین برای تحریک انقباضات رحم را بیشتر می کند؛ با بیشتر و قوی تر شدن انقباضات رحم، مادر فرصت استراحت و نفس عمیق کشیدن پیدا نمی کند و اکسیژن کمتری به جنین می رسد. تزریق اپی دورال احتمال تب کردن مادر و نیاز به مصرف آنتی بیوتیک را بیشتر می کند.
بهبودی سریع بعد از زایمان طبیعی
بعد از زایمان طبیعی، از آنجایی که اثر هیچ دارویی در بدن خانم ها وجود ندارد و هیچ لوله و سوزنی به بدن آن ها وصل نیست، خانم ها می توانند بعد از زایمان زودتر از جای خود بلند شوند، راه بروند و دوش بگیرند. پس از زایمان طبیعی، خانم ها در اثر هورمون اندروفین که به طور طبیعی در طول زایمان در بدن ترشح می شود، احساس آرامش و سرخوشی می کنند. اندروفین یک هورمون سرکوب کننده درد در بدن است که هنگام احساس درد شدید به طور خود به خود در خون ترشح می شود. مصرف داروی تسکین درد، جلوی ترشح اندروفین در بدن را می گیرد.
زایمان طبیعی خانم ها را قدرتمند می کند
خانم هایی که زایمان طبیعی را پشت سر گذاشته اند، اعتماد به نفس بسیار بیشتری دارند و نیرومندتر هستند. این که خانم ها بتوانند فرایند مهم و حساس زایمان را با تکیه بر نیروی خودباوری و قدرت بدنی خود مدیریت کنند، باعث می شود آنان در چالش های دیگر زندگی نیز شجاع و استوار باشند. خانم ها اغلب از واژه هایی مانند “شکست ناپذیر” و “قدرتمند” برای توصیف احساسی که پس از زایمان طبیعی دارند، استفاده می کنند.
مراحل زایمان طبیعی
روند زایمان طبیعی را معمولاً به سه مرحله تقسیم می‌کنند. این مراحل شامل موارد زیر است:
مرحلۀ اول: این مرحله خود شامل سه فاز است: نهفته، فعال و انتقالی.
فاز نهفته: طولانی‌ترین فاز زایمان است و شدت آن از بقیه کمتر است. در این فاز، تعداد انقباضات افزایش می‌یابد و به باز شدن دهانۀ رحم کمک می‌کند. این فاز زیاد آزاردهنده نیست و طی آن دهانۀ رحم باز و نازک می‌شود. اگر انقباضات رحمی شما منظم باشد، معمولاً میزان باز شدن دهانۀ رحم به طور منظم چک می‌شود.
فاز فعال: باز و نازک شدن دهانۀ رحم با سرعت بیشتری ادامه می‌یابد و ممکن است با هر انقباض، در ناحیۀ کمر و شکم احساس درد شدید یا فشار کنید. ضمناً ممکن است احساس فشار در ناحیۀ مقعد داشته باشید که باید به اصطلاح زور بزنید، اما پزشک به شما خواهد گفت که تا باز شدن کامل دهانۀ رحم برای این کار صبر کنید.
فاز انتقال: دهانۀ رحم به طور کامل و به اندازۀ ۱۰ سانتی‌متر باز می‌شود. انقباضات رحمی با شدت، درد و در نوبت‌های بیشتری؛ هر سه تا چهار دقیقه و به مدت ۶۰ تا ۹۰ ثانیه بروز می‌کند.
مرحلۀ دوم: این مرحله با باز شدن کامل دهانۀ رحم شروع می‌شود و با خروج جنین پایان می‌یابد. در این مرحله، نقش شما تأثیر زیادی در پیشرفت زایمان دارد و پزشک از شما می‌خواهد که زور بزنید. فشار ناشی از زور زدن و انقباضات رحمی و زور زدن شما، نوزاد را در کانال زایمان به سمت پایین پیش می‌برد. نرمی و انعطاف استخوان‌های جمجمه و فواصل بین این استخوان‌ها، به عبور سر کودک از کانال زایمان کمک می‌کند و در نهایت سر نوزاد از ناحیۀ تناسلی مادر مشاهده و خارج می‌شود. به محض خروج سر، پزشک با عمل مکش یا ساکشن، مایع آمنیوتیک، خون و مخاط رحم را از بینی و دهان نوزاد خارج می‌کند. پس از سر، شانه‌ها و سپس سایر قسمت‌های بدن از واژن خارج می‌شود. در تمام این مراحل شما باید به زور زدن خود ادامه دهید. فراموش نکنید که فشار شما با انقباضات رحمی همزمان، تأثیر بیشتری دارد و همچنین یادتان باشد که در فواصل دردهای زایمانی نفس‌های عمیق بکشید تا توان بیشتری برای ادامۀ زایمان داشته باشید.
مرحلۀ سوم: پس از تولد نوزاد، شما وارد مرحلۀ آخر زایمان می‌شوید. در این مرحله، جفت که وظیفۀ تغذیه و اکسیژن‌رسانی به جنین را بر عهده داشت، از دیوارۀ رحم جدا و از واژن خارج می‌شود. این مرحله ممکن است بین پنج تا ۳۰ دقیقه طول بکشد.
زایمان هر زن با دیگری متفاوت است و زمانی که در هر مرحلۀ زایمان صرف می‌شود نیز متفاوت است. اگر این اولین فرزند شماست، معمولاً از زمان شروع درد زایمان تا پایان آن حدود ۱۲ تا ۱۴ ساعت طول می‌کشد؛ این زمان معمولاً در زایمان‌های بعدی کوتاه‌تر خواهد شد.
تسکین درد در روند زایمان طبیعی
مدت زمان زایمان زنان با یکدیگر متفاوت است، همین‌طور میزان دردی که آنها هنگام زایمان دارند نیز با یکدیگر تفاوت دارد. حالت، اندازۀ نوزاد و شدت انقباضات رحمی نیز در میزان این درد تأثیرگذار است. برخی زنان با تکنیکهای تنفس و ریلکسیشن که در کلاس‌های آمادگی برای زایمان آموخته‌اند، میزان درد خود را کاهش می‌دهند، اما برخی دیگر برای کاهش درد زایمان نیاز به روش‌های دیگری دارند. برخی از روش‌های متداول تسکین درد شامل موارد زیر است:
تسکین درد با دارو: داروهای مختلفی برای تسکین درد زایمان وجود دارد. با این وجود که معمولاً این داروها برای مادر و جنین ضرری ندارد، اما مثل تمامی داروهای دیگر ممکن است عوارضی داشته باشد. داروهای مورد استفاده برای تسکین درد دو دسته هستند؛ داروهای مسکن و داروهای بیهوشی که در زیر عنوان شده است:
داروهای مسکن: این داروها بدون از بین بردن کامل حس و حرکت ماهیچه‌ها، درد را تسکین می‌دهد. هنگام زایمان، می‌توان این داروها را به روش تزریق عضلانی یا وریدی یا به صورت ناحیه‌ای استفاده کرد که تزریقی به بخش پایینی کمر برای بی‌حس کردن آن است. تزریق یک دوز داروی مسکن به داخل مایع نخاعی برای تسکین سریع درد را بیحسی نخاعی یا اسپاینال (Spinal) می‌گویند. نوع دیگر بیحسی که در آن از دارو استفاده می‌شود، بیحسی اپیدورال (Epidural) است. در این روش با وارد کردن یک کاتتر به ناحیۀ اطراف نخاع و اعصاب نخاعی، داروی مسکن به صورت پیوسته وارد بدن و منجر به بیحسی ناحیه‌ای می‌شود. در هر دو نوع بیحسی اسپاینال و اپیدورال، احتمال بروز خطرهایی مثل پایین آمدن فشار خون که منجر به کاهش ضربان قلب جنین می‌شود نیز وجود دارد. سردرد هم یکی دیگر از عوارض این بی‌حسی‌هاست.
داروهای بیهوشی: این داروها حس را کاملاً از بین می‌برد و باعث از بین رفتن درد و از حرکت ایستادن موقتی ماهیچه‌ها می‌شود. بیهوشی عمومی مانند خوابیدن باعث از بین رفتن هشیاری می‌شود. درصورتی‌که زایمان شما به روش سزارین باشد، ممکن است بیهوشی عمومی، بیحسی اسپاینال یا اپیدورال برای شما تجویز شود که انتخاب نوع آن به وضع سلامت شما، سلامت نوزاد و وضعیت پزشکی شما در زمان زایمان در ارتباط است.
تسکین درد بدون دارو: غیر از دارو، گزینه‌های دیگری نیز برای تسکین درد نظیر طب سوزنی، هیپنوتیزم، ریلکسیشن و تغییر وضعیت مداوم بدن مادر هنگام درد زایمان وجود دارد. حتی اگر این گزینه را انتخاب کنید، در هر زمان از زایمان می‌توانید برای تسکین درد خود درخواست دارو کنید.
وضعیت شما پس از زایمان
بدن شما پیش از زایمان تغییرات زیادی کرده بود و پس از زایمان نیز تغییراتی را تجربه خواهید کرد. برخی از این تغییرات جسمی پس از زایمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
دردناکی پستان‌ها: با شروع تولید شیر، پستان‌ها ممکن است به مدت چند روز متورم، سفت و دردناک باشند یا در قسمت نوک پستان‌ها نیز احساس درد کنید.
هموروئید یا بواسیر: هموروئید یا واریسی شدن و تورم وریدهای ناحیۀ مقعد پس از دوران بارداری و زایمان عارضه‌ای شایع است.
یبوست: تا چند روز پس از زایمان، مدفوع کردن ممکن است دشوار باشد که دلیل این مسئله می‌تواند هموروئید، اپیزیوتومی یا درد ماهیچه‌های ناحیۀ مقعد باشد.
گُر گرفتن و عرق سرد: سازگار شدن بدن با تغییر سطح هورمون‌ها و جریان خون ممکن است باعث شود که لحظه‌ای از گرما عرق کنید و لحظۀ بعدی از سرما زیر پتو بروید.
بی‌اختیاری ادرار و مدفوع: کشیده شدن ماهیچه‌ها در زمان زایمان، به خصوص اگر زایمانی طولانی داشته‌اید، ممکن است باعث خروج چند قطره ادرار یا دفع مقداری مدفوع هنگام خندیدن یا عطسه کردن شود.
درد پس از زایمان: انقباضات رحم تا چند روز پس از زایمان برای برگشتن آن به اندازۀ قبلی ادامه دارد. این انقباضات معمولاً هنگام شیر خوردن نوزاد بیشتر می‌شود.
ترشحات رحم یا نفاس: بلافاصله پس از زایمان، ترشحات خونی را خواهید دید که از خونریزی عادی عادت ماهانه شدیدتر است. با گذشت زمان، این ترشحات به رنگ سفید یا زرد متمایل و در حدود دو ماه کاملاً قطع می‌شود.
درد در ناحیۀ محل پارگی یا اپیزیوتومی (Episiotomy): اپیزیوتومی ایجاد یک برش در ناحیۀ بین واژن و مقعد توسط پزشک برای کمک به خارج کردن نوزاد یا پیشگیری از پارگی این ناحیه در زمان زایمان است. در صورت انجام اپیزیوتومی یا پارگی ناحیۀ بین واژن و مقعد هنگام زایمان، بخیه‌های این ناحیه ممکن است باعث ایجاد مشکل در راه رفتن و نشستن شود. در زمان بهبودی نیز ممکن است هنگام سرفه یا عطسه کردن احساس درد داشته باشید.
از لحاظ روانی نیز ممکن است روزها یا هفته‌های پس از زایمان، زودرنج یا افسرده باشید یا به راحتی به گریه بیفتید. نشانه‌های بالا در بیشتر زنان، پس از زایمان بروز می‌کنند و ممکن است با تغییرات فیزیکی که شامل تغییر سطح هورمون‌ها و خستگی است و سازگار شدن از لحاظ عاطفی با مسئولیتهای مراقبت از نوزاد تازه از راه رسیده مرتبط باشد. در صورت ادامه پیدا کردن این مشکلات به پزشک خود اطلاع دهید، زیرا ممکن است به افسردگی پس از زایمان دچار شده باشید که مسئله‌ای جدی است و در ایران، حدود ۱۵ درصد از زنان پس از زایمان به آن دچار می‌شوند.
