تنبلی چشم چیست؟
یک بیمار با مشکل آمبلیوپی ( تنبلی چشم ) عدم تقارن بالایی بین بینایی دو چشم دارد و همین باعث می شود دید یک چشم به خاطر عدم استفاده کاهش پیدا کند. نشانه های آمبلیوپی کم هستند و تشخیصشان نیز دشوار است. یکی از انواع تنبلی چشم که تشخیصش ساده تر است دو بینی است و زمانی پیش می آید که مسیر چشم مرتبا یا به صورت متناوب به طرف داخل یا خارج تغییر می کند.
تشخیص این مشکل برای والدین ساده است چون منحرف شدن چشم کودک را می بینند. تنبلی چشم معمولا فقط یکی از چشم ها را تحت تاثیر قرار می دهد، اما گاهی می تواند روی هر دو تاثیر بگذارد. پزشکان چشم توصیه می کنند والدین کودک از شش ماهگی چشمانش را مورد معاینه قرار دهند تا اگر مشکلی بود سریع متوجه شوند. بعد از حدود چهار ماهگی اگر چشمان کودک به خوبی نایستد، غیر طبیعی است و باید معاینه شود.
علت تنبلی چیست؟
بینایی از تشکیل تصویر در چشم ها شروع شده و به مراکز مغزی بینایی می رسد و این مراکز مغزی وظیفه اصلی دید را به عهده دارند. مراکز بینایی مغز در ابتدای تولد تکامل پیدا نکرده اند و به تدریج کامل می شوند. برای تکامل مراکز مغزی لازم است هر دو چشم تصویر شفافی از اشیاء ارائه دهند. در صورتی که به هر علتی تصویر ایجاد شده در هر چشم، تار باشد مراکز مغزی مربوطه رشد نمی کنند و پس از مدتی به علت عدم رشد آن ها علیرغم برطرف کردن عامل تاری دید باز هم دید کامل نمی شود و به این صورت تنبلی چشم بوجود می آید. پس علت تنبلی چشم در واقع در مغز است نه در چشم.
نکته مهم این است که در حقیقت در موارد تنبلی یک طرفه، چشم سالم چشم معیوب را در مغز پس می زند و حالت رقابتی ایجاد می کند و دید چشم تنبل را از آنچه که هست کمتر هم میکند.
عامل ایجاد کننده تنبلی در مغز فقط مانع رشد مراکز بینایی نمی شود بلکه مراکز بینایی ای که رشد کرده اند نیز اگر تصویر تاری دریافت کند، پسرفت می کند، و به همین دلیل است که پس از پایان درمان تنبلی اگر عامل ایجاد کننده تنبلی برگردد مثلا کودک عینک نزند و دید تار شود دوباره تنبلی ایجاد می شود و بخصوص در موارد یک طرفه، پس از درمان تنبلی در صورت عدم ادامه درمان دوباره تنبلی در آن چشم بر می گردد و دید کم می شود. البته این حالت تا ۱۰ سالگی و یا تکمیل تکامل مغزی ادامه خواهد داشت و بعد از آن هر دیدی که کودک بدست آورده حتی بدون ادامه درمان باقی خواهد ماند.
عوامل ایجاد تنبلی چشم
شایع ترین عامل ایجاد کننده تنبلی چشم عیب انکساری می باشد . نزدیک بینی و دوربینی و آستیگماتیسم با شماره بالا باعث ایجاد تنبلی چشم می شود، بخصوص اختلاف شماره چشمها می گردد باعث بروز تنبلی یک چشم شود.
عامل دیگر انحراف چشم می باشد. وقتی چشمی انحراف پیدا میکند گاهی این انحراف مشهود نیست ولی در معاینه چشم پزشکی پیدا می شود و اصطلاحا به آن میکرو استرابیسم گفته می شود. چه انحراف واضح و یا انحراف میکرو باعث می شود که کودک دچار دو بینی شود و در کودکان برخلاف بزرگسالان فرآیندی فعال می شود که یک چشم کودک در مغز به حالت خاموش نگه داشته می شود و اگر انحراف ثابت به همراه باشد، این مسئله همیشه در مورد چشم منحرف اتفاق می افتد و مراکز مربوط به آن چشم در مغز رشد نمی کنند و این همان تنبلی چشم ناشی از انحراف است.
علاوه بر دو عامل فوق که شایعترین می باشند، هر گونه عاملی که دید یک چشم را کم کند باعث بروز تنبلی می شود. وجود کدورت قرنیه عاملی است که می تواند باعث تاری دید و تنبلی چشم گردد.
اگر در کودکی یک چشم چند روزی برای درمان خراش قرنیه و یا بعلت تورم پلک بسته شود ، ممکن است باعث تنبلی در آن چشم شود و چون تنبلی یک فرآیند فعال است چشم سالم چشم تنبل را در مغز پس می زند و دید چشمی که قبلا مدتی بسته شده بود به مراتب کمتر هم می شود و معاینات اتفاقی بعدی مشخص سازد که دید یک چشم کمتر است در حالی که هیچ علتی برای آن کمی دید یا بروز تنبلی آن چشم یافت نمی شود. گاهی دید کم یک چشم در اثر اختلال شناخته شده ای در چشم مثلا قرنیه یا شبکیه می باشد. در این موارد اگر چه وجود آن ضایعه باعث کم شدن دید می شود (تنبلی عضوی ) ولی بعدا تنبلی (غیر عضوی ) چشم هم به آن اضافه شده و دید از آنچه باید باشد کمتر هم می شود.
معمولا در هنگام وجود این ضایعات عضوی توصیه ای به بستن چشم نمی شود در حالی که با بستن چشم می توان جلوی بروز تنبلی غیر عضوی چشم را گرفت.
نشانه های تنبلی چشم
سرش را هنگام تماشای تلویزیون می چرخاند
اگر متوجه شدید فرزندتان در حال تماشای تلویزیون مرتب سرش را می چرخاند ممکن است علت یکی از نشانه های تنبلی چشم باشد. آنهایی که مشکل تنبلی چشم دارند یکی از چشم هایشان بر آن یکی چیره است و برای دیدن بهتر روی آن چشم حساب می کنند. کودکان معمولا برای به کار گرفتن چشم چیره، هنگام فعالیت هایی نظیر تماشای تلویزیون سر خود را می چرخانند.
مرتبا چشمانش را تنگ می کند، می مالد یا یکی از چشم ها را می پوشاند
بستن یک چشم هنگامی که بیرون زیر نور خورشید است، نگاه کردن به دوردست و یا مرتبا تنگ کردن چشم ها می تواند از نشانه های آمبلیوپی باشد. مرتب مالیدن یا گرفتن یک چشم با دست می تواند نشانه این باشد که یک چشم از چشم دیگر ضعیف تر است و کودک تلاش می کند تنظیم کند که دیدش بهبود بیابد.
با ریاضیات مشکل دارد
کمی نامیزان بودن چشم ها می تواند موجب دو بینی یا تاری دید شود، طوری که دیدن صفحه کتاب برای کودک دشوار می شود. گاهی دو بینی باعث می شود کودک یک چیز را دوتا ببیند و به اشتباه بیفتد. ریاضی یکی از مشکلات چنین کودکانی است، چون اعداد در سطوح مختلفی قرار گرفته اند و برای مغز انتقال از یک سطح به سطح دیگر دشوار است. تلاش برای تمرکز دوباره با چشم قوی تر موجب حواس پرتی می شود و کودک درک مطلب و دقتش را از دست می دهد.
در خواندن تاخیر دارد
وقتی کودک وارد مدرسه می شود و شروع به خواندن می کند آنهایی که چشمشان ضعیف است، معمولا هنگام خواندن دچار خستگی می شوند. تنبلی چشم باعث می شود کودک هنگام خواندن خط را گم کند، جاهایی را نادیده رد کند یا کلمات کوچک را دوباره بخواند و اشتباهات دیگری نظیر اضافه کردن و کم کردن جملات مرتکب شود. دقت کردن روی کلماتی که می خواند به انرژی بسیار بالایی نیاز دارد، بنابراین خواندن برای چنین کودکانی سخت است.
با مهارت های حرکتی ظریف مشکل دارد
علائم تنبلی چشم، شامل دشواری در مهارت های حرکتی ظریف مانند نوشتن نیز می شود. تنبلی چشم می تواند روی درک عمیق تاثیر بگذارد و هنگام نوشتن، ماندن روی یک خط را دشوار کند. اگر متوجه شدید کودکتان پایین یا بالای خط می نویسد، می تواند یکی از نشانه های آن باشد که چشمانش به خوبی با هم کار نمی کنند.
با دقت کردن مشکل دارد
تنبلی چشم ها می تواند باعث شود اینطور به نظر بیاید که یک فرد مشکل توجه دارد. تنبلی چشم می تواند باعث شود کودک با جمع کردن حواسش هنگام یک تکلیف که نیازمند توجه بصری است در بلند مدت مشکل پیدا کند. اگر متوجه شدید تمرکز کودکتان هنگام خواندن یا دیگر وظایف بصری کاهش پیدا می کند ممکن است مشکل تنبلی چشم باشد.
با انجام بازی های ورزشی مشکل دارد
تنبلی چشم می تواند با قابلیت قضاوت فضا و عمق یک کودک تداخل پیدا کند و انجام فعالیت های ورزشی را برایش تبدیل به یک چالش دشوار کند. برای تشخیص اینکه هر چیز کجاست به همکاری هر دو چشم نیاز دارید. وقتی دو نقطه دید ندارید نمی توانید بگویید یک چیز چقدر از شما دور است و یا شما چقدر از آن دور هستید. برای مثال کودکی که تنبلی چشم دارد ممکن است هنگام استفاده از پله ها زمین بخورد و یا تاب هنگام حرکت کردن با او برخورد کند چون نمی تواند فاصله را درست تشخیص دهد.
درمان تنبلی چشم
تمرکز و برچسب گذاشتن – برچسب را معمولا روی چشم قوی تر می گذارند تا چشمی که ضعیف است قوت بگیرد – معمولا برای درمان آمبلیوپی مورد استفاده قرار می گیرند. عینک می تواند این عدم تعادل را تصحیح کند و تمرکز و گذاشتن برچسب، مغز را مجبور می کند تا از چشم ضعیف تر استفاده کند. درمان دو بینی بستگی به این دارد که چشم به طرف داخل چرخیده باشد یا خارج و اینکه انحراف دائمی است یا متناوب. اگر انحراف متناوب بود می توان با عینک و ورزش درمانی مشکل را به مرور حل کرد. اگر انحراف به طرف داخل بود انجام عمل جراحی روش معمول تری است چون آموزش چشم ها برای اینکه نزدیک یکدیگر قرار بگیرند تا اینکه از یکدیگر فاصله بگیرند دشوارتر است. اگر با نشانه های تنبلی چشم مواجه شدید بهترین کار این است که با یک پزشک صحبت کنید و دستورات او را برای درمان این مشکل اجرا نمایید.
