سن مناسب برای از پوشک گرفتن کودک ۲-۳ سالگی است. در مورد خانواده هایی که از توالت فرنگی استفاده می کنند، کتاب های مفیدی در بازار موجود است که می توانند استفاده کنند. به دلیل ترجیح خانواده های ایرانی به استفاده از توالت سنتی،در اینجا فقط روش آموزش استفاده از این نوع توالت را توضیح می دهیم.
روش های آموزش توالت رفتن یا از پوشک گرفتن کودک
روش های مختلفی برای آموزش توالت رفتن وجود دارد. روش هایی که در آن ها کودک طی یک روز یاد می گیرد که چگونه از دستشویی استفاده کند و اتفاقاً روش های مفیدی هم هستند.روش هایی که طی آنها کودک در یک هفته آداب طهارت را یاد می گیرد.اما روشی که ما در اینجا ذکر می کنیم، روشی موثر است و نمی توان زمان خاصی برای آن پیش بینی کرد.
ترس کودک از توالت
قبل از هر چیز توصیه می کنیم که محیط توالت را از حالت ترسناک بودن خارج کنید. توالت باید دارای نور کافی باشد، کاشی ها تا حد امکان رنگ روشن داشته باشند، کف و دیوار ها کاملاً تمیز باشند. توالت های تاریک و کثیف موجب ترس کودک خواهند شد و ترس، سبب اجتناب کودک از یادگیری.پیشنهاد می کنیم از یک بوگیر مناسب برای توالت استفاده کنید،تا بوی بد موجب آزار کودک نشود. یادمان باشد که در فرهنگ ما به توالت، مستراح گفته می شود یعنی محل استراحت. محل استراحت باید شرایط مناسبی داشته باشد.
برای کودک جایزه تهیه کنید و در جایی دور از دسترسش مخفی کنید. جایزه دادن به کودکان راه حلی قابل اعتماد برای تقریباً تمام مشکلات کودکان است.اگر کودک اولین نوبتی که توانست به درستی در توالت عمل دفع را انجام دهد ، جایزه دریافت کند، تلاش خواهد کرد که بهترین عملکرد را در این زمینه داشته باشد.
به کودک چگونگی نشستن در توالت را آموزش دهید. بسیار دیده می شود که شیرخواران قبل از یادگیری آداب طهارت، وقتی در حال مدفوع کردن هستند ، روی دو پا می نشینند(درست همانطور که بزرگسالان روی سنگ توالت قرار می گیرند)، بهتر است در چنین مواقعی به کودک بگویید:«توی دستشویی نشستی؟»،«داری توی دستشویی پی پی می کنی؟».بهتر است لحن کودکانه داشته باشید. تکرار این موضوع به کودک کمک می کند تا درک کند بزرگسالان اینگونه روی سنگ توالت قرار می گیرند. در بعضی منابع غیر ایرانی گفته می شود به کودک اجازه دهید عمل دفع ادرار یا مدفوع در بزرگسالان را ببیند. ما به هیچ وجه چنین توصیه ای نمی کنیم زیرا با شرایط فرهنگی ما همخوانی ندارد. اما تصمیم گیری نهایی به عهده ی والدین است.
کودک را به توالت ببرید
کودک را آماده کنید. هر وقت متوجه شدید کودک قصد دفع مدفوع دارد، او را به توالت ببرید، پوشکش را باز کنید و اجازه بدهید در آنجا عمل دفع را انجام دهد و سپس او را به شیوه ی همیشگی بشویید. بهتر است در ابتدا روزی دو مرتبه این کار را انجام دهید(چه او قصد دفع داشته باشد یا نداشته باشد) و هر نوبت به مدت ۵-۱۰ دقیقه صبر کنید. سپس او را بشویید. اگر او موفق شد در توالت ادرار یا مدفوع کند، به او جایزه بدهید.
مثلاً بگویید:«بخاطر اینکه بزرگ شدی و می تونی مثل بزرگ ترها بری توالت جیش کنی یک شکلات خوشمزه بهت می دم.تا جایی که ممکن است جایزه دادن شما بلافاصله باشد. مثلاً بلافاصله پس از اینکه از توالت بیرون آمدید .توجه داشته باشید که ممکن است کودک از هر ده نوبتی که او را به توالت می برید فقط یک بار ادرار یا مدفوع کند.
باید صبور باشید
زمان شروع فرایند آموزش را انتخاب کنید. پس از آنکه چندین نوبت پوشک کودک را باز کردید و او را به توالت بردید و او توانست در آنجا ادرار یا مدفوع کند، تاریخی را برای باز کردن پوشک او در طول روز ، انتخاب کنید. توصیه می کنیم زمانی را در نظر بگیرید که کار خاصی برای انجام دادن نداشته باشید.در مدتی که شروع به آموزش می کنید تا زمانی که کودک یاد بگیرد چگونه به تنهایی به توالت برود، باید کاملاً صبور باشید.هر زمان متوجه شدید که کودک آمادگی لازم را دارد، خودتان را آماده کنید و اجازه ندهید آموزش آداب طهارت به تعویق بیفتد.
مثلاً اگر متوجه شدید که کودک آمادگی لازم را دارد ولی طی این هفته باید چندین دفعه به مهمانی بروید یا مهمان دارید، این کار را به هفته ی بعد موکول کنید. شاید لازم باشد برای آموزش توالت رفتن به کودک ، یک هفته از منزل بیرون نروید، پس خود را آماده کنید.
ذهن کودک را آماده کنید.ب ه کودک تاریخ شروع آموزش را بگویید. مثلاً بگویید:«دخترم دیگه خانم شده، قرار است از یکشنبه دیگه پوشکش نکنم. میخواد مثل بزرگتر ها بره توالت جیش کنه». به دلیل اینکه قبلاً او را به توالت برده اید و پوشکش را باز کرده اید و او احتمالاً در توالت عمل دفع را انجام داده است، کاملاً منظور شما را متوجه می شود.
پوشک نکردن کودک
صبح روزی که با کودک قرار گذاشته اید، پوشکش را باز کنید. به او بگویید از این به بعد دیگر در طول روز او را پوشک نخواهید کرد.مهم است که در اوایل این برنامه حداقل هر دو ساعت یکبار ، کودک را به توالت ببرید.توصیه می شود به کودک آب کافی بدهید.این کار کمک می کند ظرفیت مثانه ی او پر شود و یاد بگیرد که باید به شما اعلام کند که نیاز به توالت دارد.
پیشنهاد می کنیم ، با نظر کودک ، دمپایی زیبایی برای داخل توالت تهیه کنید. وقتی کودک عمل دفع را انجام داد ، با استفاده از شیلنگ او را بشویید. توصیه می کنیم فشار آب،کم یا زیاد نباشد. ممکن است به خاطر نوع طهارتی که در فرهنگ ما مرسوم است بخواهید باسن کودک را با دست بشویید، پیشنهاد ما این است که یک یا دو بار این کار را انجام دهید و سپس از کودک بخواهید که خودش این کار را انجام دهد. شما تا چهار سالگی که هماهنگی بین دو دست کودک هنوز برقرار نشده است ، می توانید فقط شیلنگ را برای او نگه دارید. بعد از این سن اغلب کودکان می توانند با یک دست شیلنگ را نگه دارند و با دست دیگر خود را بشویند.
آموزش شستن دست ها به کودک
به کودک یاد بدهید که خود را با دستمال خشک کند. استفاده از دستمال توالت برای خشک کردن ناحیه ی طهارت کار پسندیده ای است که از بروز عفونت و قارچ در آن ناحیه به ویژه در دختران جلوگیری می کند .توجه داشته باشید که کودک نباید خیلی روی خشک کردن وسواس به خرج دهد، همین مقدار که آب حاصل از شستن آن ناحیه گرفته شود و به لباس زیر او سرایت نکند کافی است. بهتر است سطل زباله ای در توالت قرار دهید تا کودک پس از استفاده از دستمال، آن را درون سطل بیاندازد.
به کودک یاد بدهید دستهایش را حتماً بشوید. پس از اینکه کودک خودش را خشک کرد ، حتماً دستهایش را بشویید. کودکان تا ۴ سالگی نمی توانند از پس اینکار بر بیایند، برای همین بهتر است والدین در شستن دست ها به کودک کمک کنند.
برای کثیف نبودن شلوار به کودک پاداش بدهید. او را تحسین کنید و بگویید که چقدر بزرگ شده است.گاهی لازم است برای اجتناب از کثیف کردن شلوار ، جدول شکلدهی رفتار تهیه کنید.جدولی تهیه کنید که دارای تصاویر عروسکی است.هر وقت که کودک از دستشویی بیرون می آید و شلوارش را کثیف نکرده است، یکی از خانه های جدول را رنگ کنید.بعد از اینکه پانزده خانه رنگ شد ، هدیه ی مناسبی برای او تهیه کنید.
کماکان شب ها او را پوشک کنید.زمانی که متوجه شدید کودک دیگر شب ها خودش را خیس نمی کند، پوشکش را باز کنید و اجازه دهید در شب نیز بدون پوشک بخوابد.توجه داشته باشید که نباید بین باز گذاشتن کودک در طول روز و شب فاصله ی زیادی بیفتد.بهتر است حداکثر تا دو هفته پس از اینکه دیگر او را در طول روز پوشک نمی کنید، شب ها نیز پوشکش را باز کنید.
به کودک آب کافی بدهید
از جایی که در طول روز مایعات کافی به کودک می دهید، مثانه ی او گنجایش بیشتری برای نگه داری آب دارد.بنابراین بهتر است پس از غروب خورشید میزان مصرف مایعات را در کودک کاهش دهید.قبل از خوابیدن حتماً او را به توالت ببرید.اگر فرزند شما ، در طول شب پوشکش را خیلی خیس می کرد، شاید لازم باشد یک یا دو نوبت او را بیدار کنید و به توالت ببرید.توجه داشته باشید که او را با صدای بلند از خواب بیدار نکنید زیرا ممکن است همین صدای بلند عاملی برای تخلیه ی ناگهانی ادرار باشد.
کودک را بخاطر ناتوانی در کنترل ادرار، دعوا نکنید، به او توهین نکرده و با الفاظ نامناسب صدایش نزنید.یادتان باشد در صورتی که کودک مشکلی با شما نداشته باشد و شما به اندازه ی کافی در رابطه با او درست عمل کرده باشید، او هرگز سعی نمی کند شما را ناراحت کند.کودکان سهواً ممکن است ادرار و مدفوع را در محل های نامناسب تخلیه کنند، باید با صبر و حوصله با این موضوع کنار بیایید.
کودک بهانه گیر
اگر کودک شروع به بهانه گیری کرد و از شما خواست دوباره او را پوشک کنید، خواسته اش را نادیده بگیرید.
هنگامی که مشغول شستن محلی هستید که کودک در آنجا تخلیه ی ادرار یا مدفوع داشته است، با کودک بد رفتاری نکنید.
جایزه ها و پاداش ها را به تدریج قطع کنید.پس از آنکه کودک یاد گرفت فقط در توالت می تواند ادرار یا مدفوع کند و تعداد دفعاتی که در خارج از توالت خود را خیس می کرد، کاهش یافت(مثلاً از روزی یک نوبت به هفته ای یکبار رسید) به تدریج مشوق ها را حذف کنید.در صورت عدم حذف جایزه ها ، کودک یاد میگیرد که برای رسیدن به جایزه شما را تحت فشار قرار دهد.اگر پس از هر نوبت توالت رفتن به کودک جایزه می دادید حالا می توانید ابتدا روزی یکبار، بعد یک روز در میان به او جایزه بدهید و در نهایت مشوق را حذف کنید.
طبق این برنامه معمولاً کودک می تواند حداکثر تا مدت یک ماه یاد بگیرد چگونه به توالت برود. اما در بسیاری از کودکان این برنامه یک هفته بیشتر طول نمی کشد.
اگر کودکی بعد از سن چهار سالگی توانایی کنترل مدفوع نداشت و بعد از سن پنج سالگی توانایی کنترل ادرار را بدست نیاورد، حتماً به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید.
