خستگی و ضعف شدید یک مادر می تواند علت های شایع زیادی داشته باشد؛ از جمله قطع مکرر خواب، افسردگی و اضطراب، کم خونی به خاطر خونریزی های پس از زایمان و تغذیه نامناسب، مشکلات تیرویید، نارسایی و کم کاری غده فوق کلیه، بی تحرکی، کمبود استروژن، کمبود موادمعدنی و ملاتونین.
۱. کاهش استروژن
یک روز بعد از زایمان، سطح استروژن خون مادر به شدت افت می کند و این روند تا چند هفته و چند ماه بعد نیز به حالت قبل بازنمی گردد. کاهش استروژن می تواند در مادر تازه زایمان کرده با این علامت ها از خفیف تا شدید بروز کند؛ تپش قلب و حمله های ترس، گرگرفتگی و عرق شبانه، ضعف حافظه، غمگینی خفیف تا افسردگی شدید، کاهش تمایل جنسی، خشکی مهبل و کاهش تمایل به بیرون رفتن از خانه یا مراقبت از خود. همسر و مراقبان مادر باید از او درباره این علامت ها پرس وجو کنند. اغلب پزشکان با سنجش سطح استروژن خون و تجویز استروژن طبیعی در مواردی که استروژن به شدت پایین باشد، مشکل را در مواردی که علایم مادر را بسیار آزار می دهد حل می کنند.
به خاطر افت شدید سطح استروژن تعریق شبانه نیز در مادران جوان به وجود می آید. معمولا ۴ – ۳ هفته ادامه دارد و بهتر است آن را تحمل کنید. قبل از خواب یک حوله مناسب روی ملحفه تخت، پهن کنید تا با جذب عرق مانع احساس ناخوشایند خیسی و بیدارشدن مکرر شما شود.
۲. کاهش پروژسترون
سطح پروژسترون هم بلافاصله پس از زایمان افت می کند، حتی خیلی بیشتر از سطح استروژن کاهش می یابد، بنابراین علامت هایی مانند آشفتگی، بی قراری، ترس و عصبانیت در برخی افراد بروز می کند. مصرف مکمل های حاوی پروژسترون طبیعی زیرنظر پزشک هم در دوران شیردهی مجاز است و هم مادر را از افسردگی و تغییرهای خلق پس از زایمان نجات می دهد.
۳. کاهش ملاتونین
هورمونی که برای خواب در بدن تولید می شود، ملاتونین است که یک آنتی اکسیدان مهم در مبارزه با بیماری هاست. برای تولید ملاتونین، بدن نیاز به تاریکی دارد. بستن چشم ها یا قرارگرفتن در اتاق تاریک کافی است ولی مادر تازه زایمان کرده که شب دیر می خوابد یا چند بار بیدار می شود و چراغ را روشن می کند با کمبود ملاتونین مواجه می شود. کافی است با شروع شب نور چراغ ها را کم کنید و تعویض پوشک بچه و شیردهی را در نور کم انجام دهید یا از کسی کمک بخواهید.
۴. کاهش قندخون
هیپوگلیسمی یا افت ناگهانی قندخون در بدن بعد از صرف غذا در مادران تازه زایمان کرده ای با شرایط زیر رخ می دهد؛ به دلیل مشغولیت با بچه وعده های غذایی شان را جدی نمی گیرند، غذاهای کم ارزش و حاوی مقادیر بالای کربوهیدرات استفاده می کنند، در طول بارداری افزایش وزن زیاد داشتند و بالاخره زنانی که دچار دیابت بارداری شده اند. علامت های افت قندخون، تعریق، بالارفتن تعداد ضربان قلب، آشفتگی و غش است. اگر ۳ ۲ ساعت پس از صرف غذا حس خستگی، گرمای زیاد و علایمی که ذکر شد پیدا کردید احتمالا دچار افت قند خون شده اید. شما با تغییر و اصلاح شیوه غذاخوردنتان می توانید مشکل را حل کنید. در مرحله بعد، هروقت کمی سرتان خلوت تر شد برای سنجش سطح انسولین خون به پزشک مراجعه کنید. اصلاحات ضروری: ۳ وعده غذا و ۲ میان وعده در روز بخورید. وعده ها باید حاوی میزان کمی کربوهیدرات مثل نان، ماکارونی و گیاهان نشاسته دار باشد. باید رژیم غذایی شما پس از زایمان درست مثل دوران بارداری متنوع و پرانرژی باشد. به میوه ها و سبزیجات کافی و پروتئین (۶۰ تا ۷۰ گرم) نیاز دارید. شما به مرور با شیردهی صحیح و تمرین های بدنی مناسب، روزانه به وزن قبل زایمان برمی گردید پس لازم نیست با غذانخوردن به خودتان آسیب بزنید.
۵. اختلال تیرویید
غده تیرویید، هورمونی ترشح می کند که برای ما حیاتی است چون تنظیم حرارت بدن، گردش خون و سطح انرژی و دیگر فعالیت های مهم را برعهده دارد. ما پس از زایمان با زنانی مواجه می شویم که هیچ گونه سابقه مشکلات تیروییدی نداشتند و حالا با علایم کم کاری تیرویید (عدم توانایی در بلندشدن اول صبح، خشکی پوست، پف زیر چشم، ریزش مو، لرزش دستان، بی قراری و…) مواجه شده اند. حدود ۲۰ درصد مادران هم ممکن است به خاطر یک عفونت ویروسی و غیرباکتریایی، دچار التهاب تیرویید (تیروییدیت) پس از زایمان شوند که اغلب به خاطر مشغله های بعد از زایمان، مشکل پنهان و بدون تشخیص و درمان می ماند. در پی بروز این مشکل در تیرویید، بدن بیش از حد طبیعی هورمون تیرویید ترشح می کند و مادر با علایم تعریق زیاد لرزش دست ها و تندشدن ضربان قلب مواجه می شود. حتی تیروییدیت می تواند از این مرحله پرکاری تیرویید به کم کاری پیشرفت کند و همه علایم کم کاری که گفتیم بروز پیدا کند. طبیعی است مادر و پدر در هیاهوی ورود بچه متوجه علایم نشوند اما با کشف به موقع مشکل و انجام آزمایش ساده تیرویید و سنجش هورمون ها، می توان مشکل را درمان کرد و تیرویید را از کم کارشدن نجات داد.
۶. کم کاری غده فوق کلیه
هورمون های حیاتی و مهمی از غده آدرنال ترشح می شود که در شرایط پرتنش، کار زیاد، بیماری ها و بسیاری موارد به یاری مان می شتابند. در یک کلام، ما بدون آب و غذا می توانیم زنده بمانیم اما بدون هورمون های غده فوق کلیه فقط ۴۸ ساعت دوام می آوریم، بنابراین هرگونه اختلال و کاهش عملکرد این غده دردسرساز است. مادر تازه زایمان کرده که از بیمارستان به خانه می آید در سوالات و مسوولیت ها غرق می شود. حس می کند تنهایی قادر است همه کار کند چون غده آدرنال او از قبل با ترشح هورمون ها و کار زیادتر، او را برای پذیرش چنین مسوولیتی آماده کرده است. اگر مادر به خود استراحت ندهد و مدام بخواهد تنهایی به همه کارها برسد، غده فوق کلیه هم مجبور است پیوسته تلاش کند؛ تا جایی که خسته شده و کم کار شود! خستگی دائم و احساس تخلیه انرژی، سرگیجه پس از ایستادن، عدم تحمل صدا، عدم تحمل تغییرهای درجه حرارت، میل به شکر یا نمک و آلرژی نسبت به غذاها، بخشی از این علامت ها در کم کاری این غده است. بنابراین باید با تغییر سریع شیوه زندگی، تقسیم بندی مسوولیت ها، خواب و استراحت بیشتر، درمان اضطراب، استفاده از ویتامین های گروه B و ترکیب های منیزیم، تمرین آرام سازی و دادن انرژی مثبت به رفع سریع تر خستگی غده فوق کلیه کمک کرد درغیر این صورت با شدیدترشدن این کم کاری آدرنال دچار نشانگان دردسرساز آدیسون خواهید شد.
