کم خونی قبل از بارداری/ کمبود آهن و خطر سقط جنین در بارداری!

اكثر خانمها بارداري را بدون ذخائر كافي آهن آغاز مي كنند و بنابراين نياز روز افزون به اين عنصر بخصوص در سه ماهه دوم و سوم تامين نخواهد شد. اگر به مرحله اي برسيد كه بدنتان آهن كافي براي ساخت هموگلوبين در اختيار نداشته باشد دچار كم خوني خواهيد شد.

حدود ۳۵% از مادران باردار در معرض خطر عوارض بارداری از جمله سقط جنین یا زایمان زودرس قرار دارند که می تواند ناشی از فقر آهن باشد.

احتمال ايجاد كم خوني در شريطي نظير تهوع و استفراغ صبحگاهي، پشت سر گذاشتن دو يا سه بارداري بدون فاصله، بارداري چند قلو، مصرف غذاهاي فاقد آهن كافي، و خونريزي زياد قاعدگي قبل از بارداري، افزايش مي يابد.

به همين علت است كه ميزان آهن مورد نياز شما از ۱۸ ميلي گرم در روز بالا رفته به ۲۷ ميلي گرم در روز مي رسد و از آنجايي كه تامين اين ميزان آهن از طريق رژيم غذايي مشكل است متخصصين توصيه مي كنند كه خانمهاي باردار روزانه ۳۰ ميلي گرم عنصر آهن به عنوان دوز پيشگيري كننده دريافت دارند. بسياري از مكمل هاي دوران بارداري حاوي اين ميزان آهن هستند.

فقر آهن شايعترين علت كم خوني است ولي تنها علت آن نيست. ممكن است در اثر عدم دريافت اسيدفوليك يا ويتامين B12، از دست رفتن حجم وسيعي از خون، و يا در اثر بعضي بيماريهاي خاص يا اختلالات ارثي نظير "كم خوني سلول داسي شكل" نيز كم خوني به وجود آيد. درمان كم خوني بستگي به علت ايجاد كننده آن دارد و مصرف آهن، درمان تمام انواع كم خوني ها نيست.

کمبود آهن، نوع شایع کم خونی است. آهن یک ماده معدنی موجود در گوشت، حبوبات، آجیل، غلات کامل و میوه های خشک شده است.

بنابر اعلام سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بیش از ۳۰% از جمعیت جهان مبتلا به کم خونی هستند که بیشتر آن ها بخاطر فقر آهن است. توصیه می شود مردان و زنان بزرگسال ۵۰-۱۹ سال، به ترتیب روزانه ۸ تا ۱۸ میلیگرم آهن دریافت کنند.

این میزان برای خانم های باردار ۲۷ میلی گرم می باشد.
در فقر آهن، بدن نمی تواند سطح کافی هموگلوبین را تولید نماید، هموگلوبین نوعی پروتئین موجود در گلبول های قرمز است که اکسیژن را از ریه ها به سمت بافت های بدن حمل می کند. لذا فقر آهن سبب خستگی و کمبود انرژی، کوتاه شدن نفس ها، درد قفسه سینه، تپش قلب و رنگ پریدگی می شود.
به گفته دکتر Poppe، رئیس کلینیک غدد دانشگاه بروکسل بلژیک، فقر آهن برای مادران باردار و جنین آن ها بسیار خطرناک است و زنان در طول دوره بارداری آهن بیشتری لازم دارند تا بتوانند سلول های خونی بیشتری را برای رشد جفت و جنین تأمین کنند.

همچنین آهن به عملکرد صحیح آنزیم تیروئید پراکسیداز (TPO) کمک می کند، که برای تولید هورمون های تیروئید ضروری است. زنان باردار باید هورمون تیروئید کافی داشته باشند تا تکامل مغز جنین به درستی شکل گیرد. اهمیت این امر در سه ماهه اول بارداری، در زمانی که هنوز غده تیروئید جنین تکامل نیافته است، اهمیت بیشتری دارد.

برای بررسی این موضوع، مطالعه ای در زمینه بررسی اثر فقر آهن در طول بارداری و ارتباط آن با مشکلات تیروئید شکل گرفت. در این مطالعه ۱۹۰۰ خانم باردار در سه ماهه اول بارداری از نظر سطح فریتین (شاخص ذخایر آهن)، سطح آنتی بادی ضد TPO (این آنتی بادی شاخص خود ایمنی تیروئید است، یعنی سیستم ایمنی به اشتباه به سلول های سالم تیروئید حمله می کند)، سطح آزاد هورمون تیروکسین (FT4) و نیز هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) بررسی شدند.
نتایج این تحقیق نشان داد، ۳۵% از مادران باردار فقر آهن دارند که ۱۰% آن ها مبتلا به خود ایمنی تیروئید می باشند. این میزان در میان زنانی که فقر آهن نداشتند، ۶% بود. علاوه بر این، اندازه گیری سطح TSH نشان داد که۲۰% از زنان باردار با فقر آهن مبتلا به کم کاری تیروئید زیر بالینی (ساب کلینیکال) هستند که در آن سطح TSH اندکی افزایش یافته است. این میزان در زنانی که فقر آهن نداشتند ۱۶% بود.

بنابراین خانم ها بایستی پیش از بارداری از نظر مشکلات تیروئید و نیز کم خونی فقر آهن مورد بررسی قرار گیرند تا خطر عوارض بارداری در آنان کاهش یابد.

تشخیص کم خونی در دوران بارداری:
معمولاً پزشکان در معاینات اولیه دوران بارداری برای شخص باردار، با کمک آزمایش‌ کم خونی را بررسی و تشخیص می‌دهند .

– آزمایش (هماتوکریت): در این آزمایش درصد میزان گلبولهای قرمز در پلاسما ‌سنجیده می‌شود.

– آزمایش میزان هموگلوبین: در این تست وزن هموگلوبین خون را اندازه‌گیری می‌کند . با این حال با پیشرفت بارداری ، احتمال ایجاد کم خونی افزایش می‌یابد. بنابراین در اواخر سه ماهه دوم یا اوایل سه ماهه سوم باید آزمایش تکرار شود.

کم خونی ممکن است علامت و نشانه خاصی نداشته باشد و مخصوصاً در موارد خفیف علائم کم خونی عبارت‌اند از:

– خستگی
– در گاهی موارد تب
– سرگیجه
– رنگ‌پریدگی مخصوصاً در ناحیه ناخن، پلک و لب
– تپش قلب و تنگی نفس
– اختلال در تمرکز حواس
– تمایل شدید برای خوردن مواد غیرخوراکی مثل یخ ، کاغذ ، خاک ، گچ

البته هر یک از علائم کم خونی که در بالا ذکر شد می‌تواند جز علائم بارداری محسوب شود و ربطی به کم خونی نداشته باشد

زنان باردار قبل از خواب، قرص آهن بخورند

نیاز زنان به آهن در دوران بارداری تا دو برابر قبل از بارداری افزایش پیدا می‌کند. این افزایش نیاز به آهن برای رشد جفت و جنین به حدی است که به هیچ‌وجه از طریق مصرف موادغذایی تأمین نمی‌شود.

مصرف قرص آهن در زنان باردار برای پیشگیری از کم‌خونی فقرآهن، عوارض ناشی از کمبود شدید و متوسط آهن بر رشد و تکامل جنین و سلامت مادر از جمله مرگ و میر مادران، زایمان زودرس، رشد ناکافی جنین و افزایش خطر مرگ و میر جنین ضروری است.

مصرف قرص آهن ممکن است عوارضی مانند تهوع، درد معده، اسهال و یبوست داشته باشد به همین دلیل توصیه می‌شود که قرص آهن بعد از غذا مصرف شود تا عوارض مصرف آن کمتر می‌شود.

زنان باردار نباید مصرف قرص آهن را به دلیل عوارض آن قطع کنند، زیرا بعد از گذشت چند روز معمولا این عوارض قابل تحمل شده یا کلا برطرف خواهند شد.

بهترین زمان برای مصرف قرص آهن، شب قبل از خواب است.

از مصرف همزمان شیر و فرآورده‌های لبنی با قرص آهن خودداری شود، زیرا کلسیم موجود در لبنیات با جذب آهن در بدن تداخل می‌کنند.

نیاز به اسید فولیک نیز در دوران بارداری افزایش می‌یابد. به دلیل نقش اسید فولیک در پیشگیری از نقص مادرزادی لوله عصبی، بهتر است مصرف قرص آن، از سه ماه یا حداقل یک ماه قبل از بارداری شروع شود.

– داشتن تغذیه مناسب در دوران بارداری

– مصرف سبزیجات و میوه‌های مناسب در دوران بارداری مانند : لوبیا، کشمش، خرما، آلو، انجیر، زردآلو، سیب‌زمینی (با پوست)، کلم بروکلی، چغندر، سبزیجات دارای برگ‌های سبز، نان‌های سبوس‌دار، شیرۀ قند سیاه، و غلات غنی‌شده با آهن.

– مصرف آب میوه‌های سرشار از ویتامین cبرای جذب بهتر آهن مواد غذایی و مکمل‌ها مانند آب لیمو ،آب گوجه‌فرنگی ،توت‌فرنگی ، گریپ‌فروت ، کیوی و…

– مصرف نکردن مواد حاوی کلسیم به هنگام مصرف مکمل‌های آهن بهتر است شیر در فاصله بین دو وعده غذا مصرف گردد.

از مصرف بیش از حد قهوه و چای در دوران بارداری خودداری نمایید .

نکته از مصرف جگر در ۳ ماه اول بارداری به شدت خودداری کنید . زیرا حاوی ویتامین A در حدی زیان‌آور است که منجر به ناهنجاری‌های مادرزادی می‌شود.