بارداری خارج رحمی چیست و چه نشانه هایی دارد؟
بارداری را که خارج از محیط رحم اتفاق بیافتد را بارداری خارج از رحمی می گویند. در انگلستان از هر ۹۰ مورد بارداری تن ها یک مورد به صورت خارج رحمی اتفاق می‌افتند (چیزی در حدود ۱%).
زمانی که شما باردار می شوید از برخورد اسپرم و تخمک در لوله رحمی (لوله ای که تخم را به رحم می رساند)، تخم ایجاد می شود. به طور معمول تخم بارور شده به سمت رحم حرکت می کند و تا پایان بارداری همان جا رشد می کند و بزرگ می شود. در صورتی که روال بارور شدن و تشکیل تخم به صورت مذکور اتفق نیفتد، بارداری (خارج رحمی) درجایی خارج رحمی در جایی مثلا در لوله رحمی (با احتمال کم) و یا در داخل بطن ( با احتمال بسیار کم) صورت گرفته است.
اگر بارداری خارج رحمی در لوله رحمی اتفاق بیافتد، متاسفانه باید گفت که شانسی برای ادامه بارداری وجود ندارد چرا که:
در لوله رحمی فضای کافی برای رشد تخم وجود ندارد.
باعث پارگی لوله رحمی می شود که این اتفاق باعث درد و خونریزی زیاد می شود و ممکن است حتی جان شما به خطر بیافتد.
بارداری خارج رحمی چه نشانه هایی دارد؟
اکثر خانم هایی که دچار بارداری خارج از رحمی می شوند در حدود هفته ششم یعنی حدود دو هفته بعد از اینکه آخرین پریودشان عقب افتاد، علائم این نوع از بارداری، در شرایط فیزیکی شان مشهود می شود.
شما ممکن است در صورت نامنظم شدن پریودتان و یا اشکال در استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری، متوجه بارداری تان شده باشید.
علائم بارداری خارج از رحمی برای هر خانم می تواند متفاوت باشد. بعضی ها هیچ علامتی نشان نمی دهند. بعضی ها تنها تعدای از علائم را نشان می دهند و در برخی موارد بدن شخص تقریبا همه علائم این نوع از بارداری را بروز می دهد، چرا که این علائم می تواند طیف گسترده ای از نشانه ها باشد و اینگونه نیست که همواره علائم ثابتی در این نوع بارداری بروز کند.
علائم بارداری خارج از رحمی عبارتند از:
خونریزی غیر عادی: لکه بینی و یا خونریزی غیرعادی که با شرایط عادی پریود شخص تفاوت داشته باشد، همچنین ممکن است رنگ خون تیره تر و روشن تر از حالت نرمال باشد.
درد زیر شکم: ممکن است شما دچار درد ناگهانی در یک سمت از زیر شکم خود بشوید و یا این نوع از درد هر چند وقت یکبار اتفاق بیافتد.
درد در گوشه شانه: این نشانه معمولا در شرایط خونریزی لکه ای در داخل بطن بروز می‌کند.. درد در گوشه ای از شانه که معمولا قطع نمی شود و حتی هنگامی که شما دراز می کشید شدیدتر می شود. همچنین با تغییر در حالت حرکت شدت درد کاهش نمی یابد و عموما مسکن ها هم تاثیری در کاهش آن ندارند.
اختلال مزاج: شما ممکن است دچار اسهال و یا درد در هنگام دفع مدفوع شوید.
آیا در این شرایط من باید به دکتر مراجعه کنم؟
صد درصد. بارداری خارج از رحمی می تواند سلامتی شما را در معرض ریسک های کاملا جدی قرار دهد.
اگر شما در حدود سه تا چهار ماه از آخرین نزدیکی تان می گذرد و حتی در صورتی که در آن زمان از وسایل جلوگیری از بارداری استفاده می کرده اید، دچار هر یک از این علائم شده اید سریعا خودتان را به اولین مرکز پزشکی برسانید. حتی در شرایطی که فکر می کنید امکان بارداری تان وجود ندارد، این نشانه ها را جدی بگیرید و حتما با یک پزشک مشورت کنید.
روش هایی که شما می توانید راهنمایی پزشکی دریافت کنید عبارتند از :
یک ماما یا قابله که در این زمینه تجربه دارد.
مراکز درمانی اورژانسی
مراکز بهداشتی درمانی
چقدر من در ریسک بارداری خارج از رحمی هستم؟
این احتمال در خانم هایی که در زمان بارداری با همسرشان نزدیکی دارند وجود دارد و یا در صورتی که:
قبلا سابقه این نوع از بارداری را داشته باشید.
لوله رحمی شما دچار مشکل باشد مثلا:
شما در شرایطی باردار شده اید که دستگاهی مانند آی یو دی در رحم شما وجود دارد و یا تنها با قرص پروژسترون و یا صرفا از قرص های ضد بارداری استفاده می کرده اید.
بارداری شما با روش آی وی اف ( روش کمک باروری) اتفاق افتاده باشد.
بارداری شما به وسیله تلقیح اسپرم اتفاق افتاده باشد.
سن تان بیشتر از ۴۰ سال باشد.
دخانیات استعمال می کنید.
چگونه می توانم این علائم را تشخیص دهم؟
اکثر بارداری های خارج از رحمی در بین هفته های ششم تا دهم بارداری، فرد باردار علائم مشکوکی از خود بروز می دهند. گاهی از اوقات علائم این نوع بارداری خیلی زود خودشان را نشان می دهند اما اگر شما در مراحل اولیه بارداری تان هستید. اگر بارداری تان خارج از رحمی باشد زمان بیشتری برای بروز علائم لازم است ( معمولا یک هفته یا بیشتر).
دکتر برای تایید علائم غیر عادی بارداری در شما معمولا یکی ازروش های زیر را دنبال می کند.
عموما دکترها در این زمان رحم و یا واژن شما را معاینه می کنند. دکتر از شما در مورد سابقه دارویی تان و همچنین علائم تان سوال می کند.
احتمالا به شما پیشنهاد می دهند که تست هایی را انجام دهید و در این زمان کسی شما را همراهی کند.
اگر شما هنوز تست بارداری تان مثبت نشده است ممکن است دکتر ترجیح بدهد که از رحم شما نمونه برداری کند تا از بارداری شما مطمئن شود. اگر تست بارداری شما منفی باشد احتمال این نوع بارداری برای شما بسیار بعید است.
بررسی از طریق سونوگرافی
معمولا به اکثر خانم های باردار پیشنهاد می‌شود که یک تست سونوگرافی واژینال انجام دهند (تستی که در آن پروب سونوگرافی داخل واژن می‌شود) تا دکتر دید دقیق تری از وضعیت رحم، تخمدان ها و لوله‌های رحمی داشته باشد.
اگر شما در مراحل اولیه بارداری تان باشید ممکن است دکتر از شما بخواهد تا مدتی بعد این سونوگرافی مجددا انجام شود تا وضوح شرایط بارداری بیشتر شود.
آزمایش خون
دکتر از شما می خواهد که یک آزمایش خون انجام دهید تا در آن سطح هورمون بارداری ( اچ سی جی) را بسنجد و هر هفته تغییرات آن را برای شناسایی علائم بررسی کند.
ممکن است دکتر از شما بخواهد آزمایش خون انجام دهید تا سطح هورمون پروژسترون را بررسی کند.
لاپاراسکوپی
اگر هنوز علائم برای دکتر کاملا مشهود نباشد ممکن است از شما بخواهد عملی تحت عنوان لاپاراسکوپی انجام دهید که این کار با بی حسی انجام می شود.
دکتر برای این کار از نوعی تلسکوپ ظریف در لگن خاصره شما استفاده می کند و معمولا برای این کار برش کوچکی در زیر شکم شما داده می شود.
اگر در این نوع جراحی بارداری خارج رحمی تشخیص داده شود معمولا مداوا در همان عمل انجام می شود.
چه درمان هایی برای این نوع از بارداری وجود دارد:
از آنجایی که بارداری خارج رحمی منجر به تولد نوزاد نمی شود باید بدانید که سایر گزینه هایی که می توانند شانس یک بارداری موفق را ایجاد کنند صرفا بستگی به وضعیت شما و سلامتی تان دارد به عنوان مثال:
از بارداری شما چند هفته می گذرد.
چه حالات و علائمی دارید.
آیا خونریزی زیادی داشته اید.
جواب اسکن شما چگونه بوده است.
وضعیت عمومی سلامتی تان چگونه است.
دیدگاه و اولویت بندی شما چیست.
شما باید در مورد بارداری تان درآینده و اینکه چه برنامه‌ریزی در این مورد دارید با کسی صحبت کنید.
امکانات بیمارستانی که در آن تحت نظر هستید چیست.
گزینه هایی که در ادامه ذکر می شود ممکن است برای همه امکان پذیر نباشد.
مدیریت وضعیت از طریق مشاهده علائم
گاها بارداری های خارج از رحمی به خودی خود منجر به سقط جنین ( با شرایطی مشابه و یا منحصر به فرد) می شوند و بسته به شرایط شما ممکن است بتوان این اتفاق را با بررسی سطح هورمون اس سی جی در خون شما طی چند هفته و اینکه چه زمانی به سطح نرمال می رسد تشخیص داد. (قرارهای تان با دکتر را حتما پیگیری کنید).
اگرچه در این وضعیت نیازی به بستری شدن در بیمارستان وجود ندارد، شما باید مداوم به بیمارستان تان مراجعه کنید و آن ها را در جریان وضعیت و علائم تان بگذارید. همچنین باید شماره تماس با بخش اورژانس و یا بخش زنان و زایمان بیمارستان را در اختیار داشته باشید.
ضمنا گزینه مذکور برای همه خانم هایی که این نوع از بارداری را دارند قابل انجام نمی باشد و عموما این کار را برای کسانی می توان انجام داد که بارداری شان هنوز در مراحل اولیه است و تنها علائمی معدود و یا هیچ گونه علائمی ندارند.
معمولا از هر ۱۰۰ نفر خانم باردار که تحت این نوع درمان هستند حدودا ۲۹ نفر ( ۲۹%) نیاز به جراحی و یا درمان دارویی اضافه بر آنچه ذکر شد، پیدا می کنند.
درمان دارویی
تحت شرایط خاصی بارداری خارج رحمی با دارو برطرف می شود. مثلا زمانی که هیچ تغییری در وضعیت لوله رحمی ایجاد نشده باشد. در این شرایط معمولا از داروی متوتریکسید برای جلوگیری از پیشروی این نوع بارداری و پایان آن استفاده می شود. این دارو معمولا با تزریق انجام می شود. اگر بارداری شما از مراحل اولیه گذشته باشد و یا سطح هورمون اچ سی جی در خون شما بالاتر از حد عادی باشد معمولا این کار شانس موفقیت کمی دارد.
یکی دیگر از مواردی که در بارداری های عادی از دارو استفاده می شود زمانی است که شخص در روزهای ابتدای بارداری مکررا دچاراحساس درد در زیر شکم می شود که این مشکل معمولا با داروی پاراستامول و یا انواع دیگری از مسکن ها درمان می شود.
همچنین استفاده دراز مدت از داروی متوتریکسید باعث اثرات مضر جانبی نیز می شود.
معمولا این کار با یک و یا دو تزریق باعث پایان این نوع از بارداری می شود.
در این روش درمان شما احتمالا یک شب در بیمارستان بستری می شوید و سپس به مدت کوتاهی به بخش منتقل می شوید. البته اگر علائم بهبود در شما ظاهر شود این مدت می تواند کوتاه تر هم بشود.
البته شما بعد از این کار باید قرارهای ملاقات منظمی با دکتر خود داشته باشید تا مشخص شود که قدم بعدی چیست.
معمولا ۱۵% از خانم ها، نیاز به دو بار تزریق متوتریکسید دارند و ۷% از آن ها حتی بعد از درمان دارویی نیاز به جراحی پیدا می کنند .
جراحی
هدف از جراحی (لاپراسکوپی) پایان دادن به بارداری خارج از رحمی است و نوع انجام این کار بستگی به نظر شما نسبت بارداری بعدی تان و تشخیص دکتر در زمان جراحی نسبت به وضعیت رحم تان دارد.
گاها برای کم کردن احتمال وقوع مجدد بارداری خارج از رحمی، دکتر پیشنهاد به در آوردن لوله‌رحمی می کند ولی در صورتی که لوله رحمی دیگر شما در وضعیت سلامتی خوبی نباشد با انجام این کار (برداشتن لوله رحمی) شانس بارداری مجدد کاملا از بین می رود. به همین دلیل دکتر ممکن است نوع دیگری از جراحی را پیشنهاد دهد که در این جراحی پایان دادن به بارداری خارج از رحمی بدون خارج کردن لوله انجام می گیرد. درست است که با این جراحی ممکن است شما مجددا دچار بارداری خارج از رحمی بشوید ولی حداقل امکان بارداری مجدد برای شما وجود دارد.
اما در صورتی که بارداری خارج از رحمی شما کاملا از بین نرود، ممکن است شما مجبور به انجام مجدد جراحی و برداشتن لوله رحمی تان بشوید.
این جراحی با داروی بیهوشی انجام می شود نوع جراحی به یکی از روش های زیر انجام می گردد:
لاپاراسکوپی: در این نوع جراحی شما یک تا دو روز در بیمارستان بستری می شوید و دوران نقاهت شما بین دو تا چهار هفته زمان می برد.
عمل جراحی باز: این روش از جراحی همچنین با نام لاپاراتومی نیز شناخته می شود.
این روش از جراحی با انجام برشی بزرگ تر در زیر شکم انجام می شود. این عمل معمولا زمانی انجام می شود که دکتر احتمال خونریزی داخلی را می دهد. دوران بستری شما در این عمل دو تا چهار روز است و عموما دوران نقاهت آن نیز بین دو تا چهار هفته زمان می برد.
همه می دانیم که هر عمل جراحی ریسک هایی را نیز به دنبال دارد که ممکن است بر اثر بیهوشی و یا خود جراحی باشد. معمولا دکتر شما و متخصص بی هوشی در مورد این ریسک ها با شما صحبت خواهند کرد.
روش بدست آوردن اطلاعات برای تصمیم گیری صحیح
هنگامی که وجود بارداری خارج رحمی از نظر دکتر قطعی شد و لوله رحمی نیز آسیبی ندیده باشد. دکترتان قطعا با شما در مورد گزینه هایی که برای انتخاب دارید با شما صحبت خواهد کرد تا اطمینان حاصل کند:
شما کاملا متوجه انتخاب‌های تان شده اید.
هیچ گونه ابهامی در مورد گزینه های تان ندارید.
از ریسک های تان کاملا با خبر هستید.
اطمینان از این که شما کاملا در جریان شرایطی که هرکدام از انتخاب های تان برای بارداری بعدی تان پیش می آورد هستید.
اطمینان از این که شما زمان کافی برای تصمیم گیری داشته اید.
در شرایط اضطراری چه باید کرد؟
درصورتی که لوله رحمی دچار پارگی بشود باید انجام عمل جراحی به صورت اورژانسی و سریعا انجام بگیرد تا هر چه زودتر جلوی خونریزی داخلی گرفته شود. با توجه به اینکه این اتفاق جان مریض را به خطر می اندازد معمولا دکتر دیگر فرصتی برای نظر خواهی از بیمار را ندارد و ناچار است آنچه ضروری است را انجام دهد. در این شرایط معمولا تزریق خون ضرورت پیدا می کند. (می توانید در مورد تزریق خون درهنگام بارداری و زایمان مطالعه بیشتری بکنید)
قرارهای ملاقات منظم با دکتر
قرارهای ملاقات منظم با دکترتان بگذارید و آن ها را دقیقا دنبال کنید، در این صورت دکتر با توجه به نوع درمانی که برای شما درنظر گرفته است آزمایش های لازم را به شما می دهد.
مدیریت شرایط
دکتر شما، درطول مدت درمان سطح هورمون اس سی جی در خون شما را متناوبا چک خواهد کرد تا مطمئن شود که به سطح طبیعی برگشته است و حاملگی پایان یافته است. ممکن است حتی دکتر به شما پیشنهاد کند تا مجددا سونوگرافی کنید.
مدیریت دارویی
در هفته اول لازم است که شما دو بار در هفته و بعد از آن هفته ای یکبار به دکتر مراجعه کنید تا دکتر دائما سطح هورمون اس سی جی را در خون شما اندازه گیری کند و سونوگرافی انجام دهد. معمولا این پروسه چند هفته طول می کشد تا دکتر از پایان بارداری اطمینان پیدا کند. درطول این زمان شما به مدت حداقل سه ماه حتی با استفاده از لوازم جلوگیری مطمئن، نباید نزدیکی داشته باشید.
روش های درمان:
از آنجا که یک حاملگی خارج رحمی نمی تواند به تولد نوزاد منجر شود، تمامی روش های پایان دادن به دوره بارداری به منظور کاهش ریسک های به خطر انداختن سلامتی خود شماست.
روش های درمان شما وابسته به عواملی از قبیل:
طول دوره بارداری
علائم و نشانه ها
وجود خونریزی داخل شکمی زیاد
سطح هورمون hCG
نتیجه اسکن
سلامت عمومی
دیدگاه ها و نظرات شخصی شما (که باید شامل بحثی در مورد برنامه آینده بارداری شما باشد.)
روش های در دسترس در بیمارستان مورد بستری شما می باشد.
روش های درمان به شرح زیر است. قابل ذکر است که نه همه بلکه برخی از این روش ها برای شما مناسب خواهد بود.
درمان انتظاری (صبر کنید و ببینید)
گاهی اوقات حاملگی های خارج از رحم به طور خود بخود شبیه به سقط جنین پایان می یابند. با توجه به وضعیت و شرایط شما، امکان نظارت بر مقادیر hCG توسط آزمایش خون هر چند روز یکبار تا برگشتن به حالت نرمال وجود دارد. (به پیگیری قرارهای ملاقات توجه کنید اتفاق بعدی چیست؟) اگرچه لازم به ماندن شما در بیمارستان نیست اما به محض پیدایش علائم و نشانه ها باید به بیمارستان برگردید و باید یک شماره تماس مستقیم بخش زنان زایمان بیمارستان را در مواقع اورژانسی داشته باشید.
درمان انتظاری یک راه درمان برای همه زنان نیست. این روش درمان مواقعی استفاده می شود که حاملگی در مراحل اولیه می باشد و شما تعداد بسیار کم یا هیچ علائم و نشانه ای نداشته باشید. حدود ۲۹% از زنان تحت درمان انتظاری ممکن است نیازمند درمان های پزشکی یا عمل های جراحی شوند.
درمان پزشکی:
در شرایط خاص که لوله فالوپ برداشته نشده است، ممکن است حاملگی خارج از رحم با مصرف داروها درمان شود. داروی methotrexate از پیشروی بارداری ممانعت کرده و بتدریج حاملگی خارج از رحم از بین می رود.این دارو به صورت تزریقی استعمال می شود. در مواقعی که حاملگی فراتر از دوره های ابتدایی می باشد یا سطح هورمون hCG بالا می باشد احتمال اثربخشی و موفقیت این دارو کم می باشد.
بسیاری از زنان تجربه درد در چند روز اول را دارند که با داروهایی نظیر paracetamol یا مسکن های ضد درد مشابه تسکین می یابد. اگرچه درمان طولانی مدت با داروی methotrexate برای درمان دیگر بیماری ها می تواند منجر به بروز عوارض های جانبی شدید گردد، اما با یک یا دو تزریق این دارو برای درمان حاملگی خارج رحم به ندرت این عوارض جانبی بروز می کند.ممکن است برای این درمان نیاز به بستری شدن به مدت یک شب و سپس بازگشتن به کلینیک را در چند روز بعد داشته باشید که در صورت بروز هر گونه علائم و نشانه ها این زمان زودتر می شود. نکته بسیار مهم توجه شما به پیگیری قرار های ملاقات تان می باشد.
%۱۵ زنان نیاز به تزریق مجدد methotrexate دارند.
%۷ زنان حتی بعد از درمان پزشکی نیازمند عمل جراحی خواهند بود.
عمل جراحی:
هدف عمل جراحی برداشتن حاملگی خارج از رحم می باشد. انتخاب روش جراحی وابسته به برنامه آینده بارداری شما و آنچه که جراح شما در طول عمل پیدا می کند می باشد. (لاپاراسکوپی)
برای دستیابی شما به بهترین شانس برای حاملگی درون رحمی در آینده و کاهش خطر داشتن حاملگی خارج رحمی مجدد، معمولا توصیه به برداشتن لوله فالوپ (salpingectomy) می شود.
چنانچه شما تنها دارای یک لوله فالوپ باشید یا دیگر لوله شما سالم به نظر نرسد، بر میزان شانس بارداری شما تاثیر بسزایی خواهد گذاشت. در این شرایط به شما توصیه می شود که عمل جراحی مجدد salpingotomy داشته باشید. هدف این جراحی حذف حاملگی بدون برداشتن لوله فالوپ می باشد.این عمل خطر بالاتر از حاملگی خارج رحم را شامل می شود اما احتمال حاملگی درون رحمی شما را حفظ می کند. برخی از زنان در شرایطی که حاملگی به طور کامل خارج نشده باشد ممکن است نیاز به عمل های جراحی بیشتر داشته باشند.
یک جراحی به منظور برداشتن حاملگی خارج رحم به طور کلی شامل بیهوشی عمومی خواهد بود و این جراحی ممکن است همراه با موارد ذیل باشد:
لاپاراسکوپی، در این شرایط بیمار ۱ تا ۲ روز در بیمارستان بستری شده و ۲ تا ۴ هفته دوره بهبودی به طول می انجامد.
جراحی باز شناخته شده به عنوان عمل جراحی لاپاروتومی، این عمل از طریق یک برش بزرگتر در ناحیه زیر شکم انجام می شود. در این شرایط بیمار ۲ تا ۴ روز در بیمارستان بستری شده و ۲ تا ۴ هفته دوره بهبودی به طول می انجامد.
خطرات زیادی مرتبط با هرگونه عمل جراحی وجود دارد. این خطرات ممکن است به علت استفاده از داروی بیهوشی یا خود عمل جراحی به تنهایی باشد که جراح و متخصص بیهوشی با شما در این باره صحبت خواهند کرد.
چه مواردی نیاز است بدانید تا تصمیم آگاهانه بگیرید؟
هنگامی که حاملگی خارج از رحمی شما تایید شده و لوله فالوپ پاره نشده است، پزشک شما در رابطه با روش های درمان باید با شما صحبت کند.
شما مطمئن شوید که:
همه راه های درمان را به طور کامل متوجه شده و درک کرده اید.
اگر موضوعی را به طور کامل متوجه نشده اید از پزشک خود برای دستیابی اطلاعات بیشتر سوال کنید.
نگرانی های خود را افزایش داده اید.
درک هر روش به منظور باروری. (ببینید چه مواردی در باروری های آینده لازم است؟)
زمان لازم برای گرفتن تصمیم را دارید.
در یک شرایط اورژانسی
اگر لوله فالوپ پاره شود عمل جراحی اورژانسی به منظور قطع خونریزی نیاز می شود. این عمل از طریق خروج لوله های فالوپ پاره شده و حاملگی انجام می شود. هدف این عمل جراحی نجات جان بیمار می باشد در نتیجه پزشکان شما نیاز به سرعت عمل بالا دارند و اینکه از طرف شما تصمیم گیری کنند. در این موقعیت ممکن است شما به انتقال خون نیاز داشته باشید.
پیگیری قرار ملاقات ها: اتفاق بعدی چیست؟
مسئله بسیار مهم پیگیری قرار های ملاقات می باشد. معاینات و تست های شما بستگی به درمانی که دریافت می کنید خواهد داشت.
مدیریت انتظاری:
پزشک شما نیاز به بررسی میزان سطح هورمون hCG در خون شما هر چند روز یکبار به منظور دستیابی به شرایط نرمال را خواهد داشت این بدین منظور است که اطمینان حاصل شود که بارداری شما به پایان رسیده است. ممکن است شما نیاز به سونوگرافی های بیشتر داشته باشید.
مدیریت پزشکی:
به منظورتعیین میزان سطوح hCG در خون، شما نیاز خواهید داشت که ۲ بار در هفته اول و سپس یکبار در هفته برای رسیدن به شرایط نرمال مورد بررسی قرار بگیرید. ممکن است این عمل که به منظور حاصل شدن اطمینان از خروج حاملگی انجام می پذیرد چند هفته به طول انجامد. در این مدت شما نباید آمیزش جنسی داشته باشید و حداقل سه ماه با استفاده از روش های ضد بارداری مورد اعتماد، از باردار شدن خود جلوگیری کنید.
