هنگامی که غذا جویده و بلعیده می شود، از مری عبور کرده و وارد قسمت فوقانی و حجیم معده می گردد.
در معده موادغذایی توسط شیره معده شکسته می شوند و در عین حال میکروب های وارد شده به بدن، توسط شیره مذکور از بین می روند.
لازم به ذکر است که درون معده روزانه با حدود نیم گالن عصاره معده شستشو داده شده و در واقع معده، محلی استریل و کاملا بدون میکروب می باشد.
جهت محافظت ماهیچه های معده در مقابل آسیب شیره بسیار قوی معده، لایه مخاطی ضخیمی (موکوس) درون معده بوجود آمده است.
مصرف داروهای ورم مفاصل (آرتروز)، ایبوپروفن، آسپیرین و الکل لایه مخاطی معده را در برخی نقاط تخریب کرده و همین امر سبب زخم شدن دیواره معده می گردد.
عواملی همچون کورتیکواستروئیدها، سیگار کشیدن و استرس موجب تشدید دردهای معده می گردند.
ولی باید گفت مهم ترین عامل ایجاد کننده زخم معده، باکتری Helicobacter pylori شناخته شده است.
"تنها باکتری‌ای که می تواند در محیط خشن معده و با حضور شیره معده، رشد نماید، هلیکوباکترپیلوری می باشد"
این باکتری با مصرف غذا یا آب آلوده از راه دهان وارد معده می شود و کافی است یک بار بتواند در موکوس معده پنهان شود.
در این حال باکتری مذکور در لایه مخاطی معده مستقر شده و توسط تاژک های برآمده، خود را در میان سلولهای لایه مخاطی جای می دهد و یا در صورت بروز زخم معده، در ناحیه فاقد لایه مخاطی و در واقع بر روی سلولهای اپی‌تلیوم معده استقرار یافته و تاژک های خود را در آن ناحیه فرو می برد.
برای مقابله با هلیکوباکترپیلوری، سیستم ایمنی بدن فعال می شود. سلول های سیستم ایمنی به علت موکوس ضخیم معده، به آسانی به این ناحیه نمی رسند.
در واقع هنگامی که لایه موکوسی نازک شده و گلبول های سفید وارد این ناحیه می شوند، نمی توانند از آن خارج شوند.
به سبب درگیری سلول های ایمنی با هلیکوباکتر، آنتی بادی های موجود در خون زیاد می شوند.
اگرچه در روند مذکور، خود هلیکوباکتر ممکن است عامل ایجاد زخم نباشد، اما التهاب لایه آستری معده که توسط هلیکوباکتر ایجاد می شود، زمینه ساز بروز زخم یا حتی ایجاد سرطان معده می باشد.
باکتری هلیکوباکترپیلوری
چطور هلیکوباکترپیلوری را تشخیص دهیم؟
استفاده از داروهای غیر استروئیدی غیرالتهابی موجب عدم تشخیص هلیکوباکترپیلوری (تصویر کناری) و پنهان شدن آن می گردد.
برای شناخت دقیق عامل ایجادکننده زخم معده می بایست بیوپسی (نمونه برداری) کاملی از زخم مخاط معده صورت پذیرد. بیوپسی در هنگام خونریزی معده به سبب حضور خون، انجام ناپذیر یا سخت می باشد.
در کسانی که قبلا دچار زخم معده بوده اند، استفاده از روش آندوسکوپی یا رادیولوژی و در کنار آنها تست سرولوژی برای شناخت هلیکوباکتر الزامی است.
چطور هلیکوباکترپیلوری را از بین ببریم؟
از بین بردن عفونت هلیکوباکترپیلوری بر خلاف اکثر عفونت ها، بسیار مشکل می باشد و برای این کار لازم است که چندین دارو، به طور همزمان مصرف شود.
دلیل این امر آن است که این باکتری در مخاط معده برای خود پناهگاه های ویژه ای درست می کند که اکثر داروها نمی توانند به آن نفوذ نمایند.
رایج ترین نوع درمانی که امروزه تجویز می شود، استفاده از سه نوع دارو به مدت یک هفته می باشد. دو تا از این داروها، آنتی بیوتیک می باشند و داروی سومی، یک داروی متوقف کننده قوی ترشح اسید معده (مثل اومپرازول) می باشد.
اکثر درمان هایی که امروزه برای از بین بردن عفونت هلیکوباکترپیلوری به کار می روند، بی خطر هستند و فقط ممکن است مشکلات جزئی ایجاد نمایند، اما بعضی از آنتی بیوتیک ها می توانند باعث تهوع، استفراغ و یا اسهال شوند.
"اتمام دوره درمان همان‌گونه که پزشک تجویز می نماید، از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا مهم ترین علت عدم موفقیت در درمان، عدم مصرف داروها به طور مناسب می باشد"
بعد از اینکه دوره درمان به پایان رسید، برای اینکه ببینیم که آیا عفونت هلیکوباکترپیلوری ریشه کن شده است، باید یک آزمایش انجام دهیم.
۱۰ درصد افراد نیاز خواهند داشت که درمان را دوباره تکرار کنند، زیرا در درمان اول، عفونت هلیکوباکترپیلوری از بین نرفته است.
گاهی اوقات حتی با چندین بار تکرار درمان نیز عفونت از بین نمی رود. در چنین مواردی معمولا از درمان های مختلف استفاده میشود.
خیلی به ندرت ممکن است فردی که عفونت هلیکوباکترپیلوری در او ریشه کن شده است، دوباره به این عفونت دچار شود.
اگر بعد از درمان موفقیت آمیز هلیکوباکترپیلوری، علایم بیماری باز هم باقی ماندند، ممکن است این علایم به چیز دیگری مربوط باشند.
دردهای ناحیه معده مشکلی شایع است که تقریبا تمام افراد نوعی از آن را تجربه می‌کنند. البته برای این دردها معمولا درمان‌های خودسرانه زیادی هم وجود دارد که مردم بدون نظر پزشک از این روش‌ها استفاده می‌کنند؛ از شربت‌ها و قرص‌های مخصوص گرفته تا استفاده از مواد غذایی ویژه، در حالی که متخصصان هشدار می‌دهند و می‌گویند برای تشخیص و درمان زخم‌ها باید با شناخت علائم خطر به موقع به پزشک متخصص مراجعه کنید و به فکر درمان باشید.
سن بیمار یکی از موارد مهمی است که باید به آن توجه شود. به این معنا که اگر بیمار بیش از ۴۵ سال سن داشته و با علائم سوءهاضمه به پزشک مراجعه کند، حتما باید آندوسکوپی برای او انجام شود. چنانچه سن بیمار کمتر از ۴۵ سال باشد، ولی علائمی مانند درد شدید شبانه که او را از خواب بیدار می‌کند، بی‌اشتهایی و کاهش وزن، استفراغ‌های مقاوم به درمان، سابقه خانوادگی سرطان‌های دستگاه گوارش و به خصوص در بستگان درجه اول، استفراغ خونی یا خونریزی از دستگاه گوارش به صورت دفع مدفوع سیاه رنگ، اختلال در بلع و لمس توده‌‌ای غیرطبیعی در شکم نیز وجود داشته باشد، حتما باید آندوسکوپی را انجام دهد تا پزشک به موقع بیماری را تشخیص دهد.
در صورتی که چنین علائم خطری وجود نداشته و سن بیمار کمتر از ۴۵ سال باشد، ممکن است پزشک بر اساس معاینه و شرح حال بیمار بتواند مشکل اصلی را تشخیص دهد و شاید به آندوسکوپی نیازی نباشد.
بیماران معمولا در اثر زخم معده و زخم اثنی‌عشر دردهای شدیدی را تجربه می‌کنند و چون اغلب، زخم همراه با خونریزی اتفاق می‌افتد، آنها با استفراغ خونی یا دفع خون به پزشک مراجعه خواهند کرد.
همچنین مشکلات معده معمولا با غذاخوردن تشدید میشود و بیماران پس از صرف غذا، درد بیشتری را حس می‌کنند. در حالی که در مشکلات اثنی‌عشر اگر بیمار گرسنه بماند، دردش شروع میشود. به همین دلیل کسانی که دچار زخم یا التهاب اثنی‌عشر هستند، اغلب چاق می‌شوند و برعکس، گروهی که زخم معده دارند لاغر می‌شوند چون دوست ندارند، غذا بخورند.
درمان و پیگیری زخم‌های اثنی‌عشر و معده، با یکدیگر متفاوت است. به طوری که تقریبا در ۹۰ درصد موارد، زخم‌های اثنی‌عشر به سمت بدخیمی نمی‌رود، ولی در مورد زخم‌های معده حتما باید این بیماری را جدی گرفت.