اگر نگاهی به آمارهای جهانی بیندازید، متوجه خواهید شد که روزانه شمار قابل‌توجهی نوزاد ناشنوا متولد می‌شوند. طبق آمارهای ارائه‌شده از موسسه ملی بهداشت در آمریکا، از هر هزار نوزاد متولد شده، بین دو تا سه کودکف ناشنوا بوده یا به‌نوعی نقص در دستگاه شنوایی مبتلا هستند. همچنین در ایران، آمارها حاکی از آن است که روزانه بیش از ۳۰ نوزاد کم‌شنوا و ناشنوا متولد می‌شوند. همین مسئله، اهمیت تشخیص زودهنگام و جلوگیری از بروز این اختلال و درمان‌های موثر را بیش از پیش، نشان می‌دهد.
از آنجا که کم‌شنوایی و ناشنوایی در مراحل اولیه، خطر جدی تلقی می‌شود و روی فرآیند زبان‌آموزی کودک نیز اثر سوء می‌گذارد، متخصصان توصیه می‌کنند والدین با آگاهی و اقدامات اولیه در ماه‌ها و سال‌های نخست زندگی کودک، برای تشخیص این بیماری اقدام کنند. در صورت تشخیص زودهنگام و آغازکردن مراحل درمانی، می‌توان از بروز مشکلات شنوایی در نوزادان و کودکان جلوگیری کرد و مانع ایجاد مشکلات زبانی در آنها شد؛ اما در این میان، شناسایی این نقص در نوزادان و کودکان، دشوار است و همین امر، مرحله تشخیص را به تأخیر می‌اندازد و به‌نوعی فرصت طلایی درمان را از بین می‌برد. بسیاری از این نقص‌ها تا دوسالگی پنهان می‌ماند که در نهایت باعث تأخیر در زبان‌آموزی کودکان می‌شود.
عوامل ناشنوایی در کودکان را بشناسید
معمولاً دلایل مختلفی، ناشنوایی را در نوزادان و کودکان ایجاد می‌کند که از آن میان می‌توان به این موارد اشاره کرد:
التهاب گوش میانی:
عفونت گوش میانی، اغلب به‌دلیل رشد نیافتن شیپور استاش در کودکان رخ می‌دهد. شیپور استاش، گوش میانی را به بینی وصل می‌کند. مایعات در پشت پرده گوش تشکیل می‌شود و عفونت این ناحیه را به‌دنبال دارد. حتی در صورت نبود درد یا عفونت، باقی ماندن موقتی این مایعات، روی شنوایی اثر منفی می‌گذارد و چنانچه تجمع مایعات پشت پرده گوش در درازمدت باقی بماند، به ناشنوایی دائم منجر می‌شود.
مشکلات حین تولد:
برخی کودکان، مادرزادی با نقص در دستگاه شنوایی متولد می‌شوند. بیش از نیمی از مشکلات شنوایی در زمان تولد، علت ژنتیکی دارد و بقیه مشکلات به دلیل مراقبت‌های نامناسب حین بارداری و قبل از تولد رخ می‌دهد. ابتلای زنان باردار به بیماری‌هایی چون دیابت و مسمومیت، ممکن است خطر بروز ناشنوایی و کم‌شنوایی و دیگر مشکلات شنوایی را افزایش دهد. تولد زودرس نیز احتمال مشکلات شنوایی را بالا می‌برد.
در صورت تشخیص زودهنگام و آغازکردن مراحل درمانی، می‌توان از بروز مشکلات شنوایی در نوزادان و کودکان جلوگیری کرد و مانع ایجاد مشکلات زبانی در آنها شد.
بیماری یا آسیب وارده:
بسیاری از بیماری‌ها چون مننژیت، التهاب مغزی، سرخجه و آنفلوآنزا، خطر بروز مشکلات شنوایی را افزایش می‌دهد. آسیب‌های وارده به ناحیه سر، سروصدای بسیار بلند و داروهای خاص، آسیب‌های شنوایی را به دنبال دارد.
نشانه‌هایی که باید جدی بگیرید
والدین، نخستین کسانی هستند که می‌توانند ناشنوایی، کم‌شنوایی یا هرگونه مشکل شنوایی را در نوزاد یا کودک خود تشخیص دهند. علائم مشکلات شنوایی در کودکان عبارت‌اند از:
– کودک معمولاً به صداهای بلند واکنش نشان نمی‌دهد.
– کودک به صدای شما واکنش نشان نمی‌دهد.
کودکانی که از التهاب گوش میانی رنج می‌برند:
– مدام گوش خود را می‌کشند یا پاک می‌کنند.
– بی‌دلیل تندخو می‌شوند.
– انرژی کمی دارند و توجه کافی ندارند.
– متوجه مسیرهای درست نمی‌شوند.
– مدام به دنبال زیاد کردن صدای تلویزیون و رادیو هستند.
– از تب و درد گوش رنج می‌برند.
در صورت مشاهده هر یک از این علائم، والدین باید گوش‌به‌زنگ شوند و در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنند تا درمان‌های لازم برای کودک انجام شود. در واقع، این تنها بخشی از علائم است که والدین باید به آن توجه داشته باشند؛ ولی در کنار آن، بر حسب سن و سالی که کودک دارد، می‌توان نشانه‌هایی یافت که ممکن است به والدین در تشخیص زودهنگام مشکلات شنوایی در کودکان و نوزادان کمک کند.
بیشتر کودکان بین سنین شش تا ده ماه، نسبت به صدا زدن نامشان و نیز صداهایی مانند زنگ زدن تلفن واکنش نشان می‌دهند و به صورت نامفهوم آن را ادا می‌کنند و نخستین کلمات را به زبان می‌آورند. کندی در فرآیند رشد زبانی و به‌ویژه تأخیر در ادای نامفهوم کلمات، شاخص‌های اولیه مهمی برای وجود احتمالی نقص در دستگاه شنوایی است.
در نوزادان سه ماهه، کودک باید بتواند به صحبت‌های شما واکنش نشان دهد و سر خود را بچرخاند یا بخندد. صداهای بلند، نوزاد را از خواب بیدار می‌کند. پاسخگو نبودن و واکنش نشان ندادن به صداهای اطراف، از علائم هشداردهنده و در هر سنی نشانه نقص در دستگاه شنوایی است. تا شش ماهگی، کودک معمولاً از بازی با اسباب‌بازی‌های پرسروصدا لذت می‌برد و تلاش می‌کند صدای آنها را تقلید کند. از سوی دیگر، نسبت به صداهای اطراف و لحن صداهای مختلف، واکنش نشان می‌دهد.
بیشتر کودکان بین سنین شش تا ده ماه، نسبت به صدا زدن نامشان و نیز صداهایی مانند زنگ زدن تلفن واکنش نشان می‌دهند و به صورت نامفهوم آن را ادا می‌کنند و نخستین کلمات را به زبان می‌آورند. کندی در فرآیند رشد زبانی و به‌ویژه تأخیر در ادای نامفهوم کلمات، شاخص‌های اولیه مهمی برای وجود احتمالی نقص در دستگاه شنوایی است. در عوض، کودکانی که مشکل شنوایی دارند، با صدای بلند، جیغ می‌زنند. کودکان در پانزده تا هجده‌ماهگی، دستورالعمل‌های ساده را انجام می‌دهند و جملات پایه و کلی را ادا می‌کنند. آنها در این سن تا حدود ۲۰ کلمه ادا کرده و از آنها استفاده می‌کنند. تا دوسالگی می‌توانند به پرسش‌های بله و خیر پاسخ دهند و عبارت‌های ساده‌ای چون «توی لیوان» یا «روی میز» را بیان کنند. واکنش نشان ندادن کودکان در این گروه‌های سنی به نشانه‌های بیان شده، زنگ هشداری برای والدین است تا با مراجعه به پزشک، بیماری احتمالی کودک خود را تشخیص دهند. به‌طورقطع، با تشخیص زودهنگام چنین اختلالاتی، مشکلات شنوایی در کودکان راحت‌تر برطرف می‌شود و آنها سریع‌تر می‌توانند به زندگی عادی خود برگردند.
درمان کودکان ناشنوا و کم‌شنوا
معمولاً درمان کودکان ناشنوا، کم‌شنوا و مبتلا به مشکلات دستگاه شنوایی، به دلایل بروز و میزان افت شنوایی بستگی دارد. ولی در این میان، در درمان التهاب گوش میانی از روش‌های رایجی استفاده می‌شود که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
از آنجایی که التهاب گوش میانی در برخی بیماران به‌خودی‌خود بهبود می‌یابد، اولین راه درمان کودکان مبتلا این است که تنها تغییرات کوچک احتمالی را تحت نظر داشته باشید. علاوه بر این، متخصصان ممکن است در کنار مراقبت‌های لازم، با تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها و دیگر داروها، اقدام به درمان کنند. ولی اگر مشکل ادامه داشته باشد و روی میزان شنوایی فرد تأثیر بگذارد، پزشک روش لوله‌گذاری در گوش را توصیه می‌کند. این کار به کشیده شدن مایعات جمع شده پشت گوش کمک کرده و از عفونت گوش جلوگیری می‌کند. این روش درمانی، نوعی جراحی سرپایی به شمار می‌رود که در شرایط بیهوشی عمومی انجام می‌شود.
وسایل کمک‌شنوایی مانند سمعک در کودکان بالای یک سال قابل استفاده است تا بتوانند با وضوح بالا صداها را بشنوند. از سوی دیگر، بسیاری از کودکان و افراد بالغ برای درمان مشکلات شنوایی تحت عمل پیوند حلزونی گوش یا وسایل الکترونیک قرار می‌گیرند که به بهبود شنوایی در بیماران کمک می‌کند.
این روش معمولاً برای کودکان مبتلا به مشکلات جدی شنوایی و زمانی که وسایل کمک‌شنوایی موثر نباشد، استفاده می‌شود؛ ولی به‌طور کلی با توجه به تمام راهکارهایی که برای درمان و بهبود کودکان مبتلا به مشکلات شنوایی انجام می‌شود، شماری از آنها همچنان با این مسئله دست به گریبان‌اند. در این میان، اهمیت حضور والدین را در کنار کودکان مبتلا نباید نادیده گرفت و پدر و مادر باید به بهترین شکل به آنها در ادامه زندگی کمک کنند.
والدین این قبیل کودکان، ابتدا باید اطلاعات و آگاهی خود را درباره بیماری کودک خود، با مطالعه کتاب‌های مختلف، مشاوره با متخصصان گوش و حلق و بینی و مراجعه به سایت‌های مختلف مرتبط، بالا ببرند تا بهتر بتوانند به آنها کمک کنند.
بعضی از کودکان مبتلا به بیماری‌های دستگاه شنوایی به خاطر شرایطی که دارند، معمولاً از جمع گریزان‌اند و خود را از اجتماع کنار می‌کشند و سعی می‌کنند کمتر در مکان‌های شلوغ ظاهر شوند. ولی شرکت دادن کودکان مبتلا به مشکلات شنوایی در گروه‌های هم‌سن‌وسال با مشکلات مشابه، علاوه بر بالا بردن امید به زندگی در آنها، اطلاعات آنها را در زمینه این بیماری بالاتر می‌برد و حس ارتباط‌جمعی آنها افزایش می‌یابد و راحت‌تر می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. راهکارهای درمانی و بهبود شرایط آنها، تا حد قابل‌توجهی حس تنهایی را در این قبیل کودکان از بین می‌برد. در این میان، همراهی و همکاری والدین با آنها بسیار موثر است.
