ناباروری به علت افزایش هورمون شیر در زنان/ درمان افزایش پرولاکتین خون

علائم افزایش پرولاکتین خون در خانمها هم شدیدتر بوده و هم زودتر ظاهر می شوند. علائم اصلی در خانمها عبارتند از: کاهش پریودهای ماهیانه، قطع پریود، ترشح شیر از سینه ها و ناباروری …

 افزایش پرولاکتین خون یک بیماری نسبتاً شایع است که می تواند منجر به اختلالات عادات ماهیانه و ناباروری در خانمها و اختلالات جنسی در مردان شود. پرولاکتین یک پروتئینی است که از ۱۹۸ اسیدآمینه تشکیل شده است و وزن آن ۲۳ کیلو دالتون می باشد. این هورمون توسط سلولهای مولد شیر در قسمت قدامی غده هیپوفیز ترشح می شود. وظیفه اصلی این هورمون تکامل سینه ها (پستان) در دوران حاملگی و تحریک تولید شیر توسط سینه ها می باشد. هر هورمونی در بدن برای اینکه اثرات خود را بگذارد باید به گیرنده مربوطه بر روی سلولهای بافت هدف بنشیند؛ بنابراین هر عضوی که دارای گیرنده یک هورمون بخصوصی باشد تحت تاثیر آن قرار خواهد گرفت.

علاوه از سینه، غدد جنسی (تخمدان و بیضه)، سلولهای لنفاوی و کبد نیز دارای گیرنده برای هورمون پرولاکتین می باشند. ترشح این هورمون متناوب است و خواب، استرس و هر نوع تحریک قفسه سینه سبب ترشح این هورمون می شوند. این هورمون هم در مردان وجود دارد و هم در زنان. میزان طبیعی آن ۳۰-۲۰ نانوگرم در هر میلی لیتر خون است که در خانمها قدری بیشتر است.

پرولاکتین خون پس از زایمان افزایش می یابد و افزایش آن در سایر موارد هم در مرد و هم در زن مرضی است. علت حدود ۴۰ درصد موارد افزایش پرولاکتین خون یک تومور خوش خیم هیپوفیز بنام آدنوم هیپوفیز می باشد. ولی افزایش پرولاکتین خون می تواند علل بسیار دیگری داشته باشد که به تعدادی از آنها اشاره خواهد شد.

کار اصلی پرولاکتین تحریک سلولهای سینه برای تولید شیر می باشد. یکی از عللی که خانمها در طی دوران شیر دادن معمولاً حامله نمی شوند این است که مقادیر زیاد پرولاکتین تولید هورمونهائیکه سبب تخمک گذاری می شوند را مهار می کند. ولی این حتمی نیست و یک خانم در دوران شیردهی هم می تواند حامله شود. تولید پرولاکتین توسط هیپوفیز تحت کنترل یک واسطه عصبی بنام دوپامین می باشد. دوپامین سبب مهار ترشح پرولاکتین می گردد. میزان دوپامین در بدن به راحتی توسط یک عده موارد و مصرف بعضی از داروها به آسانی کم و زیاد می شود و بنابراین میزان هورمون پرولاکتین را در خون تحت تاثیر قرار می دهد.

میزان شیوع افزایش پرولاکتین خون چقدر است؟

افزایش پرولاکتین خون یک بیماری نسبتا شایع است و از هر صد نفر یک نفر مبتلا به آن می باشد. ده تا ۴۰ درصد خانمهائیکه پس از شروع پریود ماهانه، دچار قطع پریود ماهانه می شوند، دارای افزایش پرولاکتین خون هستند. در حدود ۷۵ درصد خانمهائیکه مبتلا به قطع عادت ماهیانه به همراه ترشح شیر از سینه ها می شوند، دارای افزایش پرولاکتین خون هستند. از این بیماران ۳۰ درصد دارای تومور مترشحه پرولاکتین در هیپوفیز می باشند.

عوارض افزایش پرولاکتین خون کدامها هستند؟

اگر علت افزایش پرولاکتین خون تومور هیپوفیز باشد، این توده بزرگ شده و بافتهای اطراف خود در داخل مغز را تحت تاثیر قرار داده و سبب ایجاد عوارض مهم می شود. اگر با درمان میزان پرولاکتین طبیعی شود و توده هیپوفیز چروکیده گردد علائم برطرف می شوند. افزایش پرولاکتین خون سبب پوکی استخوان می شود و در افرادیکه دارای افزایش پرولاکتین خون هستند از میزان تراکم استخوان ۲۵ درصد کاسته می شود.

علائم افزایش پرولاکتین خون در خانمها هم شدیدتر بوده و هم زودتر ظاهر می شوند. علائم اصلی در خانمها عبارتند از: کاهش پریودهای ماهیانه، قطع پریود، ترشح شیر از سینه ها و ناباروری. در خانمها پس ار یائسگی اگر مبتلا به افزایش پرولاکتین خون شوند، میزان شیوع ترشح شیر کمتر خواهد بود. اگر علت، تومور غده هیپوفیز باشد در ۹۰ درصد موارد اندازه توده کمتر از ۱۰ میلیمتر است که به آن میکروآدنوم می گویند. در مردان توده هیپوفیز به عنوان علت افزایش پرولاکتین خون کمتر دیده می شود و سایر علل افزایش دهنده میزان پرولاکتین بیشتر است.

در مردان اگر توده هیپوفیز سبب افزایش پرولاکتین خون شود علائم آن بصورت اختلال بینائی (چون توده در مجاورت اعصابی قرار دارد که مسئول بینائی هستند و بزرگ شدن توده این اعصاب را تحت فشار قرار می دهد) و سردرد خواهد بود. در مردان در ۶۰ درصد موارد اندازه توده هیپوفیز بیشتر از ۱۰ میلی متر بوده که به آن ماکروآدنوم می گویند. کشف افزایش پرولاکتین خون در مردان اکثرا اتفاقی است. من به تجربه شخصی خود در مردانیکه بعلت اختلالات جنسی یا ناباروری مراجعه می کنند، زیاد افزایش پرولاکتین خون می بینم. علائم اصلی در مردان عبارتند از: اختلالات جنسی، سردرد و اختلالات بینائی
افزایش پرولاکتین خون سبب کاهش هورمون مردانه یا همان تستوسترون خون می شود.

مقدار نرمال پرولاکتین:

مقدار نرمال پرولاکتین در شرایط سنی مختلف به قرار زیر است:

۰-۱ ماهه ۰-۹۰ ng/ml

کودکان ۲ -۱۱ ماهه ۰-۳۰ ng/ml

۱-۱۸ سال ۱-۱۵ ng/ml

مردان بالای ۱۹ سال: ۲ الی ۲۴ ng/ml

زنان بالای ۱۹ سال: ۴ الی ۳۰ ng/ml

زنان حامله : ۲۰ الی ۴۰۰ ng/ml

علل افزایش پرولاکتین خون کدامها هستند؟

در هر خانمی که با اختلالات عادات ماهیانه و ناباروری و در هر مردیکه با اختلالات جنسی مراجعه نماید، باید تشخیص افزایش پرولاکتین خون مد نظر باشد. افزایش پرولاکتین خون در دوران حاملگی و پس از زایمان طبیعی است. سایر علل عبارتند از: عدم ناشتا بودن هنگام خون گیری، نارسائی کلیه، نارسائی کبد و کم کاری تیروئید. ولی شایعترین علت افزایش پرولاکتین خون مصرف بعضی از داروها بخصوص داروهای اعصاب می باشند. لیست این داروها بسیار بلند بالا است ولی مهمترین آنها عبارتند از:

• مهار کننده های گیرنده دوپامین: مثل فنوتیازینها، ریسپریدون، متوکلوپروماید، سولپرید و پیموزید.
• داروهائی که سبب تخلیه دوپامین بدن می شوند: مثل متیل دوپا و رزرپین.
• و سایر داروها: ایزونیازید، دانازول، ضدافسردگیهای سه حلقه ای، وراپامیل، استروژنها، سیپروهپتادین، مواد مخدر، کوکائین، و سایمتیدین.

روش تشخیص افزایش پرولاکتین خون

با اندازه گیری میزان پرولاکتین خون به راحتی می توان آنرا تشخیص داد. اگر ما مشکوک به وجود توده هیپوفیز هستیم، بهترین تست تشخیصی MRI است. در مواردیکه میزان پرولاکتین سرم بیش از ۲۵۰ نانوگرم در میلی لیتر است احتمال وجود توده هیپوفیز بیشتر است و در مواردیکه میزان پرولاکتین سرم کمتر از ۱۰۰ نانوگرم در میلی لیتر می باشد، احتمال وجود توده هیپوفیز اندک است. داروها می توانند میزان پرولاکتین خون را بشدت افزایش دهند. اگر میزان پرولاکتین خون بیش از ۵۰۰ نانوگرم در میلی لیتر باشد، احتمال وجود ماکروآدنوم بیشتر است.

درمان افزایش پرولاکتین خون

اگر علتی برای افزایش پرولاکتین خون وجود داشته باشد، باید علت اصلی برطرف شود. مثلا اگر علت دارو است باید پزشک معالج در مورد قطع و یا تغییر آن تصمیم بگیرد و یا اگر علت کم کاری تیروئید می باشد، باید کم کاری تیروئید درمان شود. افزایش پرولاکتین خون سبب کم کاری غدد جنسی و کاهش تراکم استخوان می شود که باید به نحو مقتضی درمان شود.
برای درمان افزایش پرولاکتین خون داروهای بسیار موثری وجود دارند ولی پس از خاتمه درمان بیمار باید از نزدیک تحت نظر باشد تا در صورت عود بیماری، مجددا درمان شود. بیمارانی که نمی توانند داروی خوراکی را تحمل کنند، بیمارانیکه علی رغم درمان از اندازه توده هیپوفیز آنها کاسته نمی شود و بیمارانی که علی رغم درمان هنوز دارای اختلالات بینائی هستند، نیازمند جراحی می باشند.

دکتر محمدرضا صفری نژاد، جراح بیماریهای کلیه و مجاری ادراری