بيست و هشت روز اول بعد از تولد را دوران نوزادي مي نامند. اين دوران بسيار حساس بوده و بيشترين مرگ و مير كودكان در اين مدت اتفاق مي افتد . بنابراين آگاهي پدر و مادر در مورد نحوه مراقبت از نوزاد ضروري است . در اين جا به برخي از مراقبت هاي لازم براي نوزاد اشاره مي شود.
تغذيه با شير مادر
مادر بايد نوزاد خود را بلافاصله بعد از تولد به پستان خود بگذارد ، مگر اين كه وضع عمومي او يا نوزاد به عللي مساعد نباشد. تحقيقات نشان مي دهد اگر مادر نوزاد خود را در ساعات اول تولد به پستان خود بگذارد و بدن مادر و نوزاد با هم تماس داشته باشد، شير دهي موفق تر خواهد بود.
تغذيه با شير مادر بايد بلافاصله بعد از زايمان ( در زايمان طبيعي ) و يا بلافاصله بعد از به هوش آمدن مادر ( در سزارين ) شروع شود.
لازم است بدانيد كه :
* شير روزهاي اول ( آغوز )كم ، اما براي نوزاد بسيار ضروري و كافي است و اولين واكسن نوزاد در برابر بيماريها مي باشد.
* مادر از طريق شير خود، عوامل دفاعي فراواني را به نوزاد مي دهد و او را در برابر بسياري از بيماريها و سوء تغذيه ايمن و مقاوم مي كند.
* پس از زايمان ،نوزاد با مكيدن پستان مادر ،سبب ترشح هورموني ميشود كه منجر به انقباض رحم شده و در قطع شدن سريع تر خونريزي رحم موثر است.
* شير مادر همواره آماده،در دسترس، با حرارت مناسب، دور از آلودگي ، ارزان و به صرفه است و سبب افزايش هوش كودك و پيشگيري از برخي از بيمارهاي دوران كئدكي و بزرگسالي ميشود.
روش شير دهي
از همان روزهاي اول تولد نحوه شير دادن به نوزاد بسيار مهم است . مادر ميتواند در هر وضعيتي كه راحت است بنشيند يا دراز بكشد ،طوري كه شانه ها و قفسه سينه شيرخوار روبروي پستان مادر و بيني او هم مسيطح نوك پستان باشد. سپس اگر در حالت نشسته است يك دست و بازوي خود را زير سر و شانه نوزاد قرار داده و دست ديگر را زير پستان بگذاردبه شكلي كه انگشت شست روي پستان و چهار انگشت ديگر زير پستان قرار گيرد. در حاليت خوابيده مادر ميتواند به پهلو دراز كشيده ، نوزاد را در كنار خود قرار داده و با يك دست او را به طرف خود برگرداند. در شير دهي صحيح چانه نوزاد به پستان مادر چسبيده و در حالي كه لب تحتاني او كاملاً به پائين برگشته ، نوك و قسمت اعظم هاله پستان در دهان شير خوار قرار ميگيرد. به اين ترتيب دهان نوزاد با پستان مادر پر شده و هوا وارد معده او نميشود. همانطور كه در بخشهاي گذشته اشاره شد اگر پستان مادر به نحو صحيح در دهان نوزاد قرار نگيرد ،نوزاد فقط نوك پستان را مك مي زند. در نتيجه شير ترشح نشده ، نوك پستان نيز زخم و به دنبال آن شير مادر كم ميشود. مدت و دفعات تغذيه بايد در حسب نياز نوزاد باشد ولي نبايد از حداقل ۸ بار در شبانه روز كمتر باشد.
شير دهي در مادران شاغل
به منظور حمايت از مادران شاغل در دوران شير دهي قانون مرخصي زايمان به مدت چهار ماه براي زايمان هاي يك قلو ، پنج ماه براي دو قلو ، و يك سال براي زايمان هاي سه قلو و بيشتر ، همچنين قانون يك ساعت مرخصي براي شير دهي در طي ساعتت كار تا ۲۰ ماهگي كودك، توسط مجلس شوراي اسلامي تصويب شده است. لذا كليه خانمها ي شاغل ميتوانند طي مرخصي زايمان ، نوزاد را با شير خود تغذيه نمايند . بعد از برگشت به كار لازم است مادر ضمن استفاد ه از مرخصي ساعتي براي شير دهي، دفعات تغذيه نوزاد در عصر و شب را افزايش دهد. ضمناً ميتواند شير خود را دوشيده و براي تغذيه شير خوار ذخيره كند. اطرافيان ميتوانند اين شير را با فنجان يا قاشق و ليوان به شير خوار بدهند.
روش دوشيدن شير
دوشيدن شير به اين ترتيب است كه مادر بايد در حالي كه به نوزادش فكر ميكند حوله گرم و مرطوبي را چندين بار به مدت ۵ تا ۱۰ دقيقه روي پستان قرار داده و براي جاري شدن شير پستان را مطابق شكل مساژ دهد. سپس پستان را طوري به دست بگيرد كه چهار انگشت او زير پستان، درست در لبه هاله و شست او بالا و روي هاله قرار گيرد. ابتدا پستان را به طرف قفسه سينه فشار داده و بعد آن را جلو آورده و لبه هاله را فشار دهد. براي تخليه تمام مجاري شير لازم است محل انگشتان روي هاله به طور مرتب عوض شود. شير دوشيده شده ۶-۸ ساعت در دماي اتاق دور از آفتاب و منابع حرارتي ديگر و تا ۴۸ ساعت در بخچال قابل نگهداري است.
واكسيناسيون
واكسيناسيون يا ايمن سازي يعني تزريق يا خوراندن داروهائي كه ابتلاء فرد به بيماري هاي خطرناكي مثل كزاز، سياه سرفه ، ديفتري، سل ، سرخك، فلج اطفال و هپاتيت ب پيشگيري ميكند. ابتلا كودك به اين بيماريها به خصوص در دوران نوزادي ممكن است منجر به سوء تغذيه، معلوليت و يا حتي مرگ او شود. براي پيشگيري از اين اتفاقات ناگوار واكسيناسيون نوزادان در بدو تولد بسيار حياتي است. والدين عزيز: نوزاد شما در بدو تولد بايد سه واكسن ب ث ژ – فلج اطفال و هپاتيت ب را دريافت كند. برنامه واكسيناسيون كودكان در همه مراكز بهداشتي درماني جهت اطلاع والدين محترم موجود مي باشد.
تزريق ويتامين كا
براي جلوگيري از خونريزي دوران نوزادي در بدو تولد به همه نوزادان ويتامين كا تزريق ميشود. تزريق اين ويتامين بلافاصله بعد از تولد انجام ميگيرد.
مراقبت از ناف نوزاد
خشك شدن بند ناف نوزاد از همان روزهاي اول و دوم شروع ميشود ، رنگ آن ابتدا زرد و سپس قهوه اي شده و بعد از يك تا دو هفته مي افتد. در اين مدت و قبل از افتادن بند ناف لازم است:
* بند ناف و محل اتصال آن به بدن نوزاد تميز و خشك نگه داشته شود.
* بند ناف در معرض هوا قرار گرفته و خشك شود.
* از گذاشتن هر گونه پوشش بر روي بند ناف خودداري شود.
* كهنه نوزاد زير بند ناف بسته شود.
* از دست كاري و قرار دادن مواد آلوده بر روي بند ناف اجتناب گردد. ضمنا استفاده از الكل نيز توصيه نميشود زيرا الكل، خشك شدن جدا شدن بند ناف را به تاخير مي اندازد.
گاهي در محل اتصال بند ناف به بدن نوزاد، ترشح شيري رنگ و بي بو و يا يكي دو قطره خون خارج ميشود كه اهميتي ندارد.
زردي
تعدادي از نوزادان بعد از تولد دچار زردي ميشوند. ممكن است زردي فقط در چشم نوزاد ديده شود و يا علاوه بر چشم، مخاط و پوست بدن نوزاد نيز زرد گردد. معمولاً در اثر رسوب ماده رنگي بنام بيليروبين در قسمت هاي مختلف بدن مانند چشم و پوست، زردي ايجاد ميشود. زردي نوزادان بر حسب زمان بروز آن علل مختلف دارد. برخي نوزادان در هفته اول پس از تولد ( بين روز دوم تا پنجم) زرد ميشوند و زردي تا روز هفتم ادامه پيدا كرده و سپس كاهش مي يابد. اين نوع زردي طبيعي است و مشكلي براي نوزاد به وجود نمي آورد. در اين حالت تغذيه نوزاد با شير ادر بايد ادامه يافته و براي اطمينان توسط پزشك يا كاركنان بهداشتي معاينه شود. در صورت ادامه زردي و بيشتر شدن نواحي زرد در بدن شير خوار ، به پزشك مراجعه شود. گاهي اوقات زردي نوزاد در ۲۴ ساعت اول بعد از تولد رخ مي دهد. اين نوع زردي اغلب به علت ناسازگاري خوني مادر و جنين به وجود آمده و خطرناك مي باشد. اين نوزادان بايد سريعاً تحت نظر پزشك مداوا شوند. ادامه تغذيه نوزادان با شير مادر در اين مواقع نيز لازم است. براي درمان زردي نوزاد از دادن هر نوع ماده غذايي غير از شير مادر ( مانند قندآب، ترنجبين ، شير خشت ) خودداري نمائيد.
حمام كردن نوزاد
نوزاد را ميتوان در هر نوع لگن يا وان حمام كرد. قبل از شستشوي نوزاد بايد وسايل لازم را آماده كرده و محيط اتاق ار گرم كرد. پدر و مادر عزيز , قبل از افتادن بند ناف نوزاد بهتر است نوزاد را خارج از وان حمام كنيد. براي اين كار بدين ترتيب عمل نمائيد: ابتدا چشمها و صورت نوزاد را تميز كنيد . براي اين كار هر يك از چشمها را با يك گلوله پنبه تميز كه در آب جوشيده خيس كرده ايد ، از گوشه داخل چشم به طرف خارج پاك كنيد. براي هر چشم يك تكه پنبه استفاده نمائيد. صورت نوزاد را نيز به همين طريق با يك پنبه خيس تميز كنيد. سپس در حالي كه بدن نوزاد را در پارچه نرمي پيچيده ايد و صورت او به طرف شماست ، سر نوزاد را با يك دست گرفته و با دست ديگر با شامپوي ملايم سر و موهاي او را بشوئيد . بعد از خشك كردن سر، پارچه دور بدن نوزادرا باز كرده و در حالتي كه نوزاد طاقباز قرار دارد ، گردن ، زير بغل ، سينه و شكم نوزاد را با ليف تميز و نرم آغشته با صابون پاك كنيد . با يك پارچه مرطوب صابون را پاك كرده و نوزاد را به روي شكم برگردانيد و به همين نحو پشت او را نيز تميز كرده و او را با حوله نرمي خشك كنيد. نوزاد را روي زمين قرار دهيد لباسهايش را پوشانده ، كهنه هاي او را باز كرده و باسن او را بشوئيد. حال دستهاي خود را صابوني كرده و رانها، ساقها و پاهايش را صابون بزنيد و با پارچه مرطوب كف صابون را تميز كرده و اين قسمتها را كاملاً خشك نمائيد. بعد از افتادن بند ناف ميتوان نوزاد را داخل وان يا لگن حمام كرد. توجه نمائيد كه حرارت آب داخل لگن مناسب باشد . براي تعيين حرارت مناسب ميتوانيد با آرنج خود مطابق شكل آن را امتحان كنيد. دماي آب بايد به اندازه اي باشد كه نه احساس گرمي و احساس سردي نمائيد. ( آب نيم گرم ). بعد از اماده كردن آب و ساير وسائل لازم ، صورت و چشمهاي نوزاد را مطابق آنچه گفته شد تميز كرده ، بدن نوزاد را به آرامي در داخل لگن قرار دهيد، طوري كه سر و صورت او خارج از آب باشد. بعد از شستشوي بدن، او را از لگن خارج كرده و با حوله نرمي كه از قبل گرم شده است، خشك كنيد. دقت نمائيد كه تمام قسمت هاي بدن از جمله پشت گوشها ، چين گردن، آرنج، كشاله ران و زير بغل نوزاد كاملاً خشك شود. ۲ يا حداكثر ۳ بار حمام در هفته براي نوزاد كافي است، لذا ار شستشوي روزانه وي اجتناب كنيد. در ناحيه سر نوزاد دو فرورفتگي حس ميشود كه بسيار نرم است. يكي در قسمت جلو سر كه آن را ملاج جلوي سر گويند و معمولاً بين ۹ تا ۱۸ ماهگي بسته و سفت ميشود.و ديگري در پشت سر كه آن را ملاج پس سر مي نامند و اغلب تا چهار ماهگي بسته ميشود . بايد بدانيد به هنگام شستشوي سر نوزاد از دست زدن به اين ملاجها باعث درد يا ناراحتي نوزاد نميشود.
دفع مدفوع
مدفوع نوزاد در ۱۸ تا ۲۴ ساعت اول تولد به صورت ماده سياه رنگ و چسبنده اي است كه در برخي نوزادان ممكن است تا ۵ روز بعد از تولد نيز ادامه يابد . اين ماده را بايد با پنيه خيس شده با آب گرم از مقعد و اطراف آن پاك كرد. دفع مدفوع نوزاد در طي روزهاي اول نظم خاصي ندارد و تا حدود زيادي بستگي به نحوه تغذيه نوزاد دارد. در تغذيه نوزاد با شير مادر، مدفوع نوزاد شل و به رنگ سبز قهوه اي شده و گاهي داراي لخته هاي سفيد شير است. دفعات دفع مدفوع بستگي دارد به مقدار و دفعات شيري كه نوزاد مي خورد. در هفته هاي بعد ممكن است دفعات دفع مدفوع بيشتر شود. به طوري كه نوزاد بعد از هر نوبت صشير خوردن ، مدفوع دفع كند. مدفوع نوزاد در حالت عادي شل ، زرد يا سبز و بدون بو است. چنانچه نوزاد تا ۴۸ ساعت اول بعد از تولد دفع مدفوع نداشته باشد به پزشك مراجعه كنيد.
تجويز مولتي ويتامين يا ويتامين آ+ د
براي تامين ويتامين هاي مورد نياز نوزاد از روز پانزدهم تولد قطره آ + د يا مولتي ويتامين با نظر پزشك تجويز ميشود. بيشتر وقت مادر در منزل صرف مراقبت از نوزاد ميشود شما پدر عزيز نيز ميتوانيد با كمك در حمام كردن ، عوض كردن كهنه، خواباندن ، در آغوش گرفتن و بازي باكودك به همسرتان كمك كرده و با هم از وجود نوزاد خود لذت ببريد.
