رشد جنین انسان با الگو‌های متوالی رشد، تمایز و بلوغ بافت‌ها و اعضا مشخص میشود؛ عوامل تعیین کننده این رشد، تدارک مواد لازم برای رشد جنین از سوی مادر، انتقال این مواد از راه جفت و توانمندی رشد جنین است. گاهی پیش می آید که جنین کوچکتر از سن بارداری است که موضوع باعث نگرانی مادر می شود، برای کمک به رفع این نگران قصد داریم در این مطلب به بررسی علت کوچک بودن جنین نسبت به سن حاملگی بپردازیم و دلایل ریز بودن جنین را ببان کنیم.
عقب بودن سن جنین
یکی علتهای کوچک بودن جنین نسبت به سن حاملگی، و عقب بودن سن جنین کمبود مواد غذایی و اکسیژن برای جنین است. ماما در طی ویزیت های دوران بارداری اندازه ی رحم را بررسی می کند. به این ترتیب که فاصله ی بالاترین نقطه ی رحم تا سمفیز پوبیس (استخوان عانه) و نیز دور شکم را به کمک یک متر اندازه گیری کرده و سپس عدد آنها را با سن بارداری و اعداد مربوط به ویزیت قبل مقایسه می کند. اگر این اعداد نشان دهند که رشد جنین متناسب با سن بارداری نیست، انجام سونوگرافی برای بررسی دقیق وزن جنین درخواست خواهد شد.
اگر شما در نیمه ی اول بارداری هستید و این اولین سونوگرافی شماست، ممکن است که اندازه های جنین کوچک گزارش شود که این مسأله می تواند ناشی از خطا در گزارش LMP یا اولین روز آخرین قاعدگی باشد. درصورتی که در اولین سونوگرافی وزن و اندازه های جنین با سن بارداری بر اساس LMP مطابقت داشت، اما در سونوگرافی های بعدی اندازه و وزن جنین کم گزارش شد، در این صورت مسأله ی محدودیت رشد داخل رحمی IUGR برای جنین مطرح می شود. این شرایطی است که در آن جنین متناسب با روند بارداری رشد نکرده است.
مطلب پیشنهادی: کوچک بودن شکم در بارداری | تغذیه مناسب برای وزن گیری جنین!
دلیل ریز بودن جنین
یکی از عوامل ایجاد کننده ی تأخیر رشد داخل رحمی، کمبود مواد غذایی و اکسیژن برای جنین است. در موارد نادری اختلالات ژنتیکی می توانند سبب محدودیت رشد داخل رحمی IUGR شوند. از سایر علل می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ناهنجاری های جفت: جفت عامل انتقال مواد غذایی و اکسیژن از مادر به جنین و نیز انتقال مواد زائد از جنین به مادر است. اگر جفت به درستی کار نکند، به خوبی تکامل پیدا نکرده باشد، شروع به جدا شدن از دیواره ی رحم کرده باشد (شرایطی که به آن دکلومان جفت گفته می شود) و یا در قسمت های پایین رحم قرار داشته باشد (جفت سرراهی) احتمال بروز محدودیت رشد داخل رحمی IUGR در جنین کمی افزایش می یابد.
- بیماری های مادر مانند فشار خون مزمن و پره اکلامپسی خصوصا اگر پره اکلامپسی شدید بوده و در سه ماهه ی دوم بارداری بروز کرده باشد، مشکلات قلبی و کلیوی، اختلالات انعقادی خون، سندروم آنتی فسفولیپید و بیماری های تنفسی شدید.
- نواقص کروموزومی مانند سندروم داون، برخی نواقص هنگام تولد مانند آنانسفالی، اختلالات کلیوی و نواقص دیواره ی شکم.
- دوقلویی و یا چند قلویی
- مصرف سیگار، الکل و یا اعتیاد به سایر مواد مخدر
- عفونت های جنین که از مادر به او منتقل می شوند مانند توکسوپلاسموز Toxoplasmosis، سیتومگالوویروس CMV، سیفلیس و سرخچه.
- برخی از دارو ها مانند دارو های ضد انعقاد
- سوء تغذیه ی شدید
بعلاوه بانوانی که پیش از بارداری کمبود وزن داشته و در دوران بارداری نیز افزایش وزن مناسبی ندارند و نیز مادران بارداری که در ارتفاعات خیلی بالا زندگی می کنند (به علت کاهش فشار هوا و مقدار اکسیژن موجود در هوا) احتمال بیشتری برای ابتلای جنین به محدودیت رشد داخل رحمی IUGR دارند.
اگر شما مبتلا به هر یک از موارد ذکر شده در بالا هستید، باید وزن جنین خود را در ویزیت های منظم از طریق سونوگرافی چک کنید. بعلاوه اگر در فرزندان قبلی خود سابقه ی محدودیت رشد داخل رحمی IUGR دارید، باید حتماً حداقل یک سونوگرافی در حدود پایان سه ماهه ی دوم تا آغاز سه ماهه ی سوم برای بررسی وزن جنین انجام دهید.
محدودیت رشد داخل رحمی IUGR چگونه می تواند سلامتی جنین شما را تحت تأثیر قرار دهد؟
جنین مبتلا به محدودیت رشد داخل رحمی IUGR احتمالاً دارای مشکلات بیشتری در طی بارداری، زایمان و پس از آن خواهد داشت.
شدت خطر و عوارض حاصل از محدودیت رشد داخل رحمی IUGR به عوامل زیر بستگی دارد:
- علت ایجاد کننده ی IUGR که مهم ترین مسأله نیز می باشد
- شدت IUGR یا محدودیت رشد رحمی
- کمبود رشد در چه مرحله ای از بارداری آغاز شده است
- وزن نهایی جنین در هنگام تولد
- تحقیقات نشان می دهد که احتمال بروز عوارض کوتاه مدت و بلند مدت در نوزادان دچار IUGR که نارس هم می باشند، بیشتر است.
نوزادان دچار محدودیت رشد داخل رحمی IUGR احتمالا مقدار ناکافی از اکسیژن و مواد غذایی در رحم مادر دریافت کرده اند و تحمل شرایط زایمان طبیعی در آنان سخت تر است، بنابراین انجام زایمان به روش سزارین برای آنها توصیه می شود.
همچنین این نوزادان پس از زایمان قند خون پایین تری دارند، مقاومت بدن آنها در برابر عفونت ها کمتر است، دمای بدن آنها به راحتی افت می کند و تعداد گلبول های قرمز آنها به طور غیر طبیعی بالا است. بعلاوه احتمال بروز زردی شدید و سندروم آسپیراسیون مکونیوم (دفع مدفوع در رحم مادر در هنگام زایمان و بلع ذرات آن توسط جنین) در آن ها بیشتر است.
مطالعات نشان می دهد که احتمال بروز برخی از بیماری ها در نوزادان دچار محدودیت رشد داخل رحمی IUGR در سنین بالا بیشتر است. از جمله: چاقی، بیماری های قلبی، دیابت نوع ۲ و فشار خون بالا.
در صورت تشخیص محدودیت رشد داخل رحمی در جنین چه باید کرد؟
اگر در بررسی های سونوگرافی، جنین شما مبتلا به IUGR تشخیص داده شد، شما باید ابتدا یک سونوگرافی آنومالی اسکن دقیق انجام دهید، تا بررسی شود که آیا مسأله ی IUGR سبب بروز نواقص دیگری نیز در جنین شده است یا خیر. سپس پیشنهاد می شود که پس از هفته ی ۱۴ ام آمنیوسنتز Amniocentesis انجام دهید تا مشکلات کروموزومی احتمالی به موقع تشخیص داده شوند خصوصا زمانی که، سونوگرافی آنومالی اسکن وجود مشکلاتی را گزارش کرد، جنین دچار IUGR شدید بوده و یا IUGR در مراحل ابتدایی بارداری تشخیص داده شد.
ممکن است که برای بررسی عفونت ها و مشکلات انعقادی احتمالی در خون مادر، پزشک آزمایش خون و یا آمنیوسنتز را درخواست کند. لازم به ذکر است که شما نیز باید خیلی دقیق علائم پره اکلامپسی را نیز زیر نظر داشته باشید.
علت IUGR هر چه که باشد، شما باید با فواصل ۲ تا ۴ هفته سونوگرافی انجام دهید تا شرایط سلامتی جنین و میزان رشد آن از یک سونوگرافی تا سونوگرافی بعدی بررسی شود. از دیگر تست های تشخیصی ضروری برای شما می توان به این موارد اشاره کرد: اندازه گیری مقدار مایع آمنیوتیک موجود در رحم،تست بدون استرس Nonetress test، بیوفیزیکال پروفایل Biophysical profile و سونوگرافی داپلر Doppler Ultrasounds.
ممکن است که پزشکتان از شما درخواست کند که حرکات جنینتان را بشمارید. به این ترتیب می توان حرکات جنین را نیز زیر نظر داشت زیرا حرکت کردن جنین در بسیاری از موارد یکی از نشانه های سلامتی او است.
به طور کلی اگر شما در مرحله ی پایانی بارداری هستید یعنی ۳۷ هفته را پشت سر گذاشته اید، زایمان به روش طبیعی یا سزارین باید انجام شود. اگر دوران بارداری هنوز به اتمام نرسیده است، تصمیم گیری راجع به زمان زایمان به شرایط شما و جنین بستگی دارد.
علت کوچک بودن سر جنین نسبت به سن حاملگی
تحت نظر گرفتن ابعاد و اندازه سر نوزاد یکی از موارد مهم در کنترل رشد جنین نسبت به بدن اوست. این بررسی توسط انجام سونگرافی انجام می شود. برای کنترل این فاکتور مهم می بایستی از همان هفته های ابتدایی (هفته های ششم تا هشتم) ساک بارداری شامل جنین، جفت، کیسه زرده و … را در تصاویر سونوگرافی مشاهده کنید اما در این زمان با توجه به ابعاد بسیار کوچک جنین، چیزی جز یک خط چند میلیمتری از او نمایان نخواهد بود.
آیا می توانم کاری برای سلامتی فرزندم انجام دهم؟
مطمئن شوید که تمام تست های مربوط به مادر و جنین را به طور کامل و درست انجام داده اید. سعی کنید که پس از زایمان، نوزاد را در یک بیمارستان دارای بخش مراقبت های ویژه ی نوزادان NICU مجهز بستری کنید تا مشکلات احتمالی بهتر مدیریت شود.
اگر اعتیاد به الکل، سیگار و یا سایر مواد مخدر دارید، هرچه سریع تر آن را ترک کنید و در این مورد از ماما یا پزشک خود کمک بگیرید. اگر افزایش وزن مناسبی در طی بارداری ندارید، با کمک توصیه های مامای خود مقدار کالری بیشتری دریافت کرده نیز بیشتر استراحت کنید. برخی از پزشکان برای مادران دارای جنین های IUGR، استراحت مطلق را توصیه می کنند گرچه هنوز موثر بودن این راهکار اثبات نشده است.
کارشناس مامایی گروه بهداشت عمومی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز با بیان اینکه در اوایل زندگی جنینی، ژنوم جنین، تعیین کننده اصلی رشد است، گفت: در مراحل بعدی حاملگی تغییرات محیطی، تغذیه‌ای و هورمونی، اهمیت فزایند‌های پیدا می‌کنند؛ رشد داخل رحمی جنین به سه مرحله تقسیم میشود؛ ۱۶ هفته نخست که با افزایش سریع تعداد سلول‌ها مشخص میشود، تا هفته ۳۲ و بعد از هفته ۳۲ در جریان همین مرحله است که قسمت اعظم رسوب چربی و گلیکوژن جنین رخ می‌دهد.
لاغر بودن مادر علت کوچک بودن جنین
“لیلا تارودی” افزود: مادرانی هستند که به طور سرشتی جثه کوچکی دارند، بی شک نوزادان کوچکتری را به دنیا می‌آورند، اگر مادری در آغاز حاملگی کمتر از ۴۵ کیلوگرم وزن داشته باشد، احتمال به دنیا آوردن نوزاد کوچک برای سن حاملگی دو برابر افزایش می‌یابد.
او در ادامه با بیان اینکه، برای زنانی که شاخص توده بدنی (BMI) در حد متوسط یا پایین دارند، وزن گیری ضعیف در سرتاسر حاملگی ممکن است با محدودیت رشد جنین در ارتباط باشد، گفت: عدم افزایش وزن در سه ماهه دوم با کاهش وزن نوزاد هنگام تولد ارتباط دارد، همانگونه که انتظار می‌رود اختلالات غذا خوردن با افزایش ۹ برابر میزان محدودیت رشد جنین همراه باشد.
محدودیت شدید وزن گیری بعد از اواسط حاملگی نباید تشویق شود!
تارودی با اشاره به اینکه محدودیت شدید وزن گیری بعد از اواسط حاملگی نباید تشویق شود، گفت: با وجود این، چنین به نظر می‌رسد که حتی محدود ساختن کالری به کمتر از هزار و پانصد کیلو کالری در روز، تنها تاثیر نامطلوب ناچیزی بر رشد جنین اعمال می‌کند.
عفونت های ویروسی دلیلی برای ریز بودن جنین
این کارشناس مامایی، عفونت‌های ویروسی باکتریایی را در پنج درصد موارد محدودیت رشد جنین، موثر دانست و ادامه داد: شناخته‌ترین عفونت‌های ناشی از سرخچه و سیتو مگالو ویروس هستند؛ هپاتیت A. و B. نیز ممکن است بر رشد جنین تاثیر نامطلوبی داشته باشد، سل و سیفلیس دیگر عوامل موثر در محدودیت رشد جنین است.
او اضافه کرد: به طور کلی هر چه ناهنجاری شدیدتر باشد، احتمال وزن کم در زمان تولد بیشتر میشود؛ این حالت به ویژه در جنین‌های مبتلا به اختلالات کروموزومی و یا در جنین‌های مبتلا به ناهنجاری‌های قلبی – عروقی شدید، دیده میشود؛ همچنین اختلالات غضروف و استخوان سندرم‌های ارثی متعددی با محدودیت رشد جنین در ارتباط است.
تاثیر سوء برخی دارو‌ها و مواد شیمیایی بر رشد جنین
تارودی در ادامه با اشاره به تاثیر سوء تعدادی از دارو‌ها و مواد شیمیایی بر رشد جنین، ادامه داد: برخی از عوامل قبل از تکمیل اندام زایی (گامتو ژنز) جنین را تحت تاثیر قرار می‌دهند، برخی نیز بعد از اتمام اندام زایی در هشت هفتگی، اعمال اثر می‌کنند و یا به اثر خود ادامه می‌دهند؛ دارو‌های ضدتشنج و تعدادی از دارو‌های سرکوب کننده ایمنی که بر ضد پس زدن پیوند عمل می‌کنند و برای حفظ پیوند اعضا به کار می‌روند، به عنوان یکی از علل محدودیت رشد جنین مطرح شده است، علاوه بر این، دخانیات، مواد مخدر الکل و کوکائین، ممکن است به صورت اولیه و یا با کاهش دادن دریافت فو ات مادر، سبب محدودیت رشد جنین شوند.
این کارشناس مامایی افزود:
تعیین زودهنگام سن حاملگی، توجه به وضعیت افزایش وزن مادر و سنجش دقیق افزایش ارتفاع قله رحم در طول حاملگی و سونوگرافی، بسیاری از موارد محدودیت رشد را آشکار می‌سازد.
کارشناس مامایی گروه بهداشت عمومی دانشکده بهداشت، سنجش دقیق ارتفاع قله رحم به صورت سریال را روش غربالگری ساده، بی خطر و دارای صحت قابل قبول برای تشخیص جنین‌های دارای اختلال رشد عنوان کرد و یادآور شد: بین هفته‌های ۱۸ و ۳۰ حاملگی، ارتفاع قله رحم بر حسب سانتیمتر، متناسب با سن حاملگی است؛ در نتیجه اگر میزان سنجش شده، بالای دو تا سه سانتیمتر اختلاف باشد، احتمال رشد نامتناسب جنین مطرح میشود.
محرومیت اجتماعی، بیماری عروقی، بیماری کلیوی، دیابت قبل از حاملگی، کم خونی، اختلالات جفت و بند ناف، حاملگی خارج از رحم و جنین‌های چند قلویی، دیگر مواردی بود که این کارشناس مامایی، در زمینه تولد نوزاد با وزن کم، عنوان کرد.
منبع خبر : iribnews،niniplus
