ریتالین یا متیل فنیدیت
ریتالین از مرسوم ترین داروهای مخصوص کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی بوده و نام دارویی آن «متیل فنیدیت» و نام تجاری آن نیز «ریتالین» می باشد.
این دارو معمولا در شکل قرص مورد مصرف قرار می گیرد. ریتالین بر قشر مغز و تالاموس تاثیر گذاشته و به این ترتیب مانع از بازجذب مجدد دوپامین در سلول های عصبی می شود. دوپامین ، نوعی پیام رسان عصبی می باشد که در انتقال نورون های مراکز عصبی ، نقش موثری دارد.
معمولا والدین کودکان بیش فعال ، نگرانی های زیادی در مورد مصرف داروها به خصوص ریتالین دارند. مخصوصا درمورد کودکان بیش فعالی که این دارو را مصرف می کنند.. این والدین می خواهند بدانند که تاثیر ریتالین بر روی چه قسمتی از مغز می باشد. میزان اثرگذاری آن ، مفید بودن آن برای همه کودکان و یا برخی از کودکان ، عوارض احتمالی ریتالین ، چگونگی مقابله با عوارض داروی ریتالین ، مدت زمان مصرف ریتالین ، و بسیاری از موارد دیگر …
مدت اثر گذاری این دارو حدودا چهار تا شش ساعت می باشد. به همین دلیل بهتر است که مصرف این دارو یک یا دو بار در روز باشد.
واکنش هر کودکی نسبت به این دارو تقریبا متفاوت می باشد. میزان اثر گذاری این دارو ، در بعضی از کودکان سریع بوده و معمولا نسبت به مقدار کمی از این دارو پاسخ مثبت نشان می دهند. در صورتی که برخی از کودکان با مصرف زیاد این دارو واکنش نشان داده و پاسخ مناسب می دهند. اگر به هر دلیلی این دارو تاثیری بر روی کودک نگذاشت ، بهتر است که با پزشک مشورت شود.
این موضوع کاملا ثابت شده است که مصرف داروی محرک ریتالین ، باعث کاهش بیش فعالی، کاهش رفتارها و حالت های منفی ، افزایش توجه ، کاهش تکانشگری ، بهبود در روابط و تعامل اجتماعی و افزایش چشمگیر موفقیت تحصیلی می شود ( البته باید ذکر کرد که دارو تاثیری بر هوش کودکان بیش فعال ندارد اما کمک موثری در نشان دادن قابلیت های اصلی کودکان پیش فعال دارد تا بتوانند به صورت کارآمد تری آن را اجرا کنند.
میزان اثر بخشی ریتالین در تحقیقات و مطالعات ، کاملا ثابت شده است ، پس باید عنوان کرد که هیچ شکی نیست که استفاده از داروی ریتالین سودمند ترین و تاثیر گذارترین دارو برای کودکان بیش فعال می باشد.
به بیانی کاملا واضح و دقیق باید گفت که ، ریتالین از دسته داروهایی است که توسط پزشک ، به منظور درمان کودکان بیش فعال در خط اول درمان بوده و اهمیت مصرف آن را می توان تا این اندازه عنوان کرد.
به هر حال باید عنوان کرد که این دارو ممکن است دارای عوارض احتمالی باشد ، هر چند این نکته کاملا واضح است که کلیه داروها ممکن است دارای عوارضی باشند ، ولی در هنگامی که دارویی توسط پزشک تجویز می شود، مطمئنا فایده و اثر و مزیت آن حتما با احتمال عوارض ، در نظر گرفته شده و پس از سنجیدن تشخیص کاملا قطعی ، دارو توصیه شده و تجویز می شود. به عنوان مثال می توان انسولین را ذکر کرد که مخصوص بیماران دیابتی می باشد. ، در صورتی که در فردی که بیماری دیابت ندارد ، تزریق انسولین انجام شود ، به طور حتم آن فرد دچار شوک خواهد شد و ممکن است نیاز به بستری شدن باشد. ؛ ریتالین هم دارویی است که توسط پزشک ، تنها در صورت تشخیص قطعی بیش فعالی تجویز می شود و پس از تشخیص ، مصرف آن برای این کودکان توصیه می شود.
باید گفت که عوارض احتمالی داروی ریتالین کاملا قابل کنترل می باشد. به طور معمول ، پیش از تجویز این دارو ، پزشکان به بررسی و ارزیابی مواردی در بیمار می پردازند که پیش از درمان صورت می گیرد.
این ارزیابی ها و بررسی شامل مواردی مانند : بررسی موارد اختلالات حرکتی و کارکرد کبد و کلیه ها ، عملکرد و فعالیت قلبی بیمار، و همچنین اگر مشکل خاصی در این ارگان ها و اعضاء وجود داشته باشد و نقایص و اختلالاتی در متابولیسم مشاهده شود ، بر طبق این موارد ، توسط پزشک ، میزان مصرف داروها کاهش یافته و در صورت نیاز ، داروی دیگری تجویز می شود.
پیش از بیان روش های کنترل داروی ریتالین و عوارض احتمالی آن ، باید گفت که تاثیر گذاری روش دارو درمانی در مورد کودکان بیش فعال بسیار بالا می باشد اما باید گفت که ممکن است تاثیرات کوتاه مدتی بر علائم رفتاری فرد داشته باشد. مصرف این دارو بدون تجویز پزشک نباید قطع شود زیرا در صورت قطع کردن مصرف دارو ، ممکن است اثرات و نشانه های بیش فعالی دوباره ظاهر شود. به همین دلیل و به سبب رفتار اشتباه و تصمیم گیری های نادرست ، اکثر والدین تردید زیادی در مورد مصرف داروی ریتالین داشته و ترجیح می دهند که مصرف این دارو را برای فرزندانشان قطع کنند. به دلیل اثبات این موضوع در مورد علت بیش فعالی کودکان به سبب عدم تعادل مواد شیمیایی مغز و ارثی ، بهتر است که مصرف این دارو به صورت طولانی مدت باشد. باید گفت که به سبب اینکه اثرات این دارو تقریبا کوتاه مدت بوده و نیاز به مصرف طولانی مدت می باشد ، ممکن است والدین کودکان نگرانی های خاصی در رابطه با مصرف ریتالین در کودکان شان داشته باشند ، به همین منظور توصیه می شود که در کنار مصرف این دارو ، به منظور کنترل و هدایت کودکان و همچنین اطمینان خاطر والدین ، مداخلات روانشناختی و رفتاری و مشاوره نیز استفاده شود.
از معمول ترین عوارض جانبی مصرف داروی ریتالین می توان مواردی را به صورت زیر نام برد که شامل : بی خوابی ، بی قراری کودک ، بی اشتهایی، تهوع، کاهش وزن، تحریک پذیری ، کج خلقی، می شوند . البته این عوارض کاملا احتمالی بوده و تحت نظر پزشک به طور کامل قابل کنترل می باشند.
بهرحال باید گفت که در مورد مصرف این دارو برای هر کودکی که بیش فعال می باشد ، توصیه می شود که تحت نظر پزشک صورت گیرد. این دارو ممکن است سبب بروز وابستگی کودک شود اما باید گفت که تمام این موارد تحت نظر پزشک بدون اشکال بوده و قابل کنترل است.
راه هاي مصرف:
ـ خوراکي: به صورت قرص و گاهي نیز همراه با نوشيدني ها.
ـ استنشاقي: از راه بيني
ـ تزريق
مصارف پزشکی
قرص هاي ريتالين معمولا و در اولویت اول ، به منظور درمان انواعی از اختلالات و بيماري هاي رواني در دوران کودکي به نام "بيش فعالي " مورد استفاده قرار می گیرد. در برخی از مواقع نیز از طریق تجویز پزشک ، و به منظور درمان بيمارانی که به حمله خواب دچار هستند ، مصرف می شود. همچنين داروی ريتالين در درمان بیماری افسردگی نیز تاثیر گذار است.
اثرات مصرف :
هر نوع دارویی در کنار اثرات مثبت آن دارای عوارض احتمالی نیز می باشد البته در صورتی که بدون تجویز و راهنمایی های پزشک مصرف شوند. باید در نظر داشت که زمانی که پزشک دارویی را تجویز می کند ، بدون شک تمام عوارض احتمالی آن را در نظر گرفته است و مطمئنا اثربخشی آن بسیار بیشتر از عوارض آن است.
قطع کردن ناگهانی داروی ریتالین بدون تجویز پزشک توصیه نمی شود . در برخی از موارد بطور خودسر پس از مصرف دوز های پایین داروی ریتالین ، فرد به مصرف دارو با دوز های بالاتر روی می آورد. اين دارو خیلی سریع از طریق دهان جذب شده و تقریبا در طی يک ساعت تاثیر گذاری دارد. در صورت قطع دارو و یا مصرف سرخود و بدون تجویز و یا استفاده از دوز پایین یا بالا بدون تجویز پزشک ، ممکن است سبب عوارضی از قبیل موارد زیر شود :
۱٫ وابستگی زیاد به دارو
۲٫ ایجاد برخی از مشکلات رفتاري همانند بی خوابی و یا پرخاشگر
۳٫ ایجاد حالت تهوع و استفراغ
۴٫ احساس سرگيجه و یا سردرد
۵٫ تغييرات احتمالی در میزان ضربان قلب و فشار خون که در برخی موارد افزایش یافته و در برخی موارد کاهش می یابد.
۶٫ ایجاد جوش و یا خارش های پوستی
۷٫ ایجاد درد در شکم، اختلال در کارکرد معده و کاهش وزن
۸٫ ایجاد علائمی مانند روان پریشی
۹٫ حس افسردگی
بازی همانند یک ریتالین است
از جمله مسائلی که متخصصان در مورد درمان و کاهش علائم اختلالات بیش فعالی و نقص توجه تاکید زیادی بر روی آن دارند ، انجام فعالیت های حرکتی ، ورزشی و تفریحی برای این گونه کودکان می باشد.
متخصصان بر این باورند که ، ورزش کردن باعث بهبود در قدرت تمرکز فرد شده و باعث افزایش جریان انتقال دهنده های عصبی می شود. می توان گفت که ورزش کردن می تواند به صورت نوعی درمان مناسب به منظور کاهش اختلالات بیش فعالی نقص مورد توجه واقع شود. تاثیرات زیاد حرکات و فعالیت های بدنی ، بر روی مغز تشابه زیادی با داروی ریتالین و یا دیگر داروهای تحریک زای روانی دارد . تاثیرات مثبت ورزش در کودکان بیش فعال بسیار واضح و غیر قابل انکار است .
باید در نظر داشت که به طور کلی فعالیت های بدنی و ورزش های تفریحی می تواند تاثیرات بسیار مثبتی بر انواع بیماری ها داشته باشد .
در حقیقت می توان گفت که فعالیت های فیزیکی و حرکتی در درمان کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی مفید و موثر است. همچنین باید گفت که ورزش کردن و ایجاد انرژی باعث تخلیه انرژی های اضافه در کودک بیش فعال شده و در نتیجه آن ، فعالیت مغز بیشتر شده و باعث کاهش تحریک آن می شود. به همین ترتیب ، مشارکت در بازی ها و کار های گروهی سبب تقویت مهارت های اجتماعی کودک شده و حس پیروی از ایجاد انظباط را در او بالا می برد . در برخی از موارد که کودکی کمی خجالتی است ، پیشنهاد بازی های فردی همانند شنا و یا دوچرخه سواری بسیار موثر است. در این راستا ، ایجاد سرگرمی های ذهنی و هنری همانند هنر های دستی ، کاردستی ، موسیقی و نقاشی کشیدن هم بسیار مفید است. این گونه کار ها سبب ایجاد حس خلاقیت در کودک می شود.
البته نظارت بر فعالیت های کودکا ن و پیشرفت او نیز مهم می باشد. مثلا ممکن است کودکی در انجام برخی امور استعداد و یا پیشرفتی نداشته باشد ، در این زمان جایگزین کردن فعالیت های دیگر توصیه می شود . زیرا آگاهی کامل در مورد توانایی ها ، خواسته ها و انگیزه ها و همچنین محدودیت های کودک بیش فعال ، کمک موثری در حل و رفع مشکلات مربوط به کودکان بیش فعال از طرف خانواده ها می باشد.
مكانيسم اثر داروی ریتالین
تاثیر گذاری داروی ریتالین به صورت اثر گذاری بر قشر مغز و تالاموس بوده و سبب جلوگيري از جذب مجدد دوپامین در سلول هاي عصبي می شود.
این موضع به اثبات رسیده است که واکنش ناحیه استریاتوم مغز ، به متیل فنیدیت به صورت کاملا مثبت بوده و می تواند تاثیر مثبتی بر این فرایند و همچنین بهبود کودکان بیش فعال داشته باشد.
موارد مصرف ریتالین
۱- تجویز داروی ريتالين به صورت یکی از اولویت های درمانی در جهت تاثیر گذاری مستقیم و مناسب در كودكان با سندروم رفتاري پيچيده (كه به صورت سندرم فعاليت های مفرط در كودكان نيز عنوان شده است ) ، همچنین تاثیر گذاری بر آسيب جزيي مغز و يا اختلالات جزيي يا غير اصلی كار مخ می باشد. در کنار مصرف ریتالین می توان از دیگر برنامه های درمانی که شامل درمان روانشناسي آموزشي و اجتماعي است، نام برد.
۲- مصرف اين دارو به منظور كنترل علايم ناركولپسي ( یعنی بیماری خواب زیاد ) صورت می گیرد. می توان گفت که یکی دیگر از مصارف جانبي اين دارو در جهت كمك رسانی در كاهش اختلالات رفتاري ( مانند كاهش خشم و بهبود حافظه) و همچنین چاقي می باشد.
تاثیرات این دارو در افراد بزرگسال به صورت افزايش هوشیاری های فکری ، افزایش فعاليت های حركتي، كاهش احساس خستگي و همچنین سرحال شدن و شادابي روحيه و احساس سرخوشي خفيف می باشد. تاثیر این دارو در مورد سندرم فعاليت بسیار زیاد كودكان، به صورت آرام كننده متناقض بوده و باعث كاهش فعاليت های بیش از حد و همچنین افزایش قدرت تمرکز کودکان می شود.
روش مصرف
باید در نظر داشت که مقدار مصرف دارو تنها از طریق پزشك معالج تعيين شده و توصیه می شود که پیش از صرف غذا مصرف شود . درصورتی که پس از تجویز و تنظیم میزان مصرف دارو در طی یک ماه تغییری در وضعیت فرد مشاهده نشد ، توصیه می شود که با پزشک متخصص مشورت شود.
موارد منع مصرف ریتالین
در برخی موارد بهتر است که این دارو مصرف نشود به عنوان مثال در شرایطی مانند : فشارهای روانی خیلی زیاد ، حساسیت داشتن به دارو ، اضطراب و استرس شدید، افسردگي رواني بسیار شديد، سندرم Tourette و یا ناریخچه خانوادگي ابتلا به آن، بیماری گلوكوم ( یعنی بیماری آب سیاه چشم)، تيك های حركتي و در كودكان زير شش سال .
موارد احتياط مصرف دارو
در صورت وجود سابقه تشنج و يا بي ثباتي عاطفي همانند سابقه اعتياد به داروها و یا اعتیاد به الکل ، اعتياد، افزايش فشار خون، ECG (الکتروکاردیوگرافی یا نوار قلب) به صورت غیرطبیعی از جمله مواردی هستند که درمورد مصرف آن باید احتیاط قابل ذکر است که درمان مداوم و همیشگی این دارو برای کودکان بیش فعال توصیه نمی شود ، معمولا مصرف این دارو بعد از آغاز سن بلوغ متوقف می شود.
در طول مصرف این دارو ، اندازه گيري و کنترل فشارخون به صورت دوره ای به ویژه در بیمارانی که دارای پرفشاری خون هستند توصیه می گردد. بررسی و کنترل میزان رشد و میزان افزایش وزن و قد کودکان و همچنین شمارش کامل پلاکت ها و سلولهای خون نیز بهتر است انجام گیرد.
همچنین باید گفت که بررسی و کنترل مجدد سندرم رفتاري پيچيده دركودكان ضروری می باشد. این کارمی تواند به صورت قططع دوره ای درمان در طی فواصل منظم باشد. و پس از آن پزشک تصمیمات لازم را می گیرند.
مصرف نامناسب
در صورتی که مصرف این دارو به طور نامناسبی صورت گیرد همانند مصرف بدون تجویز و یا دوز بالا یا پایین ، احتمال این می رود که باعث ایجاد وابستگي جسمي يا رواني فرد نسبت به دارو شود. همچنین در مصرف این دارو در دوران بارداري و شيردهي نیزبايد جانب احتیاط را پیش گرفت.
عوارض جانبي دارو ریتالین
همانطور که ذکر شد در برخی موارد این دارو نیز همانند داروهای دیگر بر اثر استفاده نادرست ممکن است دارای عوارض جانبی باشد مانند : ایجاد درد قفسه سينه در بعضی موارد ، درد در مفاصل بدن ، حركات غيرارادي بدن همراه با ضربان سريع يا نامنظم قلب ، تحریکات پوستي يا كهير، تب بدون دليل يا كبودي های جزیی به سبب حساسیت به داروی با دوز بالا .
از جمله عوارض بسیار نادر این دارو نیز می توان به موارد زیر اشاره کرد : مثلا تشنج ، گلودرد و تب ، خستگی و یا بی حالی غیر عادی به سبب کم خونی ، تاري در ديد يا هرگونه تغيير در بينايي و تغييرات در رفتار و تغییرات رواني.
از جمله عوارضی که در صورت ادامه و یا شدت آن توصیه می شود که مراقبت های پزشکی انجام شود ، مواردی مانند : خشم و عصبانیت ، خواب آلودگی شدید ، سردرد های طولانی ، كاهش اشتها يا اختلال در خواب ، سرگيجه، حس تهوع ، درد معده و همچنین كاهش غيرعادي وزن بدن.
قطع مصرف داروی ریتالین به طور ناگهانی و بدون نظر پزشک نیز باعث بروز عوارضی می شود که می توان مواردی همچون : رفتارهای غیر عادی ، خستگی و ضعف شدید و افسردگی های روانی شدید را نام برد که نیاز به مراقبت های پزشکی دارد.
تداخل دارويي دارو ریتالین
از موارد مخل و تداخلات دارویی با ریتالین می توان مواردی همچون داروهای ضد تشنج ، داروهای پایین آورنده فشار خون ، كافئين، داروهاي محرك مغزي مانند آمانتادين ، داروهاي کاهش اشتها، داروهاي خوراكي ضد انعقاد، داروهای ادرار آور ، داروهاي ضد افسردگي و همچنین داروهای تنگ كننده عروق را نام برد که امکان دارد تداخل دارویی به وجود آورد.
توصیه های لازم
۱- بهتر است به منظور احتمال بروز بي خوابي، مصرف این دارو تا پیش از ساعت شش بعد از ظهر صورت گیرد.
۲- توصیه می شود که میزان دارو بیشتر از میزان تجویز آن مصرف نشود به این دلیل که امکان دارد سبب وابستگی شدید شود.
۳-چنانچه یک نوبت از مصرف فراموش شد ، در اولین فرصت مصرف آن انجام شده و نوبت های بعدی هم بر طبق تجویز صورت گیرد. به همین دلیل هیچ گاه در این حالت مصرف آن دوبرابر نشود.
۳- به طور مرتب برای بررسی و کنترل به پزشک متخصص مراجعه شود.
۴- چنانچه در هنگام مصرف سرگیجه صورت گرفت با پزشک مشورت شود.
نکات مهم از دید پزشکی و عملکرد پزشک
۱- قطع داروی ریتالین ، در صورت بروز علائم شدید .
۲-كنترل منظم و دقيق نشانه های حياتي و پرهيز کردن از تجويز دارو پیش از خواب
۳-كاهش میزان تشنج در افراد مبتلا به تشنج
۴-قطع دارو به صورت مرحله اي در اواخر هفته و در هنگام كاهش استرس
۵-داوریی با اثرات وابستگی بالا
۵- زمانی که كاهش توانايي در انجام كارهاي نيازمند به هوشياري باشد.
۷-خطرات مربوط به کنترل رشد كودكان و نوجوانان
۸-پرهيز از جويدن دارو به ميزان كافي
۹-استراحت به اندازه كافي
علايم مسموميت دارو ریتالین
برخی از علائم وجود دارند که نشانگر مسمویت فرد بر اثر مصرف ریتالین می باشد مانند :
گیج شدن ، سرخوشي بیش از حد ، روان پريشي فرد ، حالت کما ، آشفتگي، سردرد شدید ، تهوع و استفراغ، خشكي دهان، گشادي مردمك چشم ، آسیب به خود، تب، تعريق، لرزش، پرش عضلانی ، تشنج، گر گرفتگي زیاد ، تپش قلب بالا ، پرفشاري خون . این علایم ناشی از مسمویت نسبت به این دارو می باشند.
باید تاکید کرد که کاربرد اصلی ریتالین در جهت درمان پیش فعالی در کودکان همراه با نقص بوده و مصرف ریتالین در این گونه کودکان سبب افزایش قدرت تمرکز و توجه، بالا رفتن توانایی جسمی و کنترل بیشتر رفتار ها و همچنین کاهش در احساس پرخاشگری ، خستگی، و تقویت روابط اجتماعی کودکان می شود.
تاثیرات مصرف ریتالین
از تاثیرات دیگر این دارو میتوان مواردی همچون : اجتماعی‌تر شدن و افزایش میل و توان جنسی ، کاهش احساس به خواب ، و پرحرفی، افزایش هشیاری فرد ، احساس اعتماد به نفس زیاد و همچنین افزایش احساس قدرت می باشد.
برخی از دانشجویان به منظور جبران درس های عقب مانده به داروهایی مانند ریتالین روی می آورند و با این تفکر که این دارو از طرف شرکت های دارویی ساخته و تجویز شده ، بنابراین در مصرف آن احتیاط نکرده و تصور می کنند که مصرف بی رویه آن آسیبی به بدن نمی زند .
باید گفت که این تصور بسیار غلط بوده و مصرف خودسرانه این دارو سبب بروز خطرات زیادی می شود.
این موضوع قابل ذکر است که پزشک متخصص در زمان تجویز یک دارو برای بیمار بدون شک با توجه به میزان سود و ضرر آن تمام موارد را سنجیده و بعد از تشخیص انتخاب دارو با توجه به شرایط هر بیمار و درمان مناسب آن ، این کار را انجام می دهد.
