آیا پيشگيري از ناباروري ممکن است؟ همواره گفته می شود که پيشگيري بهتر از درمان است. اما این پرسش ممکن است به ذهن شما برسد که مگر می توان از باروری هم پیشگیری کرد؟
برای پاسخ به این پرسش، بهتر است به سراغ علل و عوامل خطرسازی برویم که قابل پیشگیری و درمان اند:
بیماری های انتقال یابنده از راه روابط جنسی/ مقاربتی: یکی از عوامل خطرزای ناباروری كه بیش از دیگر عوامل، قابل پيشگيري است، ابتلا به بيماري هاي مقاربتی، مانند سيفليس، سوزاك و يا كلاميديا است. اين بيماري ها مي توانند به سيستم تناسلي زنان و مردان آسیب هایی جبران نشدنی وارد کنند.
بيماري هاي مقاربتي (STD) مي توانند به روش هاي زير مهار شوند:
– استفاده از كاندوم
– انجام آزمايش های بيماري هاي مقاربتي، در صورتي كه افراد در معرض خطر ابتلا باشند.
– درمان زود هنگام و كامل بيماري هاي مقاربتي كه اين روند شامل پيگيري دقيق، آزمايش های لازم و غربالگري شركاي جنسي است.
روش های جلوگیری از بارداری: اغلب زوج ها تمايل دارند تا داشتن فرزند را براي مدتي پس از ازدواج به تعويق بيندازند. انتخاب نادرست روش جلوگيري از بارداري مي تواند باروري آيندۀ فرد را به مخاطره بيندازد. برای مثال، استفاده از IUD در زناني كه در معرض ابتلا به بيماري هاي مقاربتي هستند، به علت افزايش خطر بروز التهاب لگن، نادرست است.
پس بهتر است چنين بيان کنیم كه استفاده از IUDبرای زناني كه هيچگاه باردار نشده اند، گزینه ای مردود است. مصرف قرص‌هاي ضد بارداري خوراكي معمولاً تأثير مستقيمي بر باروري ندارد، اگرچه زنانی كه سيكل هاي قاعدگي نامرتب قبل از مصرف قرص دارند، در مي يابند كه سيكل هاي نامرتب، در صورت قطع قرص، مجدداً باز خواهد گشت و دوباره، نياز به درمان وجود دارد.
استفاده از كپسول هاي كاشتني زير جلدي، مانند نور پلانت، نیز مي تواند با بازگشت تخمك گذاري تداخل یابد و سبب ناباروري گردد .
بستن لوله ها و عقيم سازي، به عنوان يك روش جلوگيري از باروري، بهتر است فقط در بيماراني كه خانواده خود را تكميل کرده اند و يا مطمئن اند که نمی خواهند دوباره صاحب فرزند شوند، در صورت انجام مشاوره، پيشنهاد شود.
جراحي هاي غير ضروري: برای ضايعات خوش خيم دهانه رحم، مانند تغييرات فيزيولوژيكي كه گاهي خود را به صورت نمايي از زخم نشان مي دهند، ممکن است روش جراحی پیشنهاد شود، اما پرهیز از این گونه جراحی های غیرضروری، می تواند يكي ديگر از عوامل پيشگيري از ناباروري باشد.
برای نمونه، آپاندكتومي (عمل جراحي برداشتن آپانديس) به دنبال دردهاي مزمن شكمي در زنان جوان، مي تواند چسبندگي هاي لگني را ایجاد کند كه به لوله ها آسيب مي رساند.
بنابراین، مهم است كه پزشكان و بيماران دربارۀ ضرورت و يا عدم ضرورت جراحي در زنان جوان آگاه باشند. جراحي هايي كه برای برداشتن كيست تخمدان، فيبروم هاي كوچك (ميومكتومي) و كورتاژ انجام مي شود، ممكن است واقعاً صدمات جبران ناپذيري را وارد آورد.
بعضي از زوج هاي جوان از سقط جنين به عنوان يك روش جلوگيري از فرزنددار شدن حتي در مدت زمان كوتاهي پس از ازدواج استفاده مي كنند.
انجام كورتاژ در اين زنان شانس ابتلا به عفونت و انسداد لوله هاي رحمي را افزايش می دهد و طبيعتاً نازايي را به همراه خواهد داشت. اگر انجام جراحي ضروری است، باید با دقت زياد و ترجيحاً با استفاده از تكنيك هاي ميكروسكوپي كه احتمال آسيب در آن ها بسيار اندك است (مانند جراحي با لاپاراسكوپ يا روش هاي هدايت شده با سونوگرافي)، برای اين بيماران انجام شود تا توان باروری آن ها حفظ شود.
تغذیه و ورزش: پرخوري، انجام ورزش هاي سنگين به منظور كاهش وزن یا ورزش حرفه ای سنگین مي تواند سبب سيكل هاي قاعدگي نا مرتب و توقف تخمك گذاري شود. اين مسئله بيشتر در زنان ورزشكار، شناگران، ژيمناست ها و نیز زناني‌كه دچار بي ا شتهايي عصبي هستند، ديده مي شود که البته با برگشت وزن بدن، توان باروري آنان نيز برمی گردد. چاقي نيز مي تواند با عملكرد تخمدان ها تداخل داشته باشد .
افزايش وزن بيش از حد مي‌تواند تعادل هورموني فرد را مختل کند و سبب تخمك گذاري غيرطبيعي و يا عدم تخمك گذاري گردد كه با كاهش وزن بدن تا حد ميزان طبيعي، مي توان اين مشكل را برطرف کرد.
افزایش سن ازدواج و بارداری: يكي از عمده ترين مشكلات رايج در جوامع امروزي افزايش سن تمايل به باروري در زنان است. به علل مختلف، از جمله شرایط اقتصادي و اجتماعي، امروزه زنان ترجيح مي‌دهند تا قبل از شروع زندگي مشترك، تحصيلات خود را تكميل کنند و درپي اشتغال باشند و حتی برخی زنان تا قبل از ۳۰ سالگي ازدواج نمی کنند و به طبع، سن بارداری آن ها نيز به تعويق مي افتد. به دنبال افزايش سن، هرچه تصمیم به بارداري بيشتر به تعويق بيفتد، شانس بروز عوامل خطرزا، از جمله اندومتريوز يا بيماري هاي مقاربتي بيشتر خواهد بود و به ویژه در زنان، کم کم توان باروری و تخمک گذاری تحلیل خواهد رفت.
آسیب های بیضه: يكي از علل قابل پيشگيري ناباروری، جلوگيري از صدمات بيضه در مرداني است كه دچار مشکل بيضه هاي نزول نيافته اند. بيضه هاي نزول نيافته باید در سنين كودكي، ترجيحاً قبل از سن ۲ سالگي، به منظور جلوگيري از صدمات، جراحي شوند. اين مسأله مستلزم آگاه کردن و آموزش دادن به مادراني است كه فرزندان پسر دارند.
بیماری اوریون: این بیماری در پسران می تواند موجب ناباروری شود. مصون سازي پسران (تزريق واكسن) عليه بيماري اوريون در دوران كودكي روش پیشگیری خوبي است و مي تواند از بروز اوريون و پیامدهای آن در پسران، جلوگیری کند.
مصرف داروها و موادي مانند الكل، ماري جوانا، شیشه و ديگر سموم، توان باروری فرد را تخریب می کند. اين داروها با كاهش ميل جنسي، تخريب توليد اسپرم و تداخل با تخمك گذاري همراه اند كه گاهي اين عوارض برگشت ناپذیرند و در اختلالات باروري نقش دارند.
سيگار كشيدن نیز به دلیل تأثير بر علمكرد سيستم توليدمثل و با كاستن توليد تخمك، افزايش خطر عفونت لگني و كاهش تعداد اسپرم، توان باروری را دچار اختلال می کند. البته، اثرات معكوس اغلب موقتی اند، بنابراين در صورت عدم مصرف، تقریباً تمام علائم برطرف می شوند و اثرات مضر بر عملكرد سيستم توليد مثلي نيز احتمالاً تعديل مي‌گردد. به هرحال بهترين توصيه در این باره، عدم مصرف دخانیات، داروها و مواد مخدر است .
عوامل شغلی و محیطی: صدمات شغلي مي توانند در مردان تعداد اسپرم را كاهش دهند. استفاده و یا قرار گرفتن در معرض بسياري از مواد و پرتوهای سمي، شامل تشعشع مواد راديو اكتيو، گازهاي بيهوشي، مواد شيميايي مانند سرب، آفت كش‌ها مانند DBCP و حلال هاي دارويي مانند اكسيد اتيلن نیز مي توانند با كاهش توليد اسپرم همراه شوند و باروري را مختل سازند. تماس شديد با حرارت در محل كار (مثل رانندگان ، نانوايان) نیز می تواند باعث کاهش طولاني مدت و يا توقف دائم توليد اسپرم گردند. برای حفظ توان باروری، باید از عوامل آسیب زای محیطی و شغلی آگاه شوید و از آن ها پرهیز کنید.
پوشش و لباس: برای بهداشت باروری، استفاده از لباس هاي زير نخي به خانم‌ها و آقایان توصيه مي‌شود. پوشیدن لباس هاي تنگ به مردان توصیه نمی شود، زیرا سبب افزايش حرارت بيضه ها می شود و ممكن است به روند توليد اسپرم آسيب برساند. اشعه Xنیز مي‌تواند براي گنادها مضر باشد، بنابراین اگر عكسبرداري ضروري است، استفاده از پوشش هاي سربي به منظور محافظت از تابش اشعهX، برای حفظ توان باروری خانم ها و آقایان ضروري است.
شیمی درمانی و پرتو درمانی: درمان سرطان با روش های شیمی و پرتو درمانی، توان باروری افراد را از بین می برد. زیرا در طول درمان، سلول های جنسی آسیب می بینند. از این رو، می توان پیش از آغاز درمان، با انجماد و ذخیرۀ تخمک، اسپرم و یا بافت بیضه یا تخمدان، توان باروری را حفظ کرد تا در زمان بهبود، بتوان صاحب فرزندی سالم شد. روش های حفظ باروری همچنین می تواند برای زنانی که سابقۀ خانوادگی یائسگی زودرس دارند و یا دیر ازدواج می کنند، مفید باشد.
آسيب های دهانۀ رحم: نقش رحم در دستگاه تولید مثل زنان و حفاظت از آن بسیار مهم است. رعایت بهداشت جنسی و شستشو و پاکیزه نگه داشتن واژن می تواند از عفونت‌های رحم جلوگیری کند. همچنین، انجام تست پيشگيري از سرطان يا پاپ اسمير، به منظور غربالگيري و تشخيص زودرس ضايعات پيش سرطاني، زمينه را براي درمان محافظه كارانۀ زخم هاي دهانه رحم فراهم مي سازد و با معالجۀ زخم هاي دهانۀ رحم عملكرد اين عضو حفظ خواهد شد.
