موضوعی که سلامت بیشتر کودکان را به خطر می اندازد و ممکن است ظاهر او را خسته نشان دهد، کم خونی کودک است. کمبود آهن یک بیماری است، که امروزه شناخته شده و به طور کلی بیشتر زنان را تحت تاثیر قرار می دهد. اما بسیاری از کودکان و نوجوانان نیز ممکن است در طول دوران کودکی خود در معرض ابتلا به کم خونی باشند، این مشکل در سال های بعد زندگی آن ها هم ادامه خواهد داشت. علت کمبود آهن در بدن و یا کم خونی کودک ، فقدان آهن مورد نیاز در خون است. به همین دلایل، در این مقاله، جزئیات بیشتری در مورد علل، علائم و درمان کم خونی در کودکان ارائه خواهد شد.
علل کم خونی کودکان:
هر چند ممکن است بروز کم خونی کودک تعجب آور باشد، ولی در واقع مشکل عمده ای است که از رعایت نکردن بهداشت عمومی اتفاق می افتد، و حتی ممکن است باعث افزایش خطر مرگ و میر در کودکان شود. همچنین، کم خونی دارای اثرات بسیار دیگری بر سلامت کودک شما خواهد داشت.
احتمال دارد علل کم خونی متفاوت باشد، احتمالا درصد کمی از کودکانی که مبتلا به کم خونی هستند، تحت تاثیر عوامل جغرافیای منطقه محل سکونت خود بوده اند. مشخص شده است که برخی از اشکال کم خونی مربوط به استعداد ژنتیکی بوده و گروه های نژادی خاصی را در معرض خطر ابتلا به کمبود آهن قرار می دهد. فقر آهن شایع ترین نوع کم خونی است.
علل فقر آهن در کودکان
• داشتن یک رژیم غذایی که فاقد مواد مغذی و ضروری از جمله آهن است، به کم خونی کودکان کمک می کند.
• رشد سریع در سال اول بعد از تولد، باعث افزایش نیاز به آهن می شود. بنابراین، اگر در این دوران آهن کافی به بدن کودک شما نرسد، او را بیمار خواهد کرد. از این رو، کمبود آهن در برنامه ی غذایی می تواند عامل اصلی بیماری کم خونی شود.
• از دست دادن خون به صورت آهسته و در دراز مدت، مانند خونریزی در دستگاه گوارش کودکان، عامل دیگر بروز این بیماری است.
• ناتوانی بدن در جذب آهن هم می تواند عامل دیگری در بروز بیماری کم خونی کودک شما باشد.
• بچه هایی که از طریق شیر مادر تغذیه می شوند، کمتر از سایر کودکان در معرض خطر ابتلا به کم خونی قرار دارند.
• همه نوزادان با آهن ذخیره شده در بدن خود به دنیا می آیند. اما از آنجایی که آن ها با سرعت بسیار زیادی در طول چند سال اول زندگی خود رشد می کنند، نیاز به آهن اضافی برای حمایت از فعالیت-های بد نی دارند. در واقع، در حالت عادی، بچه های در حال رشد نیاز به حدود ۱ میلی گرم آهن در هر روز دارند.
علائم شایع کم خونی در کودکان:
کم خونی خفیف در کودکان علائم کمی را بروز می دهد و یا حتی ممکن است هیچ علائمی را نشان ندهد. به همین دلیل است که تشخیص این بیماری در مراحل اولیه تقریبا غیرممکن است. در این جا، برخی از علائم شایع کم خونی خفیف در کودکان که ممکن است به شما کمک کند به راحتی فقر آهن را در کودک خود تشخیص دهید، بیان شده است، تا با توجه مکرر به این علائم، فرزندان سالمی داشته باشید:
• خستگی
• ضعف
• بدخلقی
• هوس های غذایی غیر معمول
• بی اشتهایی
• سردرد
• تنگی نفس
• درد گلو
• رنگ پریدگی پوست
• ناخن های شکننده
• خون در مدفوع
• درسفیدپوستان رنگ چشم کودک مبتلا به کم خونی، پریده و سفید می شود.
اگر شما متوجه هر یک از این علائم و نشانه ها در کودک خود شدید، می توانید یک وقت ویزیت از دکتر اطفال به منظور تشخیص کم خونی کودک خود، رزرو کنید و این نکته نیز بسیار مهم است که اگر علت و نوع کم خونی که کودک شما را تحت تاثیر قرار داده، مشخص شود، اساس درمان نهایی را تشکیل شده و درمان راحت تر و سریع تری برای کودک یافت می شود.
گزینه های درمان بیماری کم خونی کودک:
کم خونی در دوران کودکی، درست مانند دیگر کم خونی در تمامی دوران زندگی، با افزایش مصرف غذاهای غنی از آهن در رژیم غذایی روزانه درمان می شود. اما در موارد کم خونی شدید کودکان، مکمل های آهن اغلب از طریق قرص به آن ها داده می شود.
اگر مکمل آهن به کودک شما تجویز شده است، مطمئن شوید که شما آن را با معده خالی به او بدهید. آهن، در معده ی خالی، سریع تر جذب می شود. همچنین، بیشترین مقدار غذاهایی که غنی از ویتامین C هستند، به رژیم غذایی کودک خود اضافه کنید. در علم پزشکی ثابت شده است که ویتامین C، به تسریع افزایش و جذب آهن اضافه دربدن کودکان کمک فراوانی می کند.
شیر و آنتی اکسیدان ها تمایل بیشتری به تداخل با اثر مکمل های آهن دارند، بنابراین مطمئن شوید که کودکان شما در زمان استفاده از قرص های آهن از مصرف آن ها اجتناب می کند. همچنین با اضافه کردن مواد غذایی غنی از آهن مانند جگر، گوشت قرمز، زرده تخم مرغ، حبوبات، کشمش و نان دانه های کامل و سبوس دار به رژیم غذایی بچه ی خود، شانس او را در درمان کم خونی بیشتر کنید.
طراحی رژیم غذایی غنی از آهن برای کودکان:
پیشگیری قطعا بهتر از درمان است، به ویژه در میان کودکان که به هر تغییر خاص در رژیم غذایی خود و یا در زندگی روزمره بسیار حساس هستند. اضافه کردن آهن بیشتر و غذاهای غنی از آهن به رژیم غذایی آن-ها،می تواند در پیشگیری از کم خونی بسیار مفید باشد. به ویژه در کودکانی که رژیم های غذایی نادرست باعث کمبود آهن در آن ها شده است، می تواند کمک فراوانی بکند. بعضی از مواد غذایی غنی از آهن عبارتند از:
• آلوی سیاه
• بلغور جو دوسر
• زردآلو
• کشمش
• ماهی تن
• کلم پیچ
• اسفناج
• سبزیجات
• ماهی
• تخم مرغ
• حبوبات خشک شده
• عدس
• جوجه مرغ
• گوشت قرمز
• کره بادام زمینی
• سویا
• بوقلمون
• شیر خشک کودکان غنی شده با آهن
• شیر مادر
• جگر
اضافه کردن بیشتر این مواد غذایی به رژیم غذایی کودک خود در دورانی که او شروع یه خوردن غذاهای جامد کرده است و تغذیه با شیر مادر در دوران نوزادی همراه با قطره ی آهن، می تواند به جلوگیری از کم خونی و فقر آهن کمک کند. همچنین، اضافه کردن دوز مشخصی از بسیاری ویتامین ها، مواد معدنی و دیگر مواد مغذی به رژین غذایی فرزند شما کمک خواهد کرد تا بدون کم خونی بزرگ شود.
عوارض احتمالی کم خونی کودک:
کم خونی کودک درست مانند دیگر بیماری ها، اگر در شرایط بهداشتی و اصولی، درمان نشود، ممکن است عواقب منفی بر سلامت جسمی و روانی کودک شما داشته باشد. بعضی از این عوارض عبارتند از:
۱. کاهش عملکرد مغز و رشد کودک:
کم خونی و یا فقر آهن ارتباط خاصی با کاهش رشد شناختی و فیزیکی در کودکان دارد.
۲. مسمومیت با سرب کودک:
کم خونی و فقر آهن در کودکان و نوجوانان احتمال بروز مسمومیت با سرب را بالا می برد. تعداد مبتلایان به مسمومیت با سرب در جهان کم نیستند و حتی مسمومیت با سرب از مشکلات حاد سلامتی در کودکان به شما می رود.
۳. کاهش تمرکز و یادگیری و ایجاد مشکل درحافظه ی کودکان:
همچنین، دانشمندان بر این باور هستند که کم خونی ممکن است تاثیر منفی بر عملکرد بچه ی شما در مدرسه داشته باشد. فرزند شما ممکن است با توجه به کاهش رشد مغز، مشکلاتی در عملکرد و کاهش هوشیاری و یادگیری به دنبال داشته باشد.
مهم است به این نکته توجه داشته باشید که از مواد غذایی که کودکان در طول روز مصرف می کنند، تنها ۱۰٪ از آهن آن جذب بدن او خواهد شد و بقیه دفع می گردد. شما باید مطمئن شوید که کودکتان حداقل ۸-۱۰ میلی گرم آهن از غذای روزمره دریافت می کند. با اصلاح رژیم غذایی خانواده خودتان و مصرف غذاهای غنی از آهن، به سادگی می توانید این کم خونی کودک خود را جبران کنید، حتی اگر کودک شما، یک کودک نو پا است این کار می تواند راحت تر و با کمک شیر مادر انجام شود. اگر کودک شما به کم خونی و یا فقر آهن مبتلا شده است، به یاد داشته باشید که هیچ جای نگرانی وجود ندارد.
انواع اختلالات خونی در کودکان
کم‌خونی
کم‌خونی؛ کمبود هموگلوبین یا سلول‌های قرمز خون در بدن است. هموگلوبین یک پروتئین سرشار از آهن در سلول‌های قرمز خون است که اکسیژن را به بافت‌ها می‌رساند. کم‌خونی زمانی ایجاد می‌شود که میزان هموگلوبین در بدن فرد بیمار بسیار کم شده باشد. این بدان معناست که اکسیژن کافی به بدن نمی‌رسد. این بیماری باعث رنگ‌پریدگی، خستگی و ضعف شدید می‌شود. کم‌خونی می‌تواند کوتاه مدت یا بلند مدت باشد. در موارد خفیف این بیماری را می‌توان با ایجاد تغییرات ساده در رژیم غذایی درمان نمود ولی موارد شدیدتر نیاز به اقدامات پزشک دارند.
تالاسمی
تالاسمی نوعی از اختلالات خونی است که به دلیل تولید غیرطبیعی هموگلوبین ایجاد می‌شود. هموگلوبین، پروتئینی است که در سلول‌های قرمز خون بوده و اکسیژن را به نقاط مختلف بدن می‌رساند. تالاسمی به دلیل کم خونی ایجاد می‌شود. این بیماری بیشتر در کودکان مدیترانه‌ای، آفریقایی و آسیایی دیده می‌شود. تالاسمی انواع مختلفی دارد و متناسب با شدت بیماری ممکن است علائمی نداشته باشد یا باعث ابتلا به علائم مهلک شود. اگر کودک به تالاسمی مینور مبتلا باشد او ناقل بیماری بوده و سلول‌های قرمز خون او کوچک‌تر از حد طبیعی است اما کودک سالم است. تالاسمی ماژور می‌تواند مهلک باشد. افراد مبتلا به تالاسمی ماژور آلفا در نوزادی می‌میرند. افراد مبتلا به تالاسمی ماژور بتا به انتقال خون دائمی و منظم نیاز دارند. برخی انواع دیگر تالاسمی نیز وجود دارد که شدت آنها زیاد نیست.
هموفیلی
هموفیلی یک بیماری نادر ارثی است که بر توانایی انعقاد خون اثر می‌گذارد. فرایند انعقاد خون به بهبودی و ترمیم زخم‌ها کمک می‌کند. زمانی که یک فرد سالم زخمی می‌شود نوعی از سلول‌های خونی که به آنها پلاکت گفته می‌شود به زخم چسبیده تا آن را ببندند. پلاکت‌ها سیگنال‌های شیمیایی را برای درخواست کمک از پلاکت‌ها و برخی پروتئین‌های دیگر خون که به آنها فاکتورهای منعقدکننده خون گفته می‌شود ارسال می‌کنند. این فاکتورهای منعقد کننده خون در کنار هم جمع شده و یک زنجیره را تشکیل می‌دهند که به آن "فیبرین" گفته می‌شود. فیبرین یک شبکه در اطراف پلاکت‌ها ایجاد کرده و از بازگشت آنها به جریان خون جلوگیری می‌کند تا خون لخته شده به بهبود زخم کمک کند.
فاکتورهای منعقد کننده خون بسیار متنوع هستند و هر کدام نیاز به تشکیل شدن یک فیبرین در اطراف خود دارند که به طور صحیحی شکل گرفته باشد. این فاکتورها با هم کار می‌کنند. در بیشتر افراد مبتلا به هموفیلی سطح فاکتور منعقدکننده خون ۸ یا ۹ است که برای انعقاد خون بسیار کم بوده و این فرایند در آنها بسیار کند انجام می‌شود. این بدان معنا نیست که در صورت آسیب‌دیدگی، خون بیشتری از یک فرد مبتلا به هموفیلی نسبت به یک فرد سالم از بدن خارج می‌شود بلکه بدان معناست که خونریزی مدت زمان بیشتری ادامه می‌یابد.
بیماری سلول‌های داسی شکل
این بیماری که بیشتر در بین آفریقایی تباران شایع است یک بیماری ارثی است که باعث تولید غیرطبیعی هموگلوبین می‌شود. سلول‌های قرمز خون در این بیماری داسی شکل می‌شوند و نمی‌توانند اکسیژن را به خوبی انتقال دهند و به راحتی از بین می‌روند. این سلول‌های داسی شکل تمایل دارند که در کنار هم قرار بگیرند که باعث انسداد عروق خونی می‌شود. این انسداد می‌تواند باعث آسیب‌های جدی به ارگان‌های بدن شده و به شدت دردناک است. دو مشخصه اصلی بیماری سلول‌های داسی‌شکل، کم‌خونی مزمن و انسداد مکرر عروق خونی است.
ترومبوسیتوپنی ایدیوپاتیک پورپورا (ITP)
ترومبوسیتوپنی ایدیوپاتیک پورپورا اختلالی است که باعث افزایش تجزیه پلاکت‌ها در خون می‌شود. ترومبوسیتوپنی ایدیوپاتیک پورپورا سرطانی و بدخیم نیست. پلاکت‌ها سلول‌های کوچک خونی هستند که باعث انعقاد خون می‌شوند. در افراد سالم، پلاکت‌های قدیمی به وسیله سلول‌های سفیدی به نام ماکروفاژ در طحال از بین می‌روند. در صورت ابتلا به ترومبوسیتوپنی ایدیوپاتیک پورپورا این فرایند با سرعت بیشتری انجام می‌شود. ترومبوسیتوپنی ایدیوپاتیک پورپورا حاد بیشتر در کودکان ۲ تا ۹ ساله دیده شده و البته ممکن است در سنین دیگر نیز ایجاد شود. ترومبوسیتوپنی ایدیوپاتیک پورپورا در دختران و پسران به طور برابر دیده می‌شود.
لوسمی میلوئید حاد (AML)
لوسمی میلوئید حاد سرطان خون و مغز استخوان که بافت‌های اسفنجی شکل درون استخوان‌ها است می‌باشد. در صورتی که این بیماری درمان نشود به سرعت پیشرفت کرده و باعث مرگ می‌شود. این بیماری در ۱۶ درصد از کودکان و افراد زیر ۱۵ سال مبتلا به لوسمی دیده می‌شود. لوسمی میلوئید حاد باعث تغییرات (جهش) در DNA درون سلول‌های مغز استخوان جوان که به آنها سلول‌های میلوئید گفته می‌شود می‌گردد. به طور طبیعی سلول‌های میلوئید نوعی از سلول‌های سفید خون هستند که علیه عفونت‌ها می‌جنگند. سلول‌های میلوئید جهش یافته نمی‌توانند در سلول‌های طبیعی خون رشد کنند. این سلول‌های جهش یافته به سرعت تکثیر شده و گروهی از سلول‌ها به نام میلوبلاست‌های لوسمی را تشکیل می‌دهند. میلوبلاست‌های لوسمی نمی‌توانند مانند سلول‌های طبیعی خون عمل کنند و نمی‌گذارند که مغز استخوان بتواند سلول‌های خونی سالم تولید کند.
ویروس نقص ایمنی بدن (اچ آی وی)
اچ آی وی یک ویروس است که به برخی از سلول‌های سفید خون (لمفوسیت‌ها) که علیه عفونت‌ها می‌جنگند حمله می‌کند. عفونت‌های ویروسی ناشی از ایدز (سندرم نقص ایمنی اکتسابی) باعث می‌شود که بدن مستعد ابتلا به عفونت‌ها و برخی از بیماری‌ها شود. نوزادان تازه متولد شده که به این عفونت مبتلا شده‌اند، آن را در رحم، در هنگام تولد یا در هنگام شیر خوردن از مادر خود می‌گیرند. البته عفونت‌های اچ آی وی در نوزادان با انجام اقدامات درمانی مناسب در دروان بارداری و زایمان قابل‌پیشگیری است.
آزمایش خون
آزمایش کامل خون یا CBCقسمتی از چکاپهای دوره‌ای است که در کودکانی که بیش از حد احساس خستگی و ضعف می‌کنند، به نظر می‌رسد دچار عفونت هستند یا کبودی و خونریزی‌های غیرقابل توجیه دارند انجام می‌شود.
سلول‌های قرمز خون
آزمایش کامل خون یا شمارش سلول‌های قرمز خون، هموگلوبین (پروتئین ناقل اکسیژن در سلول‌های قرمز خون) و متوسط حجم سلول‌های قرمز اطلاعاتی در مورد سلول‌های قرمز خون که وظیفه حمل اکسیژن از ریه‌ها به قسمت‌های دیگر بدن را به عهده دارند به ما می‌دهد. این اقدامات معمولاً برای تشخیص کم‌خونی که یک بیماری شایع به دلیل کاهش سلول‌های قرمز خون بوده انجام می‌شود.
سلول‌های سفید خون
در آزمایش سلول‌های سفید خون، تعداد این سلول‌ها (که به گلبول‌های سفید خون نیز معروف هستند) در خون شمارش می‌شود. در آزمایش‌های مختلف اندازه‌گیری سلول‌های سفید خون تعداد انواع مختلف این سلول‌ها در خون شمارش می‌شود. سلول‌های سفید خون که به بدن در جنگ با عفونت‌ها کمک می‌کنند بیش از سلول‌های قرمز خون است و مقدار کمتری از آنها در جریان خون وجود دارند. میزان غیرطبیعی سلول‌های سفید خون نشان‌دهنده وجود التهاب یا فشار و استرس در بدن است. برای مثال، عفونت‌های باکتریایی باعث افزایش یا کاهش چشمگیر تعداد سلول‌های سفید در خون می‌شوند.
پلاکت‌ها
کوچک‌ترین سلول‌های خونی، پلاکت‌ها هستند که نقش مهمی در انعقاد خون و جلوگیری از خونریزی دارند. زمانی که عروق خونی آسیب ببینند یا بریده شوند، پلاکت‌ها جمع شده و محل زخم را می‌بندند تا خون منعقد شود. اگر تعداد پلاکت‌ها خیلی کم باشد، بیمار در خطر خونریزی شدید از بدن قرار می‌گیرد.
آهن در دوز های زیاد و بالا سمی است. از تشخیص سرخود و دادن مکمل های آهن به کودک خودداری کنید. زیرا مصرف بیش از حد آهن می تواند باعث مرگ شود!
در نوزادان و کودکان خردسال، ۲۰ میلی گرم آهن در روز مناسب است. اکثر مکمل های آهن حاوی حدود ۱۰۰ میلی گرم آهن در هر قرص هستند!
توجه داشته باشید که مکمل های آهن را از دسترس کودکان دور نگه دارید. اگر کودک تان مبتلا به بیش مصرفی آهن شد، سریع به پزشک مراجعه کنید.