سرخک یک بیماری تنفسی حاد و بسیار مسری است. میزان سرایت این ویروس در اعضای حساس خانواده تا ۹۰% گزارش شده است. تا پیش از بکارگیری واکسن سرخک ( که از سال ۱۹۶۳ و در ایالات متحدۀ امریکا آغاز گشت) این بیماری به صورت اپیدمیهای مکرر و منتشر جهانی مشاهده می شد. ولی از زمان استفادۀ گسترده ازواکسیناسیون علیه سرخک، تعداد موارد بیماری به شدت کاهش یافته و امروزه سرخک عموماً یک بیماری غیر معمول است.
ویروس سرخک توسط ترشحات و قطره های ریز یا درشت تنفسی و عمدتاً از طریق تماس مستقیم، قابل انتقال است. بیماران از ۲-۱ روز قبل از بروز علائم تا ۴ روز بعد از بروز راشها می توانند بیماری را متنقل کنند. دورۀ کمون سرخک از زمان تماس تا شروع علائم، ۱۲-۸ روز است و معمولاً تا پیدایش بثورات ۱۴ روز طول می کشد. ویروس سرخک پس از حمله به اپیتلیوم تنفسی و آلوده نمودن مجاری تنفسی فوقانی، به غدد لنفاوی ناحیه ای انتشار می یابد. در طی ویرمی اولیه، ویروس در همه جا پخش می شود. به دنبال تکثیر ویروسی، ۷-۵ روز بعد از عفونت اولیه، ویرمی ثانویه رخ می دهد و گلبول های سفید آلوده به ویروس، عفونت را به قسمت های مختلف مانند دستگاه تنفسی، پوست و سایر ارگان ها منتقل می نمایند. ویروس سرخک از ترشحات تنفسی، خون و ادرار افراد مبتلا قابل جدا سازی است.
علائم بالینی: پس از پایان دورۀ کمون ( دورۀ نهفته )، دورۀ مقدماتی ( پرودرومال یا کاتارال ) به مدت ۵-۳ روز آشکار می گردد. تظاهرات دورۀ مقدماتی شامل تب خفیف یا متوسط با سیر افزایش یابنده، بی حالی، سرفه، آب ریزش از بینی، اشک ریزش و قرمزی و التهاب ملتحمۀ چشم می باشد. از نشانه های اختصاصی این دوره می توان به بروز نقاط کوپلیک اشاره کرد. نقاط کوپلیک که خاص بیماری سرخک می باشند، دانه های ۲-۱ میلی متری شبیه شن ریزه به رنگ سفید مایل به خاکستری یا آبی هستند که بر روی مخاط دهان و در مقابل دندان های آسیای دوم فک پائین ظاهر شده و حدود 24-12 ساعت باقی می مانند. این نقاط معمولاً حدود ۳-۲ روز بعد از شروع علائم فاز پرودرمال ایجاد و به سرعت کوچک و محو می گردند. نقاط کوپلیک ممکنست در همۀ بیماران وجود نداشته باشد. ولی در صورتیکه در معاینه کشف شوند، با هیچ بیماری دیگری مرتبط نیستند. در طی فاز مقدماتی و پیش از بروز بثورات پوستی، ممکنست بیماری فرد به اشتباه آنفلوآنزا حدس زده شود. مرحلۀ کاتارال دارای حداکثر میزان واگیری بیماری سرخک است. در مرحلۀ دوم بیماری که مرحلۀ راش یا بثورات خوانده می شود، تب بیمار افزایش یافته و گاهاً به ۵/۴۰-۴۰ درجۀ سانتیگراد می رسد. با افزایش درجۀ حرارت، راشهای سرخک به صورت دانه های ریز، ابتدا بر روی سر ( قسمت های فوقانی و جانبی گردن، پشت گوش ها، در طول خط رویش مو در سر و روی قسمتهای خلفی چانه)ظاهرمیشوند.این راشهای قرمز رنگ و بدون خارش،
در ابتدا به صورت مجزا و پراکنده بوده و بتدریج به هم می پیوندند. در طی ۲۴ ساعت، بثورات به طور نزولی گسترش یافته و گردن، بازوها، قسمتهای فوقانی قفسۀ سینه، ساق پاها و کف دست و پا را درگیر می نمایند. الگوی ناپدید شدن بثورات نیز به همین ترتیب است. محو شدن راشها بعد از ۴ روز آغاز شده و حدود ۱۰-۷ روز به طول می انجامد. معمولاً به دنبال از بین رفتن بثورات، تغییر رنگ مایل به قهوه ای و پوسته ریزی مشاهده می گردد. غالباً در روز چهارم یا پنجم بعد از بروز راشها، تب بیمار قطع می شود. ادامه یافتن تب و شدت آن، می تواند یکی از عوارض سرخک را مطرح کند. سرخک در بالغین، شدیدتر از کودکان بوده و با تب بالاتر، راشهای مشخص تر و شیوع بیشتر عوارض، همراه است. لنفادنوپاتی گردنی، بزرگی طحال، اسهال، استفراغ و دردهای شکمی نیز از خصوصیات نسبتاً شایع سرخک می باشند. ممکنست بثورات سرخک به صورت نقاط ریز خونریزی دهنده ظاهر شوند که در این حالت Black Measles یا سرخک سیاه خوانده می شود. خونریزی از دهان، بینی، روده ها و سایر ارگان های داخلی نیز می تواند در این نوع سرخک رخ دهد. همچنین اشکال خفیف تر بیماری با نشانه های محدودتر و راشهای خفیف تر نیز قابل مشاهده است که Modified Measles یا سرخک تعدیل شده نام دارد. این نوع سرخک می تواند در افرادی که قبلاً تا حدی بر علیه این ویروس ایمنی کسب نموده اند، یعنی در اشخاصی با تاریخچۀ واکسیناسیون قبلی یا در شیرخواران زیر یکسال که بخشی از آنتی بادیهای مادری را حفظ کرده اند، مشاهده گردد.
عوارض سرخک: معمولاً بسته به محل درگیری، عوارض عمدۀ سرخک به سه دسته تقسیم میشوند: عوارض تنفسی، سیستم عصبی مرکزی و گوارشی.
درگیری دستگاه تنفسی به صورت لارنژیت، کروپ و برونشیت، حتی در موارد سرخک بدون عارضه می تواند دیده شود. در کودکان خردسال و شیرخواران، شایع ترین عارضۀ سرخک، اوتیت مدیاست ( عفونت گوش میانی ). پنومونی با منشاء خود ویروس سرخک یا به عنوان یک عفونت ثانویۀ باکتریال، یک علت شایع بستری در بزرگسالان مبتلا به سرخک می باشد. درگیری بدون علامت سیستم عصبی مرکزی در سرخک بسیار شایع است. در موارد علامتدار، تب، سردرد، خواب آلودگی، کوما و یا تشنج دیده می شود که نادر بوده و حدود موارد را گرفتار می کند. این انسفالیت ممکنست به طور اولیه در روزهای بعد از ظهور راش یا به طور دیر رس چند هفته بعد از بیماری اولیه ظاهر شود. حدود ۱۰% بیماران مبتلا به انسفالیت حاد، از بین رفته و درصد قابل توجهی از آنهایی که زنده می مانند، دچار عوارض دائمی مانند عقب ماندگی ذهنی یا صرع خواهند شد. SSPE یا پان انسفالیت اسکلروزان تحت حاد، یک عارضۀ دیر رس سرخک و بسیار نادر می باشد. این انسفالیت مزمن که سال ها بعد از مرحلۀ حاد بیماری بروز می کند، بیشتر در کودکانی رخ می دهد که پیش از ۲ سالگی به سرخک مبتلا شده اند. به نظر می رسد که انسفالیت اولیه، بـه علت فعالیت ویروس در مغز است. در حالیکه انسفالیت دیر رس، مستقیماً ناشی از تأثیر ویروس سرخک در سیستم عصبی نبوده و بیشتر با واسطۀ پاسخ های ایمنی روی می دهد.
از عوارض گوارشی سرخک می توان به گاستروانتریت، هپاتیت، آپاندیسیت و. . . اشاره نمود. همچنین درگیری قلبی، خونی یا کلیوی نیز می تواند به عنوان عارضۀ نادر سرخک بروز نماید. سرخک می تواند با سرکوب ایمنی سلولی فرد، بیماری سل موجود از گذشته را نیز فعال و تشدید کند. در صورت ایجاد هرگونه عارضه به جز اوتیت مدیا، بیمار باید در بیمارستان بستری گردد.
سرخک ذاتاً یک بیماری دوران کودکی بوده و همانند بسیاری از عفونت های ویروسی دیگر، در بزرگسالان شدیدتر از کودکان است. ابتلا بالغین به سرخک یا به دلیل ایمن نشدن آنان و یا کاهش ایمنی القاء شده توسط واکسن در آنها می باشد.
درمان سرخک حمایتی است. به دلیل ترس از نور ( فتوفوبی ) و تشدید آن در نور، باید از قرار گیری در معرض نور شدید اجتناب نمود. بعد از استقرار بیماری، ایمونوگلوبولینها و یا استیروئیدها، تأثیر درمانی ندارند. استفاده از ویتامین A به صورت تزریق وریدی ممکنست در موارد وجود ضعف سیستم ایمنی، سوء تغذیه، سوء جذب، وجود شواهد چشمی کمبود ویتامین A، پیدایش عوارض سرخک و نیز ابتلای کودک در مناطق دارای مرگ و میر بالا، مفید واقع گردد. تجویز ویتامین A می تواند با استفراغ و سردرد گذرا همراه باشد. تب بیمار باید با استامینوفن و یا ایبوپروفن کنترل شده و مایعات نیز به اندازۀ کافی تجویز شوند. در صورت وجود سرفه های خشک و آزار دهنده، میتوان از داروهای تسکینی استفاده نمود. بیمار باید استراحت نسبی داشته و از نظر بروز عوارض پیگیری شود. همچنین استفاده از داروی ضد ویروسی ریباویرین در موارد شدید سرخک مطرح شده است.
پیشگیری از سرخک توسط ایمن سازی با واکسن زندۀ ضعیف شده صورت می گیرد. تجویز این واکسن در خانم های باردار، افراد تبدار دچار نقص ایمنی و یا اشخاصی که در طی ۳ ماه گذشته ایمونوگلوبولین دریافت کرده اند، ممنوع است. واکسن سرخک تا ۹۵% اثر حفاظتی دارد. به دلیل انتقال آنتی بادیهای مادر به جنین از طریق جفت و عدم تأثیر واکسیناسیون، زمان تجویز برای کودکان ۱۵-۱۲ ماهگی تعیین شده است. ( مطابق برنامۀ واکسیناسیون کشوری ما، ۹ و ۱۵ ماهگی ). همچنین واکسن سرخک به شکل واکسن ترکیبی MMR ( سرخک، سرخجه، اوریون ) در دسترس است که تزریق اولین دوز آن در فاصلۀ ۱۲ تا ۱۵ ماهگی و دومین دوز در سنین ۱۲-۴ سالگی توصیه می شود. انجام واکسیناسیون به فاصلۀ کوتاهی پس از تماس با سرخک ممکن است از بروز بیماری پیشگیری کند. استفاده از ایمونوگلوبولین نیز ظرف ۵ روز پس از تماس، یا از سرخک جلوگیری کرده و یا موجب تخفیف آن می شود.
برای دیدن پربازدیدترین های نی نی نما لطفاً کلیک کنید…
