داستان “ته خیار”/ هوشنگ مرادی کرمانی

خوابش نمی برد، بلند شد، خیاری از میوه خوری روی میز برداشت. خواست پوست بکند و بخورد. خوب نمی دید. عینکش را زد، کارد را برداشت سر و ته خیار را نگاه کرد. گل ریز و پژمرده ای به سر خیار چسبیده بود به تابلویی که روی کمد بود نگاه کرد. هر وقت می خواست خیار بخورد. آن را می ددید و لبخند می زد.
«زندگی به خیار می ماند، ته اش تلخ است.»
دوستش گفته بود : «از قضا سرش تلخ است. مردم اشتباه می کنند سرو ته خیار را اشتباه می گیرند. سرخیارآن جایی است که زندگی خیار آغاز می شود. یعنی از میان گلی که به ساقه و شاخه چسبیده، به دنیا می آید و لبخند می زند. رشد می کند پیش می رود تا جایی که دیگر قدرت قد کشیدن ندارد. می ایستد و دیگر هیچ، یعنی تمام. پایان زندگی خیار.»
«این طور نیست، جانم . یعنی می گویی همه مردم اشتباه می کنند و فقط تو درست می گویی.»
«بله، من دلیل خودم را دارم. تو هم دلیل خودت را داری، می خواهی آغاز زندگی است را که تلخ بوده بکنی و بندازی دور و دلت را به گل کوچک و پژمرده پایان خوش کنی، بدبخت!»
مرد با خود گفت: «شاید دوست من راست می گوید.»
نگاه کرد و دید پنجره اتاق همسایه روشن است. ساعت را نگاه کرد، یک ساعت از نیمه شب گذشته بود. شلوارش را پوشید. عصایش را برداشت، خیار را گرفت سر دستش و رفت دم خانه همسایه، زنگ زد.
همسایه که داشت تلویزیون نگاه می کرد، زیر لب گفت: «یعنی کی می تواند باشد.» زنش که داشت چرت می زد، گفت: «کیه این موقع شب!»
مرد از پشت در گفت: «منم، همسایه روبه رویی شما.»
همسایه در را باز کرد، مرد را خیار به دست دید.
«سلام ، استاد چه عجب یاد ما کردید. اتفاقی افتاده؟ حالتان خوب است؟»
«نه، خوب نیست، خوابم نمی برد»
«حتما فشارتان بالاست یا افتاده»
دست استاد را گرفت، زیر چشمی به خیار توی دستش نگاه گرد.
«نبض تان که خوب است. رنگتان کمی پریده، خیار زیاد خوردید، سردی تان کرده،؛ نباید این قدر خیار بخورید. دلتان درد می کند؟ می خواهید برویم درمانگاه؟ عرق نعنا هم داریم؛ عرق خوب»
«نه، لازم نیست.»
زن همسایه کنجکاو شد؛ آمد دم در: «چه شده؟»
«هیچی ، استاد بی خواب شده، داریم با هم حرف می زنیم، شما بفرمایید بخوابید»
زن با تعجب به خیار توی دست استاد نگاه کرد. شوهرش را صدا کرد.»اگر میوه می خواهند ما داریم»
استاد شنید : «نه، لازم نیست . مزاحم نمی شوم»
زن لب هایش را کشید توهم، رفت دراز کشید.
همسایه گفت : «استاد چه خدمتی از من می آید؟ این را چرا با خودتان آورده اید؟»
اشاره کرد به خیار
استاد آستین همسایه را گرفت و کشید و برد زیر روشنایی چراغ، خیار را گذاشت کف دست همسایه. یواش گفت : «خواهش می کنم درست دقت کنید. بفرمایید، ته این خیار کجاست؟»
«یعنی چه؟»
«یعنی این که به کجای این خیار می گویند : ته اش؟»
همسایه به چهره استاد نگاه کرد و بعد آن جای خیار را که از بوته جدا شده بود، گرفت جلوی چشم استاد:«این ته خیار است، یک عمر ما به این گفته ایم: ته . خودتان هم توی خانه تان نوشته اید «ته اش تلخ است» و گذاشته ای روی کمد»
زن که دید بحث شوهرش و همسایه طولانی شده و خیار، میان بحث چه معنی دارد، بلند شد پنجره را بازکرد و دید شوهرش خیار را گرفته جلوی چشم استاد. صدایش را بلند کرد: «رضا چی شده؟. استاد را بیاور تو، دم در بد است»
رضا زود خیار را آورد پایین.
«چیز مهمی نیست، الان حل می شود. استاد هم می روند خانه شان استراحت می کنند.»
زن منگ و مشکوک پنجره را نیمه باز گذاشت و پایین پنجره نشست. رضا هر چه تلاش کرد ثابت کند که ته خیار همان جایی است که از بوته چیده شده و تلخ است، استاد قانع نشد: «آقا رضا همسایه عزیز؛ دوست من، من هم هفتاد و پنج سال این جوری فکر می کردم. دوستم سر شب آمد و تابلو و آن نوشته را دید و مرا از اشتباهم در آورد. شما از روی عادت می گویید این ته خیار است. تحقیق نکرده اید. یک عمر گفته ای که ته خیار این جاست و انی رفته توی کلمه تان، بیرون آوردنش هم کار ساده ای نیست. حقیقت را نمی شود با عادت مخلوط کرد»
«حالا چه فرق می کند که ته خیار کجایش باشد بروید بخوابید»
«خیلی فرق می کند تا زمانی که خیار خوراکی است، مهم نیست که سروته اش کجاست اما همین که آن را به زندگی تشبیه کردیم، موضوع فرق می کند»
«می دانید استاد. شما گرفتاری ندارید. زن ندارید. بچه ندارید. خانه خوبی دارید. خطاط و خوش نویس هم هستید. هنرمندید. مایه افتخارید. خیلی ها آرزو دارند جای شما باشند. قدرخودتان را بدانید. حالا بروید بخوابید. اگرقرص خواب هم لازم دارید من دارم. بفرماییید این هم خیارتان»
استاد خیار را از همسایه گرفت به گل ریز و خشک شده سر خیار اشاره کرد و گفت: «این یعنی پایان خیار. باورندارید. اسیر عادتتان شده اید. این گل هم مثل همان گل هایی است که روز آخر برایمان می آرودن. از گل در آمده است و با گل تمام می شود، همین.»
سرش را انداخت پایین و عصا زد و رفت. همسایه صدایش کرد: «استاد یک چیز بگویم، ناراحت نشوید. همه این فکرها مال این است که شما تنها هستید. کسی را ندارید انیس و مونستان باشد. مادرتان که به رحمت خدا رفت تنهاتر شدید به خودتان برسید شب به خیر.»
«ببینید، من فکر می کنم، زندگی خیاری است که باید آغازش را کند و انداخت دور چون دست ما نبوده.»
«فهمیدم، بله، شما درست می فرمایید، شب به خیر.»
همسایه رفت تو و در را محکم بست.
استاد به در بسته بلند گفت : «ببخشید.» دست تکان داد. برگشت خانه. زیر لب گفت: «زندگی به خیار می ماند، سرش تلخ است.»
چای درست کرد. یک لیوان چای گذاشت روی میز کوچک کنار تخت مادرش و نشست روی صندلی، روبه روی مادر.
«میان آن همه زن و دختری که می آیند کلاس خوشنویسی، این یکی چشم مراد گرفته. استعداد خطاطی ندارد اما دست هایش زیباست، انگشت های کشیده، انگار میل آنژ آن ها را…»
صدای زنگ در خانه آمد.
«کیه؟»
استاد پالتویش را انداخت روی شانه ها و عصایش را برداشت و آمد دم در. همسایه بود: «استاد، دیدم چراغتان روشن است. آمدم ببینم حالتان خوب است؟ این هم قرص، خودم هم گاهی می خورم. ضرر ندارد.»
«زحمت کشیدید، بفرمایید تو»
همسایه نگاهی به خانه استاد انداخت.
«استاد من خاله ای دارم که هنردوست است. چند بار از من خواسته که بیارمش تابلوهایتان را ببیند»
«قدمش سر چشم.»
قدم خاله خوب بود. یکی از تابلوهای استاد را خوب خریدند. خاله، پرده ها را عوض کرد استاد را فرستاد روستا؛ پیش دوستش، هوایی بخرد. استاد که رفت. تختخواب مادر را برد توی زیرزمین ، روزنامه ها و مجله هایی که از استاد نوشته بودند و سیاه مشق های او و شاگردانش را ریخت تو دوتاگونی و گذاشت دم در. توی کوچه. تشویق نامه ها، یاد گارها، عکس ها، نشان ها و تندیس ها را از توی کمدها و سر تاقچه ها جمع کرد و گذاشت تو صندوق قدیمی مادرش، کنار تخت، تو زیرز مین، درش را قفل کرد و کلید را گذاشت سر شاخه خرمالو که کلاغ ببرد.
استاد که از راه رسید ساک، یک دستش بود و کیسه پلاستیکی پر از خیار به دست دیگرش.
بوی خوش پلو، بوی خورش کدو، خانه را برداشته بود. پرده های توری و سفید نو، در نسیم خنک پاییزی موج بر می داشتند. خاله خانم آرایش کرده بود، پیراهن صورتی نرم و نازکی پوشیده بود، آمد جلو؛ خیار و ساک را از دست استاد گرفت، صورت استاد را بوسید، کلاه او را برداشت و به اش فوت کرد که خاکش ببرد.
استاد حیرت زده به در و دیوار و پرده های خانه نگاه کرد. نگاهش چرخید و رسید به کمد و تاقچه خالی، تابلو بالای کمد نبود، پاهایش سست شد. نزدیک بود بیفتد. خاله زیر بغلش را گرفت. نشاندش روی مبلی که تازه خریده بود. لیوان شربت سکنجبینی که از پیش آمده کرده بود، داد دست استاد، دست استاد می لرزید خاله سر لیوان را گذاشت روی لب چروک و رنگ پریده استاد. گرفتش بالا، کجش کرد. مزه ترش و شیرین سکنجبین روی زبان استاد نشست. شربت کم کم پایین رفت. لبخند کم رنگی در صورت استاد خزید.
خاله دو زانو نشست جلوی استاد. دست هایش را گذاشت روی زانوهای لرزان او و گفت: «بگذار قصه ای برایت بگویم، گوش کن:
یک روز مرد نابینایی کباب خرید رفت توی مزرعه ای، نشست کنار جوی آبی، بنا کرد به کباب خوردن. بوی پونه. زمزمه جویبار، آواز پرندگان، نسیم نرم، کباب داغ و نان نرم و گرم، کیف داشت. مرد تکه ای از نان می کند و لقمه ای از کباب می گذاشت روی نان، تا می کرد و می گذاشت توی دهان، می جوید و قورت می داد. یک بار که لقمه ای درست کرد و خواست به دهان بگدارد، لقمه جنبید و قور قور صدا کرد. مدر نابینا گفت «قور قورت را نمی شنوم، دارم کباب می خورم. همین.» لقمه جنبان را گذاشت توی دهانش و بنا کرد به جویدن. لقمه زیر دندان های مرد تسلیم شد و مرد به هیچ چیز جز کباب و نان و تازه فکر نکرد. زندگی یعنی این.»
استاد شربت سکنجبین را تا ته خورد. حالش جا آمد، بلند شد. رفت سر قلم و دواتش . روی صفحه بزرگ کاغذی درشت و زیبا نوشت: «زندگی قورباغه زنده ای است که نابینایی آن را با اشتها می خورد.»