آزمایش بررسی مایع منی برای تعیین باروری مردان (توانایی او برای باردار ساختن زن) مورد استفاده قرار میگیرد. این آزمایش دارای بخش‌های زیادی است و ابعاد مختلفی از منی و اسپرم را مورد بررسی قرار میدهد. آزمایش مایع منی به‌منظور تعیین باروری باید روی حداقل دو نمونه با فاصله‌ی هفت روز، در مدت زمانی دو تا سه ماه انجام شود؛ چرا که برخی از شرایط میتواند بر سطح اسپرم تاثیرگذار باشد.
همچنین، آزمایش بررسی مایع منی میتواند برای تعیین تعداد اسپرم در مردانی که وازکتومی انجام داده‌اند به‌کار گرفته شود. اگر هنوز اسپرمهای زیادی در منی قابل تشخیص هستند، آن فرد و همسرش باید از روش‌های جلوگیری از بارداری استفاده کنند. شخص باید تا زمان ناپدید شدن همه اسپرم‌ها در نمونه، چند بار دیگر نیز این آزمایش را تکرار کند.
تفسیر آزمایش اسپرم
آزمایش اسپرموگرام ” آنالیز اسپرم”
پارامترهای ارائه شده توسط سیستم آنالیز اسپرم ( Grading Test Results )
آنالیز اسپرم :
آنالیز اسپرم شوهر از این جهت که بخش عمده ای از علل ناباروری ناشی از ناهنجاری های اسپرم در مردان می باشد آزمایش مهمی به شمار می رود . از طریق آنالیز اسپرم ، تعداد ( شمارش ) ، میزان تحرک ، شکل سلول های جنسی مرد و سایر عواملی که می توانند توانایی اسپرم را در بارور سازی تخمک تحت تاثیر قرار دهند مورد ارزیابی قرار می گیرد .
برای دستیابی به نتیجه مطمئن ممکن است لازم باشد که این آزمایش در چند نوبت انجام گردد . همچنین در صورت وجود ناهنجاری در وضعیت اسپرم در شوهر ، ممکن است آزمایشات تخصصی دیگری نیز الزامی تشخیص داده شود .
غیر طبیعی بودن انالیز مایع منی به سادگی احتمال کاهش باروری را مطرح میکند. مطابق مقادیر مشخص شده سازمان بهداست جهانی شاخص های حداقل طبیعی کیفیت مایع منی مطابق زیر میباشد.
از بین این مقادیر حرکت اسپرم بیش از بقیه با میزان باروری مرتبط است و از اهمیت بیشتری برخوردار میباشد.
Ejaculation volume: 1.5-5.5 ml
Sperm Concentration: 20million sperm/ml
Motility > 50%
Forward progression: 2 on scale
Morphology: > 30% WHO normal forms
No agglutination, no increased viscosity
مقادیر بالا حداقل مقادیر طبیعی بوده.
خواص فیزیکی و انالیز نتایج:
مایع منی تازه به صورت لخته میباشد که در مدت ۵ تا۳۰ دقیقه بعد از انزال مایع میشود. بعد از مایع شدن ویسکوزیته ان اندازه گیری میشود. حجم مایع منی باید حداقل ۱٫۵ سی سی باشد. حجم کمتر از این در مقابل اسیدیته واژن به اندازه کافی حالت بافری نداشته.
حجم کم مایع منی میتواند به علت انسداد. جمع اوری ناقص کمبود اندروژنی و یا انزال رتروگراد(به عقب) مایع منی باشد. حرکت اسپرم مهمترین معیار سنجش کیفیت مایع منی و میزان باروری به حساب میاد و بایستی ۱-۳ ساعت بعید از جمع اوری مایع منی بررسی شود.اینکه اسپرمی که حرکت نمی کند مرده یا زنده است نیز اهمیت دارد که با تست تورم هیپو اسموتیک انجام شده.
کیفیت حرکت باید حداقل ۲ باشد. (۴ خیلی خوب و ۰ بی حرکت است).
در غلظت های کم اسپرم اندازه گیری تستوسترون و اف اس هاش باید صورت گیرد.
گلبول های سفید بطور طبیعی در مایع منی وجود دارد ولی وقتی مقادیر ان بیش از ۱ میلیون در میلی لیتر باشد ممکن است نقش مهمی در ناباروری داشته باشد و به بررسی های بیشتر نیاز دارد.
آنالیز اسپرم با رایانه:
با استفاده از رایانه میتوان موتیلیتی و غلظت و سرعت حرکت اسپرم را بررسی کرد. و با بررسی اشکال هسته می توان شکل اسپرم را نیز تحلیل کرد.
این روش هنگامی که تعداد زیادیاسپرم بد شکل داریم تعداد اسپرم ها را به اشتباه زیاد نشان میدهد. و غلضت را بیشتر و موتیلیتی رو کمتر نشان میدهد.
فروکتوز در مایع منی:
مایع منی حاوی فروکتوز میباشد.(نوعی قند بسیار شیرین). این فروکتوز از قسمتی به نام سمینال وزیکول ها منشا میگیرد. در صورت کم بودن مایع منی و یا عدم وجود اسپرم (ازواسپرمی) اندازه گیری فروکتور مایع منی و انالیز ادرار باید انجام شود.
انالیز ادرار بعد از انزال جهت بررسی وجود اسپرم در ادرار در تشخیص انزال رو به عقب نقش بسزایی دارد. این کار در بیماران دیابتی با حجم کم مایه منی و افرادی که جراحی های لگن انجام داده باید انجام شود.
کشت مایع منی:
مایع منی هنگام عبور معمولا با باکتریهای مجرا الوده شده بنابر این کشت مایع منی به صورت روتین انجام نشده.
و در صورت شک به عفونت مجاری تناسلی میتوان از این روش استفاده کرد.
در موارد زیر میتوانیم از کشت استفاده کنیم:
سابقه عفونت مجاری
ترشح غیر طبیعی پروستات
پیو اسپرمی
رنگ غیر عادی مایع منی قرمز- قهوه ای- صورتی- هست.
زمان نیاز به انجام آزمایش
در صورتی‌که بارداری در زن اتفاق نیفتد، آزمایش بررسی مایع منی برای همسر وی توصیه میشود. همچنین، اگر پزشک حدس بزند که بیمار مشکل باروری دارد این آزمایش را مورد بررسی قرار میدهد. حداقل حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از زوج‌ها مشکلات باروری و باردار شدن را تجربه می‌کنند. عوامل مردانه معمولا در ۵۰ درصد از این موارد دخیل هستند. ناباروری مردان دلایل زیادی دارد و برخی از آنها را مانند واریکوسل (بزرگ شدن رگ‌ها که منجر به خشکی بیضه‌ها میشود) میتوان با موفقیت درمان نمود. در صورت وجود عامل مردانه در ناباروری، بررسی مایع منی ضروری است تا بتوان امکان استفاده از روش‌های باروری به کمک تکنولوژی را تعیین نمود.
نتیجه‌ی آزمایش به چه صورت است؟
حجم معمولی مایع منی برای انجام آزمایش حدود نیم یا یک قاشق چای‌خوری (۲ تا ۶ میلی‌لیتر) است. مایع منی کمتر، نشان‌دهنده‌ی تعداد اسپرم کمتر است که این امر بر باروری تاثیرگذار است. مایع منی بیشتر نشان‌دهنده‌ی میزان مایع بیشتر است که باعث رقیق شدن آن و تاثیر بر میزان باروری میشود.
تراکم یا غلظت اسپرم به‌صورت میلیون در هر میلی‌لیتر مایع منی اندازه‌گیری میشود. میزان طبیعی اسپرم، برابر یا بیشتر از ۲۰ میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر مایع منی است (یعنی در هر بار انزال کامل بیش از ۸۰ میلیون اسپرم باید خارج شود). هرچه میزان اسپرم در نمونه کمتر باشد، شانس باردار شدن زن کمتر خواهد بود. همچنین، اگر شخصی وازکتومی انجام دهد نباید در نمونه‌ی منی او اسپرمی وجود داشته باشد.
تحرک اسپرم، در واقع درصد حرکت اسپرم در یک نمونه از مایع منی است. هرچه حرکت اسپرم آرام‌تر باشد یا اگر حرکت نداشته باشد احتمال باردار شدن زن کمتر خواهد بود.
پیشروی اسپرم از پایه‌ی صفر (یعنی کاملا بی‌حرکت) تا ۳ یا بیشتر در اسپرم‌هایی که با سرعت و مستقیم حرکت می‌کنند محاسبه میشود. اگر کمتر از نیمی از اسپرم‌ها تحرک داشته باشند میزان درصدی اسپرمهای مرده نیز در آزمایش مورد بررسی قرار میگیرد. این بخش از آزمایش را تست بقاء اسپرم می‌نامند.
تحلیل ریخت‌شناسی نیز مطالعه‌ی اندازه، شکل و ظاهر سلول‌های اسپرم است. این تحلیل به سنجش ساختار حدود ۲۰۰ اسپرم می‌پردازد و در صورت مشاهده‌ی نقص، در نتیجه آزمایش گزارش میشود. هرچه تعداد اسپرمهای غیرعادی بیشتر باشد احتمال باردار شدن زن کمتر خواهد بود.
عوامل بسیاری بر تعداد اسپرم و دیگر ویژگی‌های منی تاثیرگذارند. برای مثال، اگر مردی دچار آسیب در ناحیه‌ی بیضه شده باشد یا پرتودرمانی شده باشد یا برخی داروهای خاص (مانند آزاتیوپرین یا سایمتیدین) را مصرف کند تعداد اسپرم‌هایش کم خواهد شد. همچنین مردی که میزان هورمون استروژن بالایی داشته باشد نیز تعداد اسپرمهای کمتری دارد.
برخی از دلایل رایج ناباروری مردان میتواند شامل تب بالا، مشکل بیضه‌ها، گرفتگی لوله‌هایی که مایع منی را به ابتدای آلت می‌رسانند و تعداد اسپرم کمتر از حد عادی در نمونه‌ی مایع منی باشد.
Concentration :
غلظت اسپرم های زنده در واحد حجم – میلی لیتر
% Motility :
درصد اسپرم های متحرک
% Morphology :
درصد اسپرم های دارای مورفولوژی نرمال
Functional Sperm Concentration = FSC :
غلظت اسپرم های دارای مورفولوژی نرمال و حرکت پیشرونده گرید ۳ و ۴ معادل a , b در واحد حجم – میلی لیتر
Motile Sperm Concentration = MSC :
غلظت اسپرم های دارای حرکت پیشرونده گرید ۳ و ۴ معادل a , b در واحد حجم – میلی لیتر
Sperm Motility Index = SMI :
اندکس کیفیت تمام نمونه با در نظر گرفتن تعداد و حرکت و مورفولوژی و میزان فضای آکروزومی اسپرم
Total Sperm in Sample :
تعداد کل اسپرم های زنده در کل حجم نمونه
Total Functional Sperm in Sample :
تعداد کل اسپرمهای دارای مورفولوژی نرمال و متحرک پیشرونده گرید ۳ و ۴ در کل حجم نمونه
Total Motile Sperm :
تعداد کل اسپرم های متحرک در کل حجم نمونه
* علل غیر طبیعی بودن آزمایش اسپرموگرام
در بررسی های کمی مهمترین فاکتور تعداد اسپرم است و در برسیهای کیفی نیز مهمترین فاکتور حرکت اسپرم است .
بعضی از دلایلی را که می توانند منجر به غیر طبیعی بودن آزمایش اسپرم شوند :
۱- زمان گرفتن اسپرم :
بهترین زمان برای آزمایش اسپرم ۷۲ ساعت پس از آخرین انزال است.مشاهده شده که هر روز که از آخرین انزال بگذرد به حجم مایع منی طور تقریبی ۴/۰سی سی و به تعداد اسپرم ها ۱۰ میلیون اضافه می شود باید یاد آوری شود که نمونه گیری بعد از ۷ روز نیز مناسب نمی باشد چرا که بعد از این زمان اگر چه تعداداسپرم افزایش می یابد ولی کیفیت حرکت آن بطور قابل ملاحظه ای کاهش دارد.
بد نیست د و نکته در اینجا ذکر شود اول آن که اگر زوجین قصد داشتن فرزند را دارند بهترین حالت؛ نزدیکی هر ۳۶ ساعت یک بار است(نه ۷۲ ساعت). نزدیکی در زمانهای کمتر و یا بیشتر شانس بارداری افزایش نخواهد داد ودوم اینکه این مطلب(افزایش اسپرم در طی زمان) در افراد طبیعی صدق می کند ولی در افرادی که تعداد اسپرم ها ی آنها به دلایل دیگری کم باشد؛ فاکتور زمان تاثیر کمی بر تعداد اسپرم ها خواهد داشت
۲- در معرض قرار داشتن بیضه در دمای بالا:
دمای مناسب برای ساخت اسپرم ۳۱ تا ۳۴ درجه است برای همین بیضه ها در خارج از بدن که دمای ۳۷ درجه می باشد قر ار دارند. حال اگر بیضه ها در شرایطی قرار بگیرند که نتوانند دمای ساخت اسپرم رافراهم کنند ؛ساخت اسپرم مختل خواهد شد مثل عادت داشتن به حمام گرم و طولانی ؛سونا ؛ لباس زیر تنگ ؛ نشتن های طولانی مثل شغل رانندگی.
۳ – مشاهده شده است که آلرژی و حساسیت ساخت اسپرم را مختل می کند
۴- استفاده از دارو های خاص مثل سایمتدین اسپیرنولاکتون؛ اریترومایسین و مهمتر ازهمه کورتون ها
۵-مصرف زیاد الکل و مواد ی مثل ماری جوانا کوکاین نیز می توانند در عقیمی مردان نقش ایفا کنند در مورد کشیدن سیگار اقوال منتاقض می باشد بعضی از مطالعات سیگار را از عواملی میداند که در عقیمی مردان نقش دارد و بعضی این نقش را قایل نمی باشند در مورد مصرف چای و قهوه نیز مطلبی که دال بر نقش منفی آنها باشد ذکر نشده است
۶-آلودگی هوا و محیط :
در یک مطالعه مشخص گردیده که آلودگی هوا و مواد سمی باعث کاهش تعداد اسپرم می شوند در این مطاله مردانی که در روستا ها زندگی می کردند در مقایسه با مردانی که در شهر های آلوده زندگی می کردند دارای کمیت و کیفیت بهتری در آزمایش اسپرمو گرام بودند .
۷- سابقه ضربه به بیضه و یا جراحی آ ن و همچنین سابقه بیماری اوریون میتوانند از علل دیگر عقیمی در مردان و بالطبع یک آزمایش غیر طبیعی اسپرمو گرام باشد.
باید یاد آور شد که کیفیت مایع منی در یک فرد روز به روز متغیر است و همین طور نتایج انالیز مایع منی بسیار وابست به تکنیک جمع اوری نمونه دارد. مثلا طول مدت عدم مقاربت قبل از جمع اوری نمونه اهمیت زیادی دارد و با هر روز عدم مقاربت تا یک هفته حجم مایع منی تاچهار دهم سی سی و غلظت اسپرم ۱۰-۱۵ میل در سی سی افزایش میابد. ولی وقتی دوره عدم مقاربت بیش از ۷ روز شود حرکت اسپرم ها کاهش میابد.به همین دلیل توصیه میشود که جمع اوری نمونه ۴۸-۷۲ ساعت بعد از اخرین مقاربت انجام شود.
برای به دست اوردن میزان پایه کیفیت اسپرم بایستی حدلقل ۲ نمونه انالیز مایع منی انجام شود.
نمونه مایع منی از طریق استمنا امیزش منقطع و یا کاندوم های مخصوص بدون مایع کشنده اسپرم جمع اوری شود. نمونه باید داخل ظرف شیشه ای دهان گشاد تمیز ریخته شود. لازم نیست که ظرف استریل باشد.
