اگر ورق آلومینیومی قرص را در دست بگیرید، انتهای آن عددهایی درج شده است؛ این عددها به روش های مختلف تاریخ انقضای دارو را نشان می دهد. EXP مخفف Expiration یا همان تاریخ انقضاست. این تاریخ را با ماه و سال عنوان می کنند. برای کرم ها و پمادهای تیوپی این تاریخ روی انتهای تیوپ و جایی که تیوپ بسته می شود نوشته شده است. این تاریخ معمولا روی در جعبه هم نوشته می شود. تاریخ انقضای شربت، قطره و داروهای مایع دیگر به صورت برجسته روی برچسب شیشه و روی در جعبه آن نوشته شده است. برای آمپول ها هم برای مطمئن شدن از تاریخ انقضای آنها می توانید به برچسب دور آمپول نگاه کنید. روی آن تاریخ نوشته شده است. ممکن است روی قسمت سر آمپول یا شربت هم تاریخ انقضا را نوشته باشند. معمولا داروها بعد از گذشت ۳ سال از زمان تولید منقضی می شوند. این زمان برای داروهای مختلف متفاوت است اما بیشترین زمان برای انقضای داروها ۵ سال بعد از تولید است و بعد از گذشت این زمان تمام داروها منقضی می شوند.
شرایط مناسب نگهداری دارو را بدانید
تاریخ مصرف هر دارو فقط وقتی درباره آن صدق می کند که در شرایط استاندارد نگهداری شود. شرایط استاندارد نگهداری هر دارو روی آن نوشته شده اما برای بیشتر داروها شرایط مساعد، نگهداری در هوای خشک و خنک و اجتناب از یخ زدگی آنهاست بنابر این بدترین جا برای نگهداری داروها حمام است که خیلی از خانواده ها از قفسه ای در آن برای نگهداری از داروهای شان استفاده می کنند. اگر دارو زیر نور آفتاب ماند، در جریان رطوبت قرار گرفت، یخ زد یا بیش از حد داغ شد، بهتر است آن را دور بریزید حتی اگر تاریخ انقضای آن تمام نشده باشد.
تتراساکلین های کشنده
بعضی از داروها با گذشت زمان انقضای شان مواد سمی از خود تولید می کنند و استفاده از آنها بسیار خطرناک است. در واقع فقط پزشکان و داروسازان می توانند بگویند کدام دارو خواصش را از دست می دهد و کدام دارو سمی می شود و شما به عنوان مصرف کننده بهتر است داروهای تاریخ گذشته را دور بریزید. برای مثال خانواده تتراساکلین ها در صورت تاریخ گذشته بودن تبدیل به یک فرآورده شیمیایی جانبی سمی شده و مصرف آنها باعث پیدایش سندرم فانکونی می شود. این بیماری به لوله های پروکسیمال نفرون های کلیوی حمله می کند و در آن گلوکز، اسیدهای آمینه، اسید اوریک، فسفات و بی کربنات به جای بازجذب، از طریق ادرار دفع می شوند. افراد مبتلا به این بیماری به پرادراری، عطش و کم آبی بدن، نرمی استخوان در بچه ها و استئومالاسی در بزرگسالان دچار می شوند. این بیماری در کودکان باعث اختلال رشد هم می شود بنابر این بهتر است تاریخ داروها را قبل از مصرف حتما بررسی کنید تا اگر دارو جزو داروهای مشابه تتراساکلین بود به بیماری دچار نشوید.
داروهای ۳۰ ساله!
سال گذشته شبکه یک تلویزیون فرانسه گزارشی درباره داروهایی منتشر کرد که بعد از گذشت ۳۰ سال از تاریخ انقضای آنها همچنان خواص خود را حفظ کرده بودند. به گفته این گزارش حداکثر طول عمر داروها ۵ سال ذکر شده اما بعضی از دارو ها بسیار بیشتر از این زمان عمر می کنند. به مدت زمانی که دارو ماندگار است اصطلاحا Shelf Life یا عمر قفسه ای می گویند. بیشتر داروها با گذشتن عمر قفسه ای شان خاصیت خود را از دست می دهند. البته نه به این معنی که با گذشت یک روز دارو کلا خواص خود را از دست بدهد. معمولا این تضعیف شدن خاصیت به مرور صورت می گیرد. برای مثال اگر از تاریخ انقضای دارویی که مصرف می کنید یک سال گذشته باشد، آن دارو ممکن است ۲۰ درصد خواص خود را از دست داده باشد. این کاهش هرسال با یک ضریب خاص صورت می گیرد این قانون بیشتر مربوط به قرص هاست. داروهای مایع زودتر خراب می شوند. دیده شده که بعضی از قرص ها بعد از گذشت مدت طولانی از تاریخ انقضای آنها همچنان خواص خود را حفظ کرده اند.
قطره ها
قرص ها بیشترین عمر را بین داروها دارند اما عمر داروهای مختلف با هم فرق می کند. هر نوع دارو بسته به جامد یا مایع بودن و مواد نگهدارنده ای که در آن وجود دارد، عمر خاصی دارد. برای مثال قطره های چشم مواد نگهدارنده دارند و به شرطی که باز نشوند تا پایان تاریخ انقضا قابل استفاده اند اما اگر در این قطره ها را باز کردید باید حداکثر ظرف ۳ ماه دارو را تمام کنید چون دارو در معرض باکتری ها قرار می گیرد و آلوده می شود. البته این در صورتی است که از فاصله قطره را داخل چشم بریزید. اگر نوک ظرف قطره با چشم تماس پیدا کرد باید بلافاصله آن را دور بریزید چون استریل بودن خود را از دست می دهد و آلوده می شود. قطره های اشک مصنوعی که برای یک بار مصرف طراحی شده اند را هم باید بلافاصله بعد از مصرف دور بیندازید.
ترکیبی ها خطرناک ترند
داروهایی که به صورت ژل هستند به دلیل وجود آب در آنها زود فاسد می شوند. بهتر است آنها را ۳ماه بعد از باز کردن دور بیندازید. اسپری هایی که از طریق مخاط بینی جذب می شوند هم بعد از باز شدن فقط تا یک هفته قابل استفاده هستند و بعد از آن تاثیرگذاری شان از بین می رود و بهتر است آنها را دور بریزید. در عین حال داروهای ترکیبی که در داروخانه ساخته می شوند کمترین طول عمر را بین داروها دارند. این داروها را باید حداکثر در مدت ۳ تا ۴هفته مصرف کرد اما بهتر است زمان ماندگاری آنها را از دکتر داروساز بپرسید چون ممکن است عمر بعضی از این داروها کمتر از این مقدار باشد. این داروها مواد نگهدارنده ندارند به همین دلیل به شدت آمادگی آلودگی میکروبی و قارچی دارند. اگر دارو طوری به شما تحویل داده شد که مجبور شدید برای مصرف انگشت تان را داخل آن بزنید مطمئن باشید که خیلی زودتر از چیزی که فکر می کنید دارو فاسد می شود چون یک کلونی جدید باکتری وارد آن می کنید که مستعد رشد باکتری است. کرم های دست ساز که برای پوست تجویز می شوند هم معمولا این چنین هستند.
داروهای منقضی را چه باید کرد؟
داروهای تاریخ گذشته را باید دور بریزید. بهتر است این داروها را در پلاستیک بپیچید و دور بریزید. شربت ها و قطره ها را اول در فاضلاب خالی کنید بعد شیشه های آنها را دور بریزید. البته دور ریختن داروها باید با احتیاط صورت بگیرد. بعضی از داروها وقتی تاریخ مصرف آنها می گذرد می توانند برای محیط زیست خطرناک باشند. این داروها علاوه بر انسان ها، می توانند برای حیوانات و محیط زیست هم خطرناک باشند. مثلا می توانند وارد جریان آب زیرزمینی شوند و منابع آب را آلوده کنند. به علاوه ممکن است توسط حیواناتی مثل سگ، گربه یا حتی پرندگان خورده شوند و به آنها آسیب برسانند به همین دلیل بهتر است اگر داروی تاریخ گذشته در خانه دارید درباره آن با پزشک یا دارو ساز مشورت کنید. اگر دارو، جزو داروهایی بود که بعد از انقضا سمی می شوند بهتر است آنها را به مراکز درمانی تحویل دهید. هلال احمر هم این داروها را از شما تحویل می گیرد تا با شرایط درست و بدون آسیب رساندن به محیط از بین ببرد. برای آمپول ها باید دقت بیشتری کنید. اگر در درمانگاه تزریق انجام می دهید آنها خودشان طبق اصول ضایعات را دور می ریزند اما اگر در خانه تزریق می کنید و سرنگ با سوزن را دور می اندازید حتما آن را در کاغذ بپیچید تا باعث انتقال بیماری نشوند. یادتان باشد تهران پر از ضایعات جمع کن است و این ضایعات ممکن است به آنها آسیب برساند.
