بارداري خارج رحمي چيست؟
اگر تخمك لقاح يافته در هر جاي ديگري غير از داخل رحم جايگزين شود، بارداري نابجا يا خارج از رحم اتفاق مي افتد. حدود ۵۰ درصد حاملگي ها به اينصورت پايان مي يابند.
در حالت عادي بعد از اينكه تخمك بارور مي شود به حركت خود كه از تخمدان شروع شده بود ادامه مي دهد تا از لوله به رحم برسد و بر روي ديواره حفره رحمي جايگزين شود. اگر به دلايل مختلف مثل تنگي لوله هاي رحمي بر اثر چسبندگي ناشي از عفونت يا جراحي هاي شكمي اين حركت متوقف شود، تخم لقاح يافته ممكن است در محل تنگي لانه گزيني كرده و به رشد خود ادامه دهد. از آنجا كه اكثر بارداريهاي خارج رحمي در يكي از لوله هاي رحم رخ مي دهند آنرا بارداري لوله اي نيز مي نامند. با احتمال بسيار كم ممكن است بارداري خارج رحمي در محلهاي ديگري نيز ديده شود. ساير مكان هاي احتمالي جايگزيني عبارتند از : تخمدان، دهانه رحم و يا بخش هاي ديگر شكم، در موارد نادر همراه با يك بارداري رحمي يك تخم ديگر نيز در جايي خارج از رحم جايگزين مي شود؛ البته اين اتفاق در IVF كه تخمكها بطور مصنوعي لقاح يافته و به داخل رحم تزريق مي شوند ديده مي شود.
هيچ راهي براي جابجايي محل تخم و انتقال و كاشتن آن در رحم وجود ندارد بنابراين تنها راه درمان ختم حاملگي است. اگر بارداري خارج رحمي به موقع تشخيص داده نشود و مورد درمان قرار نگيرد، با رشد سلولي و بزرگ شدن جنين احتمال پارگي لوله هاي رحمي وجود دارد. اين واقعه با درد شديد و خونريزي همراه است و يك اورژانس پزشكي محسوب مي شود. متاسفانه در چنين حالتي آسيب جدي يا از دست دادن كامل لوله رحمي اتفاق مي افتد. در اين شرايط اگر درمان سريع مقدور نباشد خونريزي شديد داخلي حتي منجر به مرگ نيز خواهد شد.
چه عواملي مي تواند خطر بارداري خارج رحمي را افزايش دهد؟
بارداري خارج رحمي در هر خانم در دوره فعاليت جنسي ممكن است رخ دهد، اما بعضي شرايط احتمال وقوع آنرا افزايش مي دهد.
در ۱۰ سال گذشته، تعداد بارداري هاي خارج رحمي تقريبا سه برابر شده است و اگر شما شرايط زير را داشته باشيد اين احتمال بالا مي رود:
• بارداري بعد از بستن لوله ها (يك جراحي براي جلوگيري از باردراي دائم)
• انجام هر نوع عمل جراحي در ناحيه لگن. بخصوص اگر بعد از بستن لوله هاي رحمي با انجام يك جراحي ديگر اقدام به باز كردن آنها كرده باشيد اين خطر بسيار زياد است. با اين حال بعد از جراحي هاي كيست تخمدان و فيبروم، برداشتن آپانديس، يا حتي سزارين قبلي اين احتمال بالا مي رود.
• سابقه بارداري خارج رحمي
• اگر مادر شما حين بارداري شما داروي دي اتيل استيل بسترول يا DES مصرف كرده باشد.
• اگر در حين داشتن IUD باردار شده باشيد. معمولا IUD يك روش خوب جلوگيري از بارداري است و تا ۹۹ درصد مانع از بارداري مي شود. نكته مهم اين است كه اثر جلوگيري آن در بارداري هاي داخل رحمي است. بنابراين وجود IUD باعث بارداري خارج رحمي نمي شود بلكه اگر قرار باشد بارداري خارج رحمي اتفاق بيافتد به احتمال كمتري از يك بارداري طبيعي مي تواند از آن جلوگيري كند.
• آسيب ديدگي لوله ها ناشي از ابتلا به عفونتهايي كه مي توانند موجب التهاب و عفونت لگن يا PID شوند. بيماريهاي مقاربتي بخصوص عفونت با كلاميديا و بيماري سوزاك حتي اگر علائم واضحي براي شما نداشته باشند ممكن است سبب درگيري لوله ها شوند.
• اگر قبلا تشخيص ناباروري براي شما داده شده و يا درمان شده ايد. از آنجا كه برخي از ناباروري ها به علت اختلال در لوله هاي رحم رخ مي دهند، در اينصورت شما نسبت به افراد عادي احتمال بيشتري براي بارداري خارج رحمي داريد.
• احتمال وقوع بارداري خارج رحمي در خانمهاي مسن تر بيشتر است. برخي مطالعات نشان مي دهد كه كشيدن سيگار و استفاده مرتب از دوش واژينال نيز اين خطر را افزايش مي دهند.
با ديدن چه علائمي بايد به بارداري خارج رحمي شك كرد؟
علائم بارداري خارج رحمي معمولا در هفته هاي ۶ و ۷ حاملگي توسط خانمهاي باردار كشف مي شوند، اگر چه برخي نيز اين علائم را حدود هفته چهارم دارند. در گروهي نيز بارداري خارج رحمي تا قبل از اينكه سونوگرافي سه ماهه اول بارداري انجام شود تشخيص داده نمي شود.
علائم ممكن است از فردي به فرد ديگر تفاوت داشته باشد و اين بستگي به محل قرار گيري تخم نيز دارد. بهترين حالت اين است كه بارداري خارج رحمي در مراحل اوليه و با كمترين علائم تشخيص داده شود تا از خطر پارگي لوله و خونريزي شديد جلوگيري بعمل آيد. با اين حال گاهي علائمي واضحي وجود ندارد. در بارداري خارج رحمي معمولا تستهاي خانگي حاملگي مثبت نمي شوند، بنابراين اگر ظن قوي به حاملگي داريد و حتي بعد از تاخير در پريود تست شما مثبت نشده است بهتر است براي انجام بررسي به پزشك مراجعه كنيد.
اگر هر يك از علايم زير را بخصوص در ۱۲ هفته اول بارداري مشاهده كرديد فورا با پزشك خود تماس بگيريد:
• درد يا گرفتگي در ناحيه شكم يا لگن. معمولا درد ناگهاني، ثابت و شديد است اما ممكن است در اوائل بصورت گهگاه و متوسط باشد. ممكن است درد را فقط در يك سمت از شكم احساس كنيد و نيز مي تواند به قسمتهاي ديگر هم كشيده شود. احتمالا تهوع و استفراغ نيز به همراه دارد.
• درد بخش تحتاني شكم به هنگام لمس يا زماني كه سرفه مي كنيد يا در حين حركات روده ها و اجابت مزاج.
• خونريزي يا لكه بيني قهوه اي. ممكن است فكر كنيد كه پريود شده ايد بخصوص اگر انتظار بارداري نداشته باشيد. خونريزي ممكن است بصورت مداوم يا منقطع باشد.
• درد شانه در يك سمت بخصوص وقتي كه دراز مي كشيد بدليل پاره شدن لوله و تحريك صفاق در ناحيه اي بين سينه و شكم رخ مي دهد. اين علامت براي اقدام در جهت درخواست درمان سريع پزشكي بسيار مهم است.
• اگر لوله رحم پاره شود ممكن است ضعف، گيجي يا غش كردن بدليل از دست دادن خون و شوك نيز رخ دهد.
بارداري خارج رحمي چطور تشخيص داده مي شود؟
از آنجا كه امكان وجود بسياري از علايم فوق در يك بارداري طبيعي نيز هست، تشخيص بارداري خارج رحمي براي پزشك آسان نيست. بنابراين از روشهاي زير در تشخيص آن كمك گرفته مي شود:
آزمايش خون و اندازه گيري مقدار HCG در خون. در يك بارداري طبيعي مقدار گنادوتروپين جفتي انساني HCG به سرعت افزايش مي يابد و اگر سطح HCG آن طور كه انتظار مي رود افزايش نيابد، به وجود نوعي بارداري غير طبيعي مشكوك مي شويم. در صورت وجود بارداري خارج رحمي، ممكن است سطح HCG افزايش يابد ولي در سونوگرافي، هيچ نشانه اي مبني بر بارداري درون رحم ديده نمي شود.
معاينه داخلي از طريق واژن. احتمالا دهانه رحم بسيار دردناك بوده و ممكن است در معاينه توده اي در ناحيه لوله ها و خارج از رحم لمس شود.
سونوگرافي. سونوگرافي راه خوبي براي تشخيص بارداري خارج رحمي است. ممكن است با سونوگرافي بتوان بارداري لوله اي را درون لوله فالوپ مشاهده كرد. پزشك ممكن است بدليل پارگي لوله يا خونريزي، مقداري خون در حفره شكم ببينيد و يا توده اي در ناحيه لوله فالوپ يا تخمدان قابل مشاهده باشد.
ممكن است حتي با نجام آزمايشات فوق تشخيص قطعي امكانپذير نباشد. گاهي در سقط نيز علائمي مشابه ديده مي شود. بنابراين ممكن است پزشك فرد را تحت نظر بگيرد يا درخواست لاپاروسكوپي نمايد. با استفاده از لاپاروسكوپي، بهتر مي توان بارداري خارج رحمي را تشخيص داد. برش هاي بسيار كوچكي در ناحيه ناف و بخش تحتاني شكم ايجاد مي شود و پزشك داخل شكم و اعضاي لگني را با وسيله كوچكي به نام لاپاروسكوپ مشاهده مي كند. با اين روش مي توان محل بارداري خارج رحمي را پيدا نمود.
بارداري خارج رحمي چطور درمان مي شود؟
روش درمان به زمان تشخيص و اينكه تشخيص چقدر قطعي باشد و همچنين به اندازه جنين و تكنيكهاي در دسترس بستگي دارد و هدف پزشك خارج كردن جنين و حفظ توانايي باروري است.
اگر بارداري به وضوح در خارج از رحم بوده و اندازه جنين هنوز كوچك باشد شايد بتوان از درمان دارويي استفاده كرد. درمان غير جراحي يك بارداري خارج رحمي بدون پارگي، استفاده از نوعي داروي ضد سرطان به نام متوتركسات است كه به صورت تزريق داخل وريدي در بيمارستان يا درمانگاه بيماران سرپايي، تجويز مي شود. متوتركسات تركيبي است كه باعث مسموم شدن سلول ها و خاتمه بارداري مي شود. در صورتي كه سطح HCG پس از اين روش درماني كاهش يابد، نشانه به پايان رسيدن بارداري است و پس از آن علايم نيز بهبود مي يابندبا اين حال ممكن است بعد از استفاده از دارو نيز نهايتا نياز به جراحي وجود داشته باشد.
اگر وضعيت مادر خوب بوده و جنين نيز هنوز خيلي بزرگ نشده باشد كه آسيب به لوله هاي رحمي وارد كرده باشد مي توان از جراحي لاپاروسكوپي نيز براي خارج كردن آن استفاده كرد. همانطور كه در بالا توضيح داده شد با استفاده از يك دوربين بسيار كوچك داخل لگن مشاهده شده و جراحي نيز با لوازم بسيار ريز و دقيق انجام مي شود. اين عمل با بي حسي موضعي انجام مي شود و نقاهت آن كمتر از يك هفته خواهد بود. البته نياز به تجهيزات و پزشك متخصص كاملا ورزيده در استفاده از اين روش دارد.
در صورتي كه افزايش سن بارداري و سايز جنين منجر به آسيب جدي در ناحيه شده و يا خونريزي شروع شده باشد بهترين روش جراحي با بيهوشي و باز كردن شكم است تا جنين و كليه نسوج آسيب ديده خارج شود. ممكن است در شرايطي بتوان لوله رحم را ترميم كرد اما گاهي لازم است كل يك لوله خارج شود و اين مساله روي توانايي باروري در آينده تاثيرگذار خواهد بود. دوره نقاهت در جراحي شكمي حدود ۶ هفته خواهد بود.
بنابراين بهتر است سعي شود كه پيش از پارگي و تخريب لوله، بارداري لوله اي تشخيص داده شود. با تشخيص زود هنگام مي توان مانع از بروز خونريزي داخلي بدليل پارگي و خونريزي لوله و احتمالا از دست دادن لوله رحمي شد. اغلب بارداري هاي خارج رحمي حدود هفته هاي ۶ تا ۸ بارداري شناسايي مي شوند. كليد تشخيص زود هنگام، توجه به علائم و رابطه مناسب بين شما و پزشك و بحث در مورد وجود هر نوع علامت و شدت آن است.
آيا بعد از يك بارداري خارج رحمي مي توان يك بارداري طبيعي و سالم را تجربه كرد؟
بله. هر چه زودتر بارداري خارج رحمي تشخيص داده و درمان شود صدمات كمتري به لوله هاي رحم وارد شده و شانس يك حاملگي عادي را در آينده افزايش مي دهد. حتي اگر خانمي يكي از لوله هايش را از دست بدهد باز هم مي تواند مادامي كه يك لوله رحم سالم دارد بطور عادي باردار شود. با اين حال در آينده به محض آگاهي از بارداري بايد به پزشك خود اطلاع دهد تا سونوگرافي زودهنگام و بررسي هاي لازم انجام شود.
جاي اميدواري است كه اگر تحت شرايطي خانمي هر دو لوله رحم خود را از دست بدهد، مي تواند از روشهاي درمان ناباروري مانند IVF براي قرار دادن تخمك لقاح يافته در محل مناسب استفاده كند و دوران بارداري را بگذراند.
احتمال وقوع يك بارداري خارج رحمي ديگر چقدر است؟
به طور كلي اين احتمال حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد است، بسته به اينكه علت اولين بارداري خارج رحمي چه بوده و از چه روش درماني استفاده شده است. در واقع اگر دليل اوليه شما عفونت و انسداد لوله اي باشد ممكن است همان تاثير را بر لوله رحم ديگر شما گذاشته باشد و در اين حالت ممكن است احتمال وقوع مجدد آن به ۸۵ تا ۹۰ درصد نيز برسد.
با غم از دست دادن و سوگ ناشي از اين حادثه چه بايد كرد؟
اين تجربه ممكن است براي شما خيلي ناراحت كننده باشد، به هر حال شما يك بارداري را از دست داده ايد و اين برايتان سخت است كه بخواهيد دوباره حامله شويد. بعلاوه ممكن است تحت يك عمل جراحي قرار گرفته باشيد و در دوران نقاهت آن بسر مي بريد و تغيرات هورموني سريع نيز ممكن است حالت كلافگي و افسردگي در شما ايجاد كرده باشد. بنابراين بهتر است قبل از اينكه بخواهيد دوباره باردار شويد فرصت كافي به خود بدهيد تا از نظر جسمي و بخصوص از نظر عاطفي به وضعيت مطلوبي برسيد. بسياري از متخصصين توصيه مي كنند كه حداقل ۳ ماه صبر كنيد تا بدن شما شرايط سلامتي را بدست آورده باشد. (به ياد داشته باشيد كه ريسك بارداري خارج رحمي مجدد حتي بعد از اين ۳ ماه كاهش نمي يابد و به عواملي بستگي دارد كه قبلا به آن اشاره شد.) به هر حال ممكن است شما براي بارداري بعدي بسيار مشتاق باشيد و يا برعكس وحشت زده و محتاط شويد.
در عين حال همسر شما نيز ممكن است غمگين باشد و احساس درماندگي كند و در اين شرايط نداند كه چطور بايد عواطف خود را بيان كرده و از شما نيز حمايت كند. اين واقعه ممكن است زندگي مشترك شما را تحت فشار قرار دهد و از سوي ديگر ممكن است بتوانيد از اين فرصت براي نزديكتر شدن به هم استفاده كنيد؛ بيشتر در مورد احساسات و نگرانيهايتان و آنچه فكر مي كنيد با يكديگر صحبت كنيد. خيلي خوب است اگر به يك مشاور روانشناسي يا روانپزشك براي كمك در تسريع بهبودي از اين سوگ مراجعه كنيد.
