اپيزياتومي برشي است که در بافت بين دهانه واژن و ناحيه مقعد حين زايمان انجام مي‌شود. اگرچه اپيزياتومي جزيي از کارهاي معمول زايمان طبيعي است اما در برخي موارد هم انجام نمي‌شود. از آنجا که اپيزياتومي داراي آثار فيزيولوژيک، روان‌شناختي و اقتصادي- اجتماعي بر زنان است، بنابراين نه تنها تصميم به انجام آن بلکه چگونگي انجام اين تکنيک و کيفيت مراقبت بعدي از آن نيز داراي اهميت است. در ايران آمار دقيقي از ميزان اپيزياتومي در دسترس نيست، اما با توجه به ميزان بالاي مواليد احتمالا اپيزياتومي در ايران نيز از فراواني بالايي برخوردار است.
اپيزياتومي از قديم تا امروز
در گذشته عقيده داشتند که استفاده روتين از اپيزياتومي مزيت‌هاي متعددي براي مادر و نوزاد دارد از آن جمله مي‌توان به پيشگيري از آسيب کف لگن، بي‌اختياري ادرار، پارگي اسفنکتر آنال (دريچه مقعد)، خون‌ريزي داخل جمجمه‌اي نوزاد و پارگي‌هاي شديد پرينه (مياندوراه) اشاره کرد اما طي ۲۰ سال گذشته مقاله‌هاي متعددي به چاپ رسيده که در آن بر استفاده انتخابي از اپيزياتومي تاکيد شده است. اين مقاله‌ها گزارش کردند که برخلاف تصور، اپيزياتومي روتين نه تنها از عوارض فوق جلوگيري نمي‌کند بلکه ميزان پارگي‌هاي درجه ۳ و ۴، عفونت، خون‌ريزي و درد را افزايش داده و تاثير منفي بر عملکرد جنسي دارد.
تحقيق‌ها نشان مي‌دهد نيازي به انجام روتين و معمول اپيزياتومي نيست. اما در برخي موارد نياز به اپيزياتومي وجود دارد. پزشک در اين ۳ مورد ممکن است انجام اپيزياتومي را لازم بداند:
• احتمال پارگي شديد واژن
• وضعيت غيرطبيعي نوزاد در رحم
• اگر لازم باشد نوزاد سريعا خارج شود.
اگر لازم باشد که براي شما به‌عنوان مادر باردار اپيزياتومي انجام شود، يک بي‌حسي موضعي به صورت تزريقي دريافت مي‌کنيد تا بافت کمي بي‌حس شود. شما هنگام انجام اين برش يا دوختن آن هيچ‌چيز متوجه نمي‌شويد.
نقش ماساژ بافت
براي نرم شدن بافت واژن براي زايمان، برخي پزشکان پيشنهاد مي‌کنند که سطح بين دهانه واژن و مقعد در هفته آخر بارداري ماساژ داده شود. اين به نام ماساژ ناحيه پرينه خوانده مي‌شود. اگر چه هيچ تضميني وجود ندارد و زنان باردار مجبور نيستند اين کار را انجام دهند، اما ايجاد کمي کشش ممکن است وارد آمدن ضربه‌ها را حين زايمان در واژن کاهش دهد. براي اين کار با شست‌وشوي دست‌ها شروع کنيد. مطمئن شويد که ناخن‌هايتان کاملا کوتاه است. سپس با استفاده از يک ژل لوبريکانت يا کي‌ژل، دست‌تان را آغشته به ژل کنيد. ژل را به ناحيه داخلي واژن ماليده و بعد به طرف عقب و سمت رکتوم ادامه دهيد. به مدت ۱ تا ۲ دقيقه اين عمل را تکرار کنيد. سپس به آرامي ماساژ دهيد. اين حرکت ماساژ را ۱ بار در روز به مدت ۱۰ دقيقه تکرار کنيد تا زمان زايمان شما فرا برسد. همسرتان هم مي‌تواند به شما کمک کند. احساس سوزش و کمي ناراحتي امري طبيعي است اما اگر درد شديدي احساس کرديد، اين کار را قطع کنيد.
عوارض اپيزياتومي
اپيزياتومي نيز مانند هر برش ديگر جراحي خطرهايي را دربردارد که از جمله آنها مي‌توان به موارد زير اشاره کرد: درد و ناراحتي مياندوراه، خون‌ريزي، عفونت، آبسه، هماتوم، صدمه به اسفنکتر مقعد و مخاط مقعد، باز شدن زخم و گسترش پارگي. با آنکه اغلب اين عوارض تهديدکننده حيات نيستند، اما اين مشکل‌ها تعداد زيادي از زنان را تحت ثاثير قرار مي‌دهند. عفونت زخم مياندوراه اگرچه نادر است، معمولا در روز ۳ يا ۴ بعد از زايمان ايجاد مي‌شود.
بهبودي پس از اپيزياتومي
اقدام‌هاي فراواني براي کاهش درد مياندوراه و تسريع بهبود زخم پيشنهاد شده است که از جمله آنها مي‌توان به رعايت بهداشت مياندوراه و شست‌وشوي مرتب ناحيه فرج، خشک نگه داشتن محل زخم، استفاده از نمک و ساولن در آب شست‌وشو، استفاده از گرماي خشک به وسيله تاباندن اشعه لامپ مادون قرمز، حمام نشيمن سرد و گرم، انجام ورزش کژل، استفاده از پدهاي عصاره گياهي نظير اسطوخودوس، بابونه، هماور، هميشه‌بهار و… اشاره کرد.
اگر حين زايمان طبيعي اپيزياتومي براي‌تان انجام شده است، اين زخم به مدت ۱ تا ۲ هفته وقتي راه مي‌رويد يا مي‌نشينيد، سبب ناراحتي شما مي‌شود. اگر اين برش يا پارگي شديد باشد، حساسيت اين ناحيه بيشتر طول مي‌کشد. معمولا نخ مورد استفاده براي بخيه کردن ناحيه اپيزياتومي خود به خود جذب مي‌شود اما انجام اين کارها به تسريع روند بهبودي کمک ميکند:
• استفاده از مواد ضدعفوني‌کننده رقيق طبق دستور پزشک مي‌تواند به بهبودي صحيح و سريع‌تر زخم کمک کند.
• استفاده از کيف يخ يا يخ پيچيده شده در يک پارچه قابل شست‌وشو. سرد شدن ناحيه به بهبودي کمک ميکند.
• تميز نگه داشتن زخم: با ظرف تميز آب را با کمي فشار به بافت بين دهانه واژن و مقعد بپاشيد . بعد از هر بار دستشويي رفتن هم ظرفي را پر از آب‌گرم کنيد و داخل‌اش بنشينيد.
• براي پيشگيري از درد و کشش طي دفع مدفوع به آرامي يک پد تميز روي زخم بگذاريد و در حالي که خودتان را به سمت پايين مي‌کشيد آن را به طرف بالا فشار دهيد. اين کار به تسکين درد شما کمک ميکند.
• با دقت بنشيند و بلند شويد. براي پيشگيري از کشيدگي و فشار ناخواسته به زخم اپيزياتومي در نشستن و برخاستن دقت کنيد. اگر نشستن براي‌تان ناراحت‌کننده است از يک کوسن يا بالش کوچک براي کاهش فشار استفاده کنيد.
• ورزش‌هاي کژل انجام دهيد. اين ورزش‌ها به افزايش توان عضلاني عضله‌هاي کف لگن کمک ميکند. قوي‌تر شدن عضله‌هاي لگن به تسريع روند بهبودي کمک ميکند. اين ورزش‌ها را مي‌‌توانيد يک روز پس از زايمان طبيعي انجام دهيد. اين کار را به مدت ۵ ثانيه و ۴ تا ۵ بار در روز انجام دهيد.
• اگر لازم شد از دارو استفاده کنيد. پزشک شما ممکن است برخي داروها را براي تسکين دردتان و حتي براي پيشگيري از يبوست تجويز کند.
• به دنبال علايم عفونت باشيد. اگر درد، غيرقابل تحمل يا زياد شد، احساس گرما داشتيد و محل زخم دچار تورم و‌ترشح شد، حتما بايد به پزشک‌تان اطلاع دهيد، شايد دچار عفونت شده باشيد.
آیا همه در زایمان طبیعی نیاز به اپیزیوتومی دارم؟
اپیزوتومی در زایمان طبیعی
اپیزیوتومی یک برش در پایه مهبل (واژن) است تا ورودی نوزاد بزرگتر شود. در گذشته، پزشکان معتقد بودند که هر زن نیاز به اپیزیوتومی دارد تا زایمان انجام شود. میزان اپیزیوتومی برای زایمان اول کمتر از ۱۳ درصد است. با این حال، تقریبا ۷۰ درصد از زنان در زایمان اول این مسئله را تجربه می کنند. در حال حاضر، اپیزیوتومی ها تنها در موارد خاص انجام می شود، از جمله:
هنگامی که کودک دچار ناراحتی و نیاز به کمک سریع می باشد.
هنگامی که بافت ها به سمت بالا به مناطق حساس مانند مجرای ادرار و خروسه وارد شده است
اگر پس از مدتی فشار، پیشرفتی در زایمان دیده نشود
هیچ کس نمی تواند پیش بینی کند آیا به اپیزیوتومی نیاز دارید یا نه. کارهایی که می توانید برای کاهش احتمال اپیزیوتومی انجام دهید عبارتند از:
– رژیم غذایی متعادل و به طور دوره ای کشش ناحیه واژن در طول چهار هفته قبل از تاریخ موعد مقرر می تواند تغییراتی در بدن ایجاد کند. پزشک شما ممکن است از کمپرس های گرم برای باز کردن واژن یا روغن معدنی گرم استفاده کند، که می تواند پوست شما را نرم کند و به کودک کمک کند.
– شکاف های کوچک پوست ممکن است کمتر دردناک باشند و سریعتر از اپیزیوتومی تشخیص داده شوند. در برخی موارد ممکن است اپیزیوتومی انجام نشود، اما مادر ممکن است هنوز نیاز به چند بخیه کوچک داشته باشد.
– برای ترمیم اپیزیوتومی یا شکاف ها، پزشکان از نخ هایی استفاده می کنند که تجزیه می شوند بنابراین نیازی به کشیدن بخیه نیست. همچنین ممکن است خارش پوست را بهبود بخشد