زردی (یرقان) در نوزادان و درمان آن
دکتر حمید شیخ الاسلامی
یرقان یا زردی یکی از بیماریهای شایع در بین نوزادان است که از هر ۵ نوزاد در سه نفر (درصد شیوع ۶۰ درصد) مشاهده می‌شود. یرقان به زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها گفته می‌شود که در اثر بیش از حد بودن مقدار بیلی‌روبین در خون ایجاد می‌شود. یرقان معمولاً در ۵ روز نخست پس از تولد مشاهده می‌شود. بسیاری از نوزادان پیش از شروع شدن یرقان از بیمارستان مرخص می‌شوند. بنابراین پزشک از والدین می‌خواهد که فرزندشان را در روز سوم تا پنجم برای معاینه به مطب بیاورند. اکثر نوزادان یرقان خفیف دارند که معمولاً پس از یک تا دو هفته خود به خود بهتر می‌شود یا از بین می‌رود، بدون این که هیچ مشکل خاصی ایجاد کند. با این‌حال زردی را باید جدی گرفت. در موارد نادر اگر میزان بیلی‌روبین بالا بماند و درمان انجام نشود، مغز آسیب می‌بیند و عوارض جدی بلندمدت ایجاد می‌شود.
اگر فرشته تازه متولد شده‌تان دچار زردی است، باید به متخصص اطفال مراجعه کنید. متخصص اطفال مناسب‌ترین روش درمان یرقان را با توجه به شدت عارضه و درجه زردی نوزاد توصیه می‌کند. فتوتراپی و تعویض خون پرکاربردترین روش‌های درمان زردی در نوزادان به شمار می‌آید. حتماً به محض مشاهده علائم زردی در فرزندتان به متخصص اطفال مراجعه کنید تا از بروز عارضه‌های مزمن جلوگیری شود.
علل زردی نوزاد
بدن نوزاد هر روز بخشی از گلبول‌های قرمز را بازیافت می‌کند. بیلی‌روبین ماده زرد رنگی است که در اثر تجزیه گلبول‌های قرمز ایجاد می‌شود. در دوران بارداری کبد بیلی‌روبین را از بدن نوزاد دفع می‌کند. اما ممکن است پس از تولد هنوز کبد نوزاد آن‌قدر رشد نکرده باشد که بتواند بیلی‌روبین را به تنهایی به نحو مناسب دفع کند. چند روز طول می‌کشد تا کبد نوزاد بتواند این کار را انجام دهد. اگر بیماری یرقان پی‌آمد عملکرد نامناسب کبد در چند روز اول عمر نوزاد باشد، زردی از نوع فیزیولوژیک است. بیماری زردی فیزیولوژیک شایع‌ترین نوع یرقان نوزادی است. اما زردی گاهی از ابتلا به بعضی بیماری‌ها نشأت می‌گیرد. نوزادان مبتلا به این عارضه‌ها برای پایین آوردن بیلی‌روبین بیش از نوزادان دچار زردی فیزیولوژیک به درمان نیاز دارند. بیماریهای مولد یرقان عبارت‌اند از:
عدم سازگاری خون مادر و جنین (بیماری Rh): نوع خون تعداد کمی از نوزادان با مادرشان تفاوت دارد. این عدم سازگاری تجزیه شدن سریع‌تر گلبول‌های قرمز را به دنبال دارد.
خونریزی داخلی
ناراحتی‌های کبدی نوزاد: عفونت‌هایی مانند هپاتیت یا بیماری‌هایی از قبیل فیبروزسیستیک به کبد آسیب می‌زند و باعث نقص عملکرد کبد نوزاد می‌شود.
مشکل مربوط به گلبول‌های قرمز خون: تعداد گلبول‌های قرمز خون برخی نوزادان بسیار زیاد است. این مشکل در میان نوزادان دوقلو و نوزادان با جثه کوچک‌تر شیوع بیشتری دارد. منظورمان از نوزاد با جثه کوچک این است که نوزاد از حد تعیین شده بر حسب هفته بارداری و مدت زمان قرار گرفتن در رحم کوچک‌تر است.
عارضه ژنتیکی: بیماریهای ژنتیکی مانند فاویسم یا نقص G6PD ابتلا به زردی را به دنبال دارد. فاویسم عارضه‌ای است که در اثر آن G6PD یا آنزیم موثر بر عملکرد صحیح گلبول‌های قرمز به اندازه کافی در بدن وجود ندارد.
عفونت: عفونت‌هایی مانند سپسیس یا عفونت خون
کبودی یا خون‌مردگی در زمان تولد: کبودی نتیجه نشت کردن خون از رگ‌ها است. نوزاد گاهی هنگام زایمان و به دنیا آمدن دچار خون‌مردگی می‌شود. میزان بیلی‌روبین در زمان التیام یافتن کبودی‌های بزرگ افزایش می‌یابد.
انواع یرقان
شایع‌ترین انواع زردی به شرح زیر است:
زردی (معمولی) فیزیولوژیک: چون کبد در زمان تولد هنوز به وطر کامل رشد نکرده است، اکثر نوزادان دچار این نوع زردی خفیف می‌شوند.
زردی در نوزادان نارس: این نوع زردی عموماً پس از زایمان زودرس مشاهده می‌شود، چون طبعاً کبد نوزاد نارس توانایی کمتری در دفع بیلی‌روبین دارد.
زردی ناشی از کمبود تغدیه با شیر مادر: این نوع زردی زمانی بروز می‌یابد که نوزاد شیرخوار به دلیل دشواری‌های مربوط به مکیدن شیر یا شیر نداشتن مادر شیر کافی دریافت نکند.
زردی ناشی از شیر مادر: یرقان یک تا دو درصد از نوزادان از مواد موجود در شیر مادر ناشی می‌شود که میزان بیلی‌روبین را افزایش می‌دهد. به این ترتیب بیلی‌روبین به حد کافی از راه روده‌ها دفع نمی‌شود. این نوع زردی پس از گذشت سه تا پنج روز از تولد رخ می‌دهد و به مرور در هفته‌های سوم تا دوازدهم بهبود می‌یابد.
نشانه‌ها و علائم
به زردی زدن صورت نوزاد نخستین نشانه ابتلا به یرقان است. این زردی در قفسه سینه، شکم، بازوها، پاها و سفیدی چشم‌ها نیز پخش می‌شود. بهترین روش برای این که بدانید فرزندتان یرقان دارد یا خیر، این است که نوزاد را زیر نور کافی، برای مثال در نور روز یا زیر لامپ مهتابی معاینه کنید. تشخیص دادن یرقان در نوزادان با پوست تیره دشوارتر است. در صورت مواجهه با علائم زیر به سرعت با پزشک تماس بگیرید:
ابتلا کودک به یرقان در روز اول پس از زایمان
پخش شدن زردی یا تیره‌تر و شدیدتر شدن آن
تب بالای ۸°C که با گذاشتن دماسنج در مقعد اندازه‌گیری شده است.
بی‌حال و بیمار به نظر رسیدن کودک
خواب‌آلود بودن غیرعادی نوزاد
تشخیص
متخصص اطفال برای تشخیص زردی نوزاد از روش‌های زیر بهره می‌گیرد:
آزمایش خون: بهترین روش اندازه‌گیری بیلی‌روبین آزمایش خون است. متخصص اطفال نمونه کوچکی از خون نوزاد را برای آزمایش می‌گیرد.
معاینه بالینی: متخصص اطفال وجود نشانه‌های زردی را در نوزاد بررسی می‌کند.
تست پوست: پزشک اطفال دستگاهی را روی پیشانی کودک قرار می‌دهد تا میزان بیلی‌روبین را کنترل کند. این دستگاه بازتاب نور خاصی را اندازه گیری می‌کند که از راه پوست تابش می‌شود.
ابتلا به زردی در روز سوم تا پنجم نیز بررسی می‌شود. میزان بیلی‌روبین در این زمان در بالاترین حد خود است. اگر نوزاد قبل از سپری شدن ۷۲ ساعت از زایمان (روز سوم) از بیمارستان مرخص شود، باید ظرف دو روز آینده برای معاینه به مطب آورده شود.
درمان
اکثر نوزادان مبتلا به زردی نیازی به درمان ندارند. اگر یرقان نوزاد خفیف باشد، متخصص به مادر توصیه می‌کند که به نوزاد بیشتر شیر بدهد تا دفع نوزاد افزایش پیدا کند و بیلی‌روبین اضافی با مدفوع از بدن خارج شود. زردی نوزادانی که از شیر خشک تغذیه می‌کنند، معمولاً پس از دو هفته بهبود می‌یابد. اما مدت زمان زردی در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند بیش از دو تا سه هفته است. اگر زردی بیش از سه هفته ادامه یابد، باید به متخصص اطفال مراجعه کرد. در ادامه روش‌های درمان زردی شدید نوزادان را توضیح می‌دهیم :
فتوتراپی
فتوتراپی درمانی است که در آن نوزاد زیر نورهای مخصوص قرار داده می‌شود. این نوع نور به بدن کمک می‌کند تا بیلی‌روبین را به ترکیبی تبدیل کند که به راحتی همراه با ادرار از بدن دفع می‌شود. زمانی که نوزاد زیر نور قرار دارد، هیچ پوششی به جز پوشک و محافظ چشم ندارد. برخی کودکان را می‌توان روی پتوی نوری یا پتوی فیبر نوری خواباند؛ لامپ‌های درخشان بسیار کوچکی در پتوی نوری قرار دارد. پتوی نوری را می‌توان به جای نور بالای سر یا در کنار آن استفاده کرد. فتوتراپی در خانه یا بیمارستان قابل انجام است و کاملاً برای نوزاد ایمن است.
تعویض خون
اگر فتوتراپی موثر نباشد و میزان بیلی‌روبین خون نوزاد همچنان بالا باشد، باید نوع خاصی از انتقال خون موسوم به تعویض خون انجام شود. در این روش خون نوزاد در مقادیر اندک با خون تازه تعویض می‌شود و به این ترتیب بیلی‌روبین خون کاهش می‌یابد.
ایمونوگلوبین وریدی (IVIG)
اگر نوع خون مادر و نوزاد متفاوت باشد، نوزاد از راه تزریق درون وریدی ایمونوگلوبین (نوعی پروتئین خون) دریافت می‌کند. این روش زردی را درمان می‌کند و ضرورت تعویض خون را کاهش می‌دهد.
نکته مهم:
اکثر موارد زردی نوزادان بی‌خطر است. زردی اغلب نوزادان ظرف یک تا دو هفته بدون درمان بهبود می‌یابد.
دستگاه بیلی روبین چیست ؟
روش کار این دستگاه تست زردی نوزادان با تاباندن نور به پوست آنها می باشد. زمانی که مولکول های بیلی روبین در معرض تابش نور قرار می گیرند تبدیل به اشکال غیرپایدار خواهند شد . به این عمل یعنی تاباندن نور به پوست نوزادان مبتلا به مشکل زردی نوزادان فوتوتراپی می گویند.
موارد هنگام استفاده از دستگاه سنجش زردی نوزاد
در هنگام کار با دستگاه سنجش زردی نوزاد با بیلی روبین متر ، در صورتیکه فوتوتراپی بیلی روبین بالا نباشد نیازی به درآوردن پوشک نوزاد و عریان کردن کامل نیاز نیست. هنگام تست زردی نوزاد با بیلی روبین متر برای صدمه نزدن به شبکه چشم نوزاد حتما باید از چشم بند استفاده شود.
تشخیص زردی نوزاد در منزل و بیمارستان
با تولید روزافزون تجهیزات پزشکی قیمت تجهیزات پزشکی نیز کاهش یافته است . قیمت خرید بیلی روبین متر پوستی هم شامل همین قانون می شود. بسیاری از خانواده ها اقدام به تهیه این دستگاه می کنند . اما برای افراد غیر پزشک نکاتی شامل موارد ذیل هست که باید رعایت شود. هنگام انجام تست در منزل نیازی به در آوردن پوشاک نوزاد نیست . حتما از چشم بند برای نوزاد استفاده شود . اثر بیلی روبین متر هنگامی که کنار گهواره و یا محلی که نوزاد در آن قرار دارد با پارچه سفید و یا فویل آلومینیومی پوشانده شده باشد افزایش می یابد . توصیه شده است که هنگام استفاده از دستگاه بیلی روبین متر به منظور تشخیص زردی نوزاد در منزل نوزاد باید به کمر دراز کشیده و اصطلاحا تاقباز باشد مگر در زمانی که حالتی خاصی را پزشک اعلام کرده باشد . دمای متعادل هوا در هنگام سنجش زردی نوزاد باید حتما درنظر گرفته شود . قبل از استفاده از دستگاه بیلی روبین متر حتما از عدم عوارض و تداخل احتمالی سنجش ردی از پزشک اطمینان حاصل شود .
تست زردی بدون خونگیری
یکی از راه های انجام عمل تست زردی نوزادان بدون خونگیری استفاده از دستگاه بیلی روبین متر است . این دستگاه با تاباندن نور به پوست نوزاد مبتلا به زردی یا همان یرقان و برهم زدن و ناپایدار کردن مولکول های بیلی روبین میزان زردی نوزاد را تشخیص می دهد . خوشبختانه امروزه مانند قدیم نیاز نیست تا با استفاده از روش های سنتی باعث صدمه به پوست نوزادان شویم . استفاده از دستگاه بیلی روبین متر برای کلینیک ها و پزشکان کودک شدیدا توصیه می شود .
قیمت خرید دستگاه تست و سنجش زردی نوزادان بیلی روبین متر
قیمت این دستگاه (سال ۹۶) حدود ۴/۵۰۰/۰۰۰ تومان می باشد.
