سلام . من خانمی ۲۵ ساله هستم که در هفته ۷ بارداری قرار دارم. از اولین روز بارداری به شدت دچار تهوع و استفراغ بوده به طوری که احساس می کنم به دلیل عدم دریافت مواد غذایی دچار کاهش وزن نیز شده ام. از این مساله بسیار نگران هستم. لطفا بنده را راهنمایی بفرمایید که خانم های باردار به چه میزان باید در ماه های اول بارداری وزن اضافه نمایند. خیلی متشکرم.
پاسخ
سلام خدمت شما مادر محترم. در سه ماه اول افزایش وزن بین ۱ تا ۲ کیلو گرم و حداکثر تا ۳ کیلوگرم توصیه می شود، البته حالت تهوع و استفراغ در این دوره در برخی زنان باردار باعث کاهش وزن مادر نیز می شود . چنانچه این کاهش وزن بین ۱۰-۵% وزن قبل از بارداری باشد مادر باید تحت مراقبت ویژه تغذیه ای قرار گیرد . اگر افزایش وزن در سه ماهه اول بیش از ۳ کیلوگرم باشد و نمایه توده بدن مادر بالای ۲۵ باشد نیز مشاوره تغدیه ضروری است.
پاسخ توسط پزشکان مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا
خدیجه رحمانی درباره رژیم غذایی زنان باردار در سه ماهه اول بارداری گفت:« در سه ماهه اول بارداری تغییرات عادی فیزیولوژیک در بدن مادر رخ می دهد که به نفع مادر و جنین است. مهمترین تغییرات در این دوره، تغییرات هورمونی ناشی از جفت است که خود زمینه ساز عوارض بارداری است. در واقع علت تهوع و استفراغ در این دوره برمی گردد به تغییرات هورمونی ناشی از جفت که کاملا هم باید طبیعی تلقی شود.»
وی ادامه داد:« در این دوره، حجم و ترکیبات خون مادر تغییر پیدا می کند و میزان هموگلوبین خون به دلیل اینکه افزایش حجم آن بیشتر از افزایش ترکیبات خون است مقداری کاهش پیدا می کند به همین علت هموگلوبین بارداری با غیربارداری فرق می کند لذا در سه ماهه اول بارداری اگر هموگلوبین مادر زیر یازده باشد مادر کم خون محسوب می شود ولی در دوره غیربارداری هموگلوبین زیر ۱۲ را کم خونی می دانیم.»
این کارشناس ارشد تغذیه افزود:« نکته دیگری که اهمیت این دوران را می رساند مراحل رشد جنین است که دو هفته اول تخم بارور شده جایگزین می شود و جفت تشکیل می شود و از هفته سوم تا پایان ماه دوم بارداری اندام های جنین تشکیل می شود و با سرعت بسیار تقسیم سلولی روبرو است که اهمیت تغذیه در این دوران را از نظر کیفی نشان می دهد و هرگونه سوء تغذیه ای که با تقسیم سلولی ارتباط پیدا می کند مثل کم خونی، کمبود ب۱۲ و کمبود اسیدفولیک و کمبود روی و کمبود ترشح تیروئید اثرات سوء خود را در این دوران می گذارد که باعث تغییرات ارگانیک می شود.»
لزوم مصرف اسیدفولیک قبل از بارداری
عضوهیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه به خبرنگار سلامت نیوز گفت:« اختلالات ارگانیک در این دوران بسیار مهم است که شاید بارزترین آن در ارتباط با اسید فولیک است به همین دلیل توصیه می شود مادران قبل از بارداری مکمل اسید فولیک را مصرف کنند تا کمبود آن اثرات سوئی بر جنین نداشته باشد چرا که معمولا زنان در ماه های اول و دوم متوجه بارداری خود نیستند مگر در بارداری هایی که برنامه ریزی شده است.»
وی گفت:« مصرف ریزمغذی های اشاره شده در این دوره اهمیت بسیاری دارد ضمن اینکه عوارض سه ماهه دوره اول یکی از عللی است که ممکن است مادر را در معرض کمبود این مواد مغذی قرار دهد.»
لزوم آگاهی از میزان مجاز اضافه وزن در بارداری
رحمانی خاطرنشان کرد:« کنترل وزن مادر یکی از نکات مهم است و باید مادر از میزان افزایش وزن دوران بارداری اش آگاه باشد تا بداند با توجه به BMI قبل از دوره بارداری اش چقدر باید وزن اضافه کند. برای این منظور بهترین توصیه این است که مادران به بخش مادر و کودک نزدیک ترین مرکز بهداشتی و درمانی منزلشان مراجعه کنند. در این مراکز مراقبین بهداشتی مراقبت های ویژه دوران بارداری را برای آنها توصیه می کنند و تعیین می کنند که مادر در دوره بارداری چقدر می تواند وزن اضافه کند.»
وی افزود:« مقدار اضافه وزن در سه ماهه اول اهمیت چندانی ندارد چرا که به طور متوسط مادران در سه ماهه اول بارداری یک تا دو کیلو وزن اضافه می کنند که از نظر کمی زیاد مهم نیست ولی این اضافه وزن از نظر کیفی باید مورد توجه واقع شود.»
چقدر کالری اضافه تر مصرف کنید؟
این عضو هیات علمی انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور گفت:« با توجه به اینکه در سه ماهه اول بارداری افزایش وزن مادر شروع می شود افزایش کالری در حد ۱۰۰ تا۱۵۰ کیلو کالری را در سه ماهه اول توصیه می کنیم. در سه ماهه اول مقدار افزایش کالری زیاد نیست ولی مادر باید میزان توصیه شده دریافت کالری را از مواد مغذی مفید تامین کند و این مقدار را به اندازه نیم واحد از هر یک از گروههای اصلی نان، گروه شیر، گروه گوشت و گروه سبزی ها دریافت کند تا به طور متعادل همه مواد را دریافت کند.»
آشنایی با عوارض دوره بارداری و اقدامات مفید
سوزش سردل شایع ترین عارضه
وی درباره عوارض دوره بارداری گفت:« سوزش سردل یکی از شایع ترین عوارض دوره بارداری است که در واقع همان ترش کردن معده است. توصیه می شود زنان باردار برای کاهش این عارضه تعداد وعده های غذایی خود را بیشتر و حجم هر وعده را کمتر کرده تا با حجم کم بتوانند غذا را تحمل کنند در عین حال از پری معده خودداری کنند.»
این کارشناس ارشد تغذیه ادامه داد:« لازم است از مصرف غذاهای محرک اسید معده که شامل غذاهای پرادویه ، سرخ شده، غذاهای ترش و اسیدی ، شکلات، قهوه و چای، غذاهای دیرهضم و گازدار و نفاخ خودداری کرده و حتی المقدور غذاهای ساده و زودهضم و کم حجم را مصرف کنند.»
خودداری از درازکشیدن تا دو ساعت بعد از صرف غذا
وی درباره زمان مصرف مایعات در زنان باردار گفت:« ترجیحا آب را همراه با وعده غذایی مصرف نکنند. بهتر است آب و مایعات در فواصل بین وعده ها مصرف شود و حتی المقدور یک تا دو ساعت بعد از غذا از درازکشیدن خودداری شود.»
دو سوم زنان باردار تهوع صبحگاهی دارند
خدیجه رحمانی در ادامه درباره دیگر عوارض دوره بارداری در سه ماهه اول به خبرنگار سلامت نیوز گفت:« تهوع و استفراغ از دیگر مشکلات دوره بارداری است که بیماری صبحگاهی نامیده می شود. معمولا دو سوم زنان در این دوران تهوع دارند و یک سوم آنها حالت تهوعشان با استفراغ همراه است. اگر این حالات موجب کاهش وزن زن باردار شود نشان دهنده تهوع و استفراغ بدخیم است. در این شرایط باید حتما برای کنترل برنامه غذایی مناسب زیر نظر پزشک و متخصص تغذیه بوده تا کاهش وزن نداشته باشد.»
وی ادامه داد:« در عین حال ممکن است افزایش هورمون تیروئید در این دوره باعث تشدید حالت تهوع و استفراغ شود همچنین هیجان و اضطراب از عواملی است که این شرایط را بدتر می کند. عواملی دیگر مثل سر و صدا، نور و شرایط تغییرات آب و هوا نیز ممکن است این حالات را تشدید کند بنابراین باید از این عوامل پرهیز شود.»
پرهیز از خالی نگه داشتن معده
این عضوهیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی توصیه کرد:« برای کاهش این نوع عارضه بارداری بهتر است تا جایی که با تغذیه در ارتباط است از خالی نگه داشتن معده اجتناب شود و وعده های غذایی را در فواصل منظمی در حجم کم مصرف کنند که می تواند براساس تحمل مادران متفاوت باشد. گاها یک مادر باردار می تواند به جای سه وعده ۶ یا ۸ یا حتی ۱۰ وعده غذایی در روز مصرف کند که این مقدار برحسب شرایط و تحمل مادر متفاوت است.»
قبل از برخاستن از رختخواب یک تکه نان خشک مصرف کنید
وی ادامه داد:« به دلیل اینکه حالت تهوع زنان باردار به هنگام صبح به دلیل خالی بودن معده بیشتر از سایر اوقات است بهتر است بعد از بیدار شدن از خواب در حالت درازکش یک تکه نان خشک یا بیسکوئیت مصرف کرده و بلافاصله یک ربع بعد از آن بلند شده یک صبحانه سبک و زودهضمی را دریافت کند همچنین استفاده از کربوهیدرات های زودهضم و پروتئین در این وعده غذایی می تواند این حالت را تخفیف دهد.»
خطرات مصرف خاک خوری و نشاسته خوری در اثر ویار
این عضو هیات علمی انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور در ادامه گفت:« از دیگر عوارض سه ماهه اول بارداری "ویار" یا "پیکا" است. اکثر مادران باردار این علایم را دارند ممکن است ویار آنها به نوعی با تهوع و استفراغ ارتباط داشته باشد. برخی از غذاها حالت تهوع را تشدید می کند که خود مادر باید براساس تجربه متوجه شود چه چیزی این حالت را تشدید می کند تا ازمصرف آن دوری کند. در این دوره ممکن است مصرف مواد غذایی کم ارزش مثل خاک خوری یا نشاسته خوری صورت گیرد که هیچکدام مفید نیست.»
وی تاکید کرد:« لازم است در این مورد آموزش کافی به مادر داده شود تا از مصرف این مواد نامناسب خودداری کند چرا که نه تنها خاصیتی برای مادر ندارد بلکه می تواند باعث مسمومیت، عفونت، آلودگی انگلی و غیره شود. حتی افزایش بزاق دهان با مصرف نشاسته خواری گزارش شده است بنابراین باید از این شرایط اجتناب شود.»
رحمانی درباره راه های کنترل ویار و پیکا زنان باردار گفت:« در صورت داشتن چنین عارضه ای لازم است همان توصیه هایی که برای کنترل تهوع و استفراغ اشاره کردیم برای کنترل ویار اعمال شود تا این دوران سپری شود. »
کاهش اشتها به دنبال عوارض بارداری
وی در پاسخ به اینکه چرا برخی از زنان باردار در دوره بارداری دچار کاهش اشتها می شوند چه باید کنند، گفت:« کاهش اشتها به دنبال عوارض بارداری صورت می گیرد و به دلیل اینکه به عنوان مشکلات بسیار رایج این دوران است بیشترین توصیه تغذیه ای برای این دوره کنترل عوارض بارداری است. ممکن است مادرانی باشند که در معرض خطر بیشتری در این شرایط باشند که لازم است تحت مراقبت ویژه باشند و حتی ممکن است لازم باشد هر هفته تحت مشاوره باشند.»
این کارشناس ارشد تغذیه درباره سوء تغذیه مادران باردار گفت:« سوء تغذیه مادران بیشتر در نقش کم وزنی است. مادرانی که BMI زیر ۱۸٫۵ دارند به عنوان مادران دچار سوء تغذیه محسوب می شوند.»
وی درباره زنانی که در معرض بارداری پرخطر قرار دارند گفت:« مادرانی که سن بارداری آنها نامناسب است یعنی کمتر از ۱۸ سال یا بالای ۳۵ سال دارند به عنوان مادران باردار در معرض خطر شناسایی می شوند. هچنین فاصله کم بارداری با زایمان قبلی اگر کمتر از دو سال باشد به عنوان عامل خطر محسوب می شود. سابقه بارداری های پرخطر مثل سقط، مرده زایی ، تولد نوزاد نارس و یا نوزاد کم وزن نیز عامل خطر محسوب می شوند.»
رحمانی ادامه داد:« تاریخچه سلامتی مادر از نظر بیماری هایی نظیر فشارخون، دیابت و بیماری های مزمنی که در اثر آن مادر دارو مصرف می کند ممکن است تداخل داروها با مشکلات مادر را بیشتر کند بنابراین مادرانی که این عوامل خطر را دارند زیرنظر پزشک و متخصصن تغذیه مشاوره شوند تا بتوانند این دوران را به خوبی سپری کنند.»
میزان مصرف مواد غذایی در بارداری
وی در مورد رژیم غذایی این دوران گفت:« در مورد میزان غذایی مادران باید ضمن کنترل میزان مصرف از همه گروه های اصلی غذایی به طور متناسب استفاده کند که شامل نان و غلات است که حداقل مصرف ۷ واحد از این گروه توصیه می شود همچنین از گروه گوشت ۷ واحد(برحسب لیست جانشینی)، گروه میوه ها ۳ واحد، گروه سبزی ها ۴ واحد و از گروه شیرمصرف ۳ واحد در روز توصیه می شود البته گاها ممکن است برخی از مادران نیاز بیشتری به مصرف این گروه غذایی داشته باشند که در مشاوره با متخصص تغذیه مشخص می شود.»
این کارشناس ارشد تغذیه در ادامه درباره میزان مصرف روغن ها به خبرنگار سلامت نیوز گفت:« مصرف روغن بخصوص روغن های ضروری که اسیدهای چرب ضروری را برای بدن مادر تامین می کند و نیز روغن هایی که حاوی امگا۳ هستند خصوصا روغن زیتون توصیه می شود و لازم است روزانه حداقل ۳ واحد یعنی به اندازه ۳ قاشق مرباخوری در برنامه غذایی مادران باردار جای داشته باشد.»
مصرف مکمل ها در بارداری آری یا خیر؟
وی در مورد مصرف مکمل ها در دوره بارداری گفت:« با توجه به اینکه ممکن است مادران در دوره بارداری به دلیل عوارض این دوره در معرض کمبود ریزمغذی های اساسی قرار گیرند مصرف مکمل ها در این دوره اهمیت خاصی دارد. توصیه های کشوری ما این است که مکمل بارداری باید در این دوره مصرف شود و تمام مادران باردار باید بدون استثناء از مکمل ویتامین و مینرال ویژه بارداری استفاده کنند که با مکمل های دیگر متفاوت است.»
رحمانی ادامه داد:« مصرف آهن از سه ماهه دوم به بعد به زنان باردار توصیه می شود اما در صورتی که دچار کم خونی باشد باید آهن اضافی مصرف کند و در قبال این آهن اضافی روی اضافی بگیرد تا کمبود روی را در مادر تشدید نکند.»
زمان مناسب مصرف مکمل های بارداری
وی در پاسخ به اینکه زنانی که با مصرف مکمل ها احساس سیری می کنند و نمی توانند غذای اصلی را مصرف کنند چه باید کنند؟ آیا نیاز به تغییر نوع مکمل است، گفت:« نیازی به تغییر نوع مکمل مصرفی نیست بلکه زمان مصرف مکمل مهم است. اصولا برای اینکه مکمل تاثیر بیشتری داشته باشد توصیه می شود یک ساعت تا یک ساعت و نیم قبل از غذا مصرف شود اما اگر با مصرف مکمل ها دچار سیری می شوند بهتر است مکمل ها را یک ساعت و نیم بعد از غذا در وعده نهار یا شام مصرف شود. البته توصیه می شود زمان مصرف مکمل در مادران چاق بعد از شام و در مادران غیرچاق بعد از نهار باشد.»
