هرگونه انسداد در راه تنفسي، حفرههاي بيني و حبابچههاي ريوي در انتهاي ريه ميتواند از تبادل اكسيژن و دياكسيد كربن جلوگيري كند و در نهايت باعث خفگي می شود…
داستانها درمورد خفگي نوزادان بسيارند. اغلب مادرها نيز از گوشه و كنار آنها را شنيدهاند و اين موضوع ترسشان را دوچندان ميكند. اگر شما هم به تازگي زايمان كردهايد و نگران سلامتي فرزندتان هستيد اين مقاله را بخوانيد تا با كمك دكتر قمرتاج خان بابايي، فوق تخصص ريه كودكان از فرانسه و دانشيار دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي و دكتر بابك ساعدي، متخصص گوش و حلق و بيني و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران با دلايل خفگي نوزادان و راههاي پيشگيري از آنها آشنا شويد.
خفگي در نوزادان علل مختلفي دارد. دكتر خان بابايي، فوق تخصص ريه كودكان و دانشيار دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي معتقد است هرگونه انسداد در راه تنفسي، حفرههاي بيني و حبابچههاي ريوي در انتهاي ريه ميتواند از تبادل اكسيژن و دياكسيد كربن جلوگيري كند و درنهايت باعث خفگي شود، البته پايين آمدن سطح اكسيژن خون اگر ناچيز باشد مشكلي ايجاد نميكند اما اگر از حد بگذرد باعث ايجاد عارضه ميشود. حال اين عارضه بسته به مدت زمان كمبود اكسيژن و شدت آن متفاوت خواهد بود.
نوزادتان بيقرار است و شير نميخورد؟
كمبود اكسيژن طيف وسيعي از علائم را ايجاد ميكند؛ از بيقراري نوزاد و مشكل در شير خوردن گرفته تا تشنگي هوا و سياه شدن لبها و انگشتان همگي از اين نشانهها به حساب ميآيند. درواقع علائم به سن كودك و مدت زمان كمبود اكسيژن بستگي دارد. دكتر خان بابايي در ادامه اضافه ميكند كه كاهش اكسيژن به ارگانهاي مختلف بدن بهخصوص مغز، قلب، كليهها، كبد و دستگاه گوارش آسيب ميرساند.
وقتي اكسيژن به سلولهاي مغزي نميرسد فرد ممكن است دچار فلج مغزي شود. اين كمبود اكسيژن حتي ميتواند داخل رحم، موقع زايمان يا بعد از آن يا طي بيماريهايي چون مننژيت و انسفاليت ويروسي يا ميكروبي ايجاد شود. درحقيقت از آنجايي كه سلولهاي مغزي در حال رشد هستند، كمبود اكسيژن باعث ايجاد عوارض برگشتناپذيري همچون عقبافتادگي ذهني خواهد شد. اين مسئله درمورد ارگانهاي ديگر هم صدق ميكند؛ براي مثال اگر اكسيژن به كليهها يا كبد نرسد فرد دچار نارسايي كليه و كبد ميشود يا اگر قلب دچار كمبود اكسيژن شود مشكلات عضلاني پيدا ميكند و درنهايت از كار ميافتد.
عفونت هم باعث خفگي ميشود
يكي از شايعترين عوامل انسداد راههاي هوايي، ورود جسم خارجي همچون اسباب بازي، تكههاي غذا و. . . به دستگاه تنفسي است. بهگفته دكتر خان بابايي اين عارضه در كودكان شيرخوار و نوپا بسيار شايع است و اگر انسداد كامل باشد باعث مرگ ميشود. از ديگر علل خفگي نوزادان ميتوان به عفونتهاي شديد و ايست قلبي- تنفسي اشاره كرد. طي اين عفونتها ترشحاتي در دستگاه تنفسي آزاد ميشوند كه در صورت عدم درمان، باعث انسداد خواهند شد. انواع نارساييهاي قلبي هم ميتوانند در راه تنفسي انسداد ايجاد كرده و باعث مرگ شوند. البته اين بيماريها خيلي اورژانسي نيستند و عوارض آنها به تدريج با درمان جبران ميشوند.
نگراني از خفگي نوزاد بيخوابتان كرده است؟
۱٫ اگر غذا يا شير دادن به نوزاد در آرامش و به دور از هيجان، خنديدن و بازي كردن انجام شود و كودك ناهنجاريهاي عضلاني و عصبي در ناحيه حلق و حنجره نداشته باشد، نگراني از بابت خفگي وجود نخواهد داشت.
۲٫ شير دادن به نوزاد در حالت خوابيده چه با شيشه شير و چه سينه مادر ميتواند بسيار خطرناك باشد، بنابراين حتما بايد در حالت نيمه نشسته به او شير بدهيد.
۳٫ خوابيدن نوزاد كنار والدين بسيار خطرناك است زيرا ممكن است دست، بدن، بالش يا پتوي آنها روي صورت كودك بيفتد و خفگي ايجاد كند يا حتي به كودك ضربه بزنند.
۴٫ براي نوزادان و شيرخواران از بالش استفاده نكنيد. درواقع وضعيت قرارگيري سر كودكان در اين سن به گونهاي است كه اصلا نيازي به بالش ندارند. پارچهها و پتوهاي خيلي كوچك و نرم نيز ممكن است در تنفس كودك اختلال ايجاد كنند.
۵٫ شيرخواران تا سه ماهگي به شكل اجباري از بيني تنفس ميكنند بنابراين گرفتگي بيني در آنها ميتواند بسيار خطرناك باشد، پس در زمان سرماخوردگي قبل از خواب و شير دادن به كودك، بيني او را با آب مقطر يا سرم شستوشو باز كنيد.
چگونه جانش را نجات دهيم؟
حال شايد اين سوال برايتان پيش آمده باشد كه موقع پريدن شير يا غذا به گلوي نوزاد بايد چهكار كنيم؟ دكتر خان بابايي در پاسخ توضيح ميدهد كه اين واكنش بسته به سن كودك متفاوت است. بهطور كلي توصيه ميشود نوزاد را روي يك دست برگردانيد و از پشت به ميان دو كتفش چندين بار ضربه بزنيد. در مورد كودكان بزرگتر هم شايد لازم باشد آنها را در حالت ايستاده قرار دهيد، دو مشت خود را روي هم جمع كنيد و زير جناغ سينهشان بگذاريد، سپس با نيروي دست به طرف بالا فشار بياوريد.
ريفلاكس و خطر مرگ در خواب
ريفلاكس يا برگشت شير و مواد غذايي از معده به مري و نهايتا حلق يكي ديگر از عوامل خطر انسداد و خفگي در نوزادان بهحساب ميآيد. شايد شما هم اصطلاح «مرگ ناگهاني شيرخواران» را شنيده باشيد. در اين حالت مادر به بچه شير ميدهد و او را ميخواباند اما بعد ميبيند كه بيدار نميشود زيرا طي خواب دچار ريفلاكس شديد شده و دستگاه تنفسياش از كار افتاده است. دكتر خان بابايي توصيه ميكند براي جلوگيري از اين حالت، به دفعات متعدد و هر بار با حجم كم به نوزاد شير بدهيد، همچنين بايد او را به پهلو بخوابانيد و زير سرش را حدود ۳۰ تا ۳۵ درجه بالا قرار دهيد.
موقعیت خواب نوزاد و خطر خفگی
هنگام خواب تمامي عضلات بدن آرام ميشوند. عضلات راه هوايي نيز روي هم ميخوابند و تبادل هوا كمتر ميشود. اگر هم كودك زمينه ريفلاكس يا ناهنجاري عصبي- عضلاني داشته باشد، طي خواب مشكلش تشديد ميشود. از طرفي ميزان دياكسيد كربن در خواب بالاتر ميرود و همه اين مسائل روي هم رفته خطر خفگي را بيشتر ميكنند. به همين دليل دكتر خان بابايي توصيه ميكند نوزادان را هرگز به سينه و دمر نخوابانيد زيرا قدرت برگرداندن و جابهجايي سر را ندارند و ممكن است به راحتي دچار انسداد راه هوايي شوند.
سوراخهاي بيني را چك كنيد
بهگفته دكتر خان بابايي اگر مجراي تنفسي و عضلات آن به خوبي كار نكنند حتي يك گرفتگي بيني براثر سرماخوردگي نيز ميتواند باعث خفگي نوزاد شود، البته اين موضوع فقط درمورد كساني مطرح است كه در دستگاه تنفسيشان بيماري زمينهاي و اختلالات آناتوميكي دارند. دكتر بابك ساعدي، متخصص گوش و حلق و بيني و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران نيز معتقد است؛ شيرخواران تا سه ماهگي به شكل اجباري از بيني تنفس ميكنند بنابراين گرفتگي بيني در آنها ميتواند بسيار خطرناك باشد پس اگر هنگام شيردهي، نوزادتان دچار حالت خفگي ميشود و سينه را رها ميكند، بايد حتما توسط پزشك بررسي شود.
بهطور كلي هر زمان كه نوزاد دچار خفگي از بيني ميشود مادر بايد تا رسيدن به اورژانس انگشت خود را در دهان او قرار دهد تا يك راه هوايي موقت برايش ايجاد كند. دكتر خان بابايي نيز توصيه ميكند در زمان سرماخوردگي قبل از خواب و شير دادن به كودك، بيني او را با آب مقطر يا سرم شستوشو باز كنيد. در غير اين صورت خوابيدن و شير خوردن نوزاد آنقدر منقطع ميشود كه او را عصبي و بيقرار ميکند. دكتر ساعدي هم در آخر يادآور ميشود كه استفاده از قطرههاي ضد احتقان در شيرخواران ممنوع است زيرا انسان در اين سنين فاقد بافت منقبضشونده است.
۱٫ اگر كودك بهطور ناگهانی توانایی سرفه كردن، گریه كردن و جیغ كشیدن را از دست داده ممكن است چیزی مسیر تنفس او را بند آورده باشد. در این صورت باید برای بیرون آوردن آن دست بهكار شوید. در این موارد ممكن است كودك صداهای عجیب از حلق خارج كند یا پوستش به رنگ قرمز روشن یا آبی درآید.
۲٫ اگر كودك سرفه و استفراغ دارد مسیر تنفسی او كاملا مسدود نشده است. در اینصورت اجازه دهید سرفه كند. سرفه موثرترین راه برطرف کردن انسداد است. اگر كودك قادر نیست چیزی را كه در مسیر تنفسی اش گیر كرده، با سرفه خارج کند از یك نفر بخواهید بهاورژانس اطلاعدهد و شما ضربات پشت و فشردن سینه را شروع كنید.
۳٫ اگر مشكوك هستید مسیر تنفسی كودك به علت تورم حلق مسدود شده است بلافاصله به اورژانس اطلاع دهید. ممكن است كودك شما دچار یك واكنش آلرژیك نسبت به چیزی كه خورده یا گزش حشره شده باشد یا اینکه ممكن است مبتلا به عفونت حلق مثل خروسك شده باشد. اگر هم كودك دچار مشكلات قلبی است فورا به اورژانس اطلاع دهید.
۴٫ شیرخواران ممکن است بعد از هر بار شیرخوردن مقدار كمی از آن را بالا بیاورند و دچار سرفه شوند. علت این مشکل احتمالا این است كه شیر در حال پس زدن از معده، اشتباها وارد مجاری هوایی شده است. این حالت طبیعی است و تا زمانی كه كودك از سایر جنبههای تنفسی مشكلی نداشته باشد جای هیچگونه نگرانی وجود ندارد.
انحراف بيني هم باعث خفگی میشود؟
دكتر ساعدي معتقد است شايعترين علت بروز گرفتگي بيني در شيرخواران به مسائل ژنتيكي و مادرزادي مربوط ميشود. اين نوزادان معمولا تحت درمانهاي موقت قرار ميگيرند تا در سنين بالاتر جراحي شوند. انحراف تيغه بيني نيز يكي ديگر از دلايل گرفتگي بيني در شيرخواران است، البته اين مشكل خيلي شايع نيست اما ممكن است به دليل تروما در هنگام زايمان يا وارد شدن فشار به كودك در دوران جنيني اتفاق بيفتد. درمان آن هم بسيار محافظهكارانه است و بايد به سنين بالاتر موكول شود. گاهي اوقات هم گرفتگيهاي بيني در سنين یک تا شش سال به دليل لوزه سوم رخ ميدهند.
نوزادان نارس در خطر بيشتر
اگر ريه در زمان تولد بهطور كامل تشكيل نشده باشد و نتواند به تبادل اكسيژن و دياكسيد كربن بپردازد، نوزاد دچار ديسترس تنفسي ميشود. دكتر خان بابايي توضيح ميدهد كه اين موضوع ميتواند عوامل مختلفي داشته باشد ازجمله اينكه نوزاد نارس به دنيا آمده باشد يااينكه ماده «سورفاكتانت» داخل ريه تشكيل نشده باشد.
بيماريهاي خاص مثل بيماريهاي قلبي و عفونتهاي ريه نيز ميتوانند حبابچههاي ريه را دچار مشكل کنند و باعث ديسترس تنفسي شوند. اين حالت بسيار جدي است و ميتواند جان نوزاد را به خطر بيندازد. نوزاد در اين وضعيت نفسهاي تند خواهد داشت و درنهايت ممكن است به دليل كمبود اكسيژن و خستگي عضلات تنفسي فوت كند. اين سندروم مخصوص دوران نوزادي است اما در كودكان بزرگتر هم ميتواند به دلايل ديگري ازجمله عفونتهاي قارچي، ميكروبي و ويروسي رخ دهد. براي پيشگيري از ديسترس تنفسي بايد از زايمان زودرس جلوگيري كرد.
