سال‌ها متخصصین به اشتباه معتقد بودند که هورمون‌های حاملگی از زنان در برابر افسردگی محافظت می‌کنند و تنها پس از تولد نوزاد به دلیل کاهش میزان این هورمون‌ها در برابر بیماری‌ها آسیب‌پذیر‌تر می‌شوند. اما اکنون معتقد هستند که بالا رفتن سریع سطح هورمون‌ها در آغاز حاملگی می‌تواند شیمی مغز را به هم زده و به افسردگی منتهی شود.
همچنین، تغییرات هورمونی می‌تواند موجب شود بیشتر از معمول احساس اضطراب کنید. اضطراب یکی دیگر از شرایطی است که می‌توان و باید در دوران بارداری به درمان آن پرداخت.
افسردگی و اضطراب ممکن است تشخیص داده نشوند، زیرا بیشتر خانم‌ها احساسات خود را انکار کرده و آنها را به حساب بدخلقی موقتی می‌گذارند که اغلب به همراهِ حاملگی رخ می‌دهد. بنابراین خجالت نکشید و به پزشک یا ماما بگویید که چه احساسی دارید. سلامت روانی شما به اندازه سلامت جسمیتان اهمیت دارد و در واقع می‌تواند سلامت جسمیتان را تحت تأثیر قرار دهد.
به طور مثال، تحقیقات نشان می‌دهند که افسردگی و اضطراب می‌تواند خطر زایمان زودرس را افزایش دهد. در صورت عدم درمان این وضعیت می‌تواند بر توانایی شما در مراقبت از خود و نوزاد در حال رشدتان تاثیر بگذارد.
از کجا بفهمیم كه در معرض خطر نوع خاصی از افسردگی یا اضطراب در حین بارداری هستیم؟
برخی از عوامل تهدید‌كنندهٔ رایج عبارتند از:
سابقه خانوادگی یا فردی افسردگی یا اضطراب
اگر در گذشته دچار افسردگی یا اضطراب بیش از حد بوده‌اید (یا اگر در حالت کم‌شدت‌تر، افسردگی در خانواده شما وجود دارد)، احتمال ابتلای شما به افسردگی دروان باردرای بیشتر می‌شود. حتی اگر هیچ وقت دوره‌هایی از افسردگی کامل را تجربه نکرده باشید اما اگر در شرایط نا‌معلوم یا استرس‌زا به اضطراب یا افسردگی گرایش داشته‌اید، احتمال دارد که اکنون در دوران باردرای خطر افسردگی بیشتر از گذشته شما را تهدید کند.
داشتن مشكل در رابطهٔ زناشویی
اگر با همسر خود مشکل دارید و به عنوان یک زوج صحبت کردن با هم فایده‌ای ندارد، به مشاور مراجعه کنید. اگر فکر می‌کنید که با ورود نوزادتان همه چیز حل می‌شود، کاملاً در اشتباه هستید. این کودک نورسیده به مشکلات شما می‌افزاید. بنابراین کمک گرفتن از مشاور را به تاخیر نیاندازید، مخصوصاً اگر قربانی سوء استفادهٔ جنسی هستید.
درمان ناباروری
اگر برای باردار شدن مشکل داشته‌اید، احتمالاً فشار روانی زیادی را متحمل شده‌اید. همچنین اگر شیوه‌های باروری متعددی را تجربه کرده‌اید، ممکن است هنوز هم با عوارض جانبی روانی ماه‌ها یا حتی سال‌ها تحت درمان بودن و این انتظار مضطرب‌کننده درگیر باشید.
سابقه داشتن حاملگی ناموفق
اگر در گذشته سقط جنین کرده یا نوزادی را از دست داده‌اید، جای تعجب نیست که نگران سلامت این باردرای باشید. همچنین اگر از دست دادن جنین به تازگی رخ داده یا در سال گذشته چندین بار سقط جنین کرده‌اید، ممکن است وقت کافی برای بهبودی کامل عاطفی و جسمی را نداشته‌اید. همیچنین اگر همانطور که درمان باروری مطالبه می‌کند، مجبور هستید یک سری محدودیت‌ها را رعایت کنید، بیشتر مستعد افسردگی یا اضطراب خواهید بود.
مشكلات مربوط به بارداری
باردرای پیچیده یا باردرای با ریسک بالا می‌تواند عوارض عاطفی زیادی را به همراه داشته باشد، به ویژه اگر مجبور باشید هفته‌ها در رختخواب استراحت کرده یا آزمایش‌های ژنتیکی مختلفی را انجام دهید (زنانی که نوزادان دو قلو باردار هستند در این مقوله قرار می‌گیرند). تحمل فشار ناشی از روش‌های دشوار باروری به همراه ترس از سلامت نوزادتان، معمولاً کار دشواری است. همچنین اگر نتوانید کار کنید یا چیزهای دیگری را که به انجامشان عادت کرده‌اید، انجام دهید، حفظ تعادل عاطفی را برایتان سخت‌تر می‌کند. با پزشکتان در مورد مواظبت از سلامت روانی خود صحبت کنید. اگر اکنون بری درمانتان درست اقدام کنید، خطر بروز چنین مشکلاتی بعد از از تولد نوزادتان کاهش می‌یابد – و کمکتان می‌کند تا از نوزادی که برای به دنیا آوردنش این همه زحمت کشیده‌اید، بیشتر لذت ببرید.
پیشامدهای استرس‌زای زندگی
مشکلات مالی؟ نقل مکان؟ فکر کردن به تغییر شغل؟ پس از سال‌ها کار کردن، برنامه ریزی نمودن برای ماندن در خانه؟ هر کدام از این نگرانی‌ها یا تغییرات زندگی – به علاوه جدایی، مرگ یک دوست نزدیک یا یکی از اعضای خانواده و یا از دست دادن شغل- می‌تواند شما را به اضطراب‌های جدی مبتلا کند.
سابقهٔ سوء استفاده جنسی
زنانی که مورد سوء استفاده روانی، جنسی، جسمی یا کلامی قرار گرفته‌اند، ممکن است اعتماد به نفس پایینی داشته باشند و احساس درماندگی یا انزوا بکنند – که همه این‌ها خطر ابتلا به افسردگی را بالا می‌برد. بارداری می‌تواند خاطرات ناراحت کننده سوء استفاده جنسی در گذشته را درحالی که آماده مادر شدن می‌شوید، زنده کند. همچنین از دست دادن کنترل بر روی بدن در حال تغییرتان ممکن است همان درماندگی را که وقتی مورد سوء استفاده قرار گرفتید، درشما ایجاد کند.
دیگر عوامل خطر‌زا
اگر سن كمی دارید، مجرد هستید یا ناخواسته باردرار شده اید، احتمال خطر ابتلا به افسردگی در شما افزایش خواهد یافت.
علائم افسردگی چه هستند؟
برخی از علائم زیر از قبیل خستگی یا اختلال خواب در میان زنان سالم در دوران حاملگی رایج است، اما وقتی که این علائم با احساس غم و اندوه و یاس آمیخته شود یا در عملکرد شما اختلال ایجاد کنند، حداقل بخشی از آن به افسردگی مربوط می‌شود.
اگر احساس می‌کنید قادر به انجام مسئولیت‌های روزانه خود نیستید یا در فکر آسیب زدن به خودتان هستید، بلافاصله با پزشک یا مامای خود تماس بگیرید تا شما را به یک مشاور معرفی کنند. کمک گرفتن از درمانگر یا روانپزشک به به معنای ضعیف بودن شما نیست. برعکس، نشان دهنده این است که مایلید اقدامات لازم را برای حفظ سلامت و امنیت خود و نوزادتان انجام دهید.
اگر سه یا تعداد بیشتری از علائم زیر را به مدت بیش از دو هفته تجربه كردید، با پزشك خود در مورد این كه آیا باید به روان درمانگر مراجع كنید یا نه، صحبت كنید:
احساس می کنید که دیگر هیچ چیزی لذت بخش و جالب نیست.
احساس افسردگی، اندوه و یا پوچی در بیشتر اوقات روز (و هر روز)
مشكل تمركز كردن
زودرنجی یا آشفتگی بیش از حد و یا گریه بیش از حد
اختلال در خواب یا خواب دائم
خستگی بیش از حد و مداوم
میل به خوردن به طور مداوم یا عدم تمایل به خوردن
احساس گناه بی‌دلیل یا احساس بی‌ارزشی و درماندگی
نوسانات روحی به همراه دوره‌هایی از افسردگی و تغییر حالت به شادی بیش از حد – شامل افزایش میل به فعالیت، نیاز کمتر به خوردن یا خوابیدن، افکار سریع، رفتار اجتماعی نادرست یا قضاوت غلط)، علائم یک وضعیت جدی هستند به نام اختلال دو قطبی که نیازمند درمان فوری است. اگر این علائم را دارید با پزشک خود تماس بگیرید.
علائم اضطراب چه هستند؟
اگر هر روز احساس می‌کنید آشفته یا عصبی هستید و یا اینکه علایم زیر را دارید، با پزشک یا مامای خود تماس بگیرید تا شما را به یک روان‌درمان‌گر معرفی کنند:
حملهٔ وحشت: این حملات که بدون هیچ گونه هشداری آغاز می‌شوند، شامل این موارد هستند: افزایش ضربان قلب، گیجی یا ضعف، عرق کردن کف دست، تنگی نفس و یا احساس اینکه ممکن است سکته قلبی کنید یا بیهوش شوید.
نگرانی مداوم در مورد سلامتی خود یا نوزادتان یا اینکه پی در پی احساس می‌کنید که اتفاق بدی در آینده نزدیک رخ خواهد داد.
افسردگی و اضطراب حاملگی چگونه درمان می‌شوند؟
برای درمان این وضعیت در دوران حاملگی هم روان‌درمانی و هم داروهای ضد افسردگی را می‌توان به کار برد. از پزشک یا مامای خود بخواهید که شما را به روان‌شناس یا روانپزشک معرفی کنند. یا می‌توانید از شرکت بیمهٔ خود فهرستی از مراکزی را که خدمات روانی ارائه می‌دهند، تهیه نمایید. سعی نکنید خود را با انواع و اقسام گیاهان یا دیگر دارو‌ها درمان کنید. خطر نداشتن این دارو‌ها در طی دوران حاملگی مشخص نیست و نیز جایگزین خوبی برای کمک گرفتن از یک متخصص نیستند.
چگونه می توانم از بروز افسردگی و اضطراب در دوران حاملگی جلوگیری كنم؟
افسردگی و اضطراب نتیجه تغییرات بیو شیمیایی بدن هستند؛ بنابراین در صورت ابتلای به آنها ممکن است نتوانید به طور کامل از آنها دوری کنید اما مراقبت‌های عاطفی می‌تواند به شما کمک کند تا علائم آن را کاسته و روحیه‌تان حفظ کنید.
سخت نگیرید. این فکر را که قبل از تولد نوزادتان باید تا می‌توانید کارهای لازم را انجام دهید، کنار بگذارید. شاید فکر کنید که قبل از گرفتن مرخصی زایمان باید اتاق شیرخوار را آماده کنید، خانه را تمیز کنید یا تا آنجا که می‌توانید کار کنید اما این طور نیست. خودتان را در صدر لیست کار‌هایتان قرار بدهید. با به دنیا آمدن کودکتان دیگر وقت چندانی برای رسیدن به خود ندارید. کتاب بخوانید، صبحانه را در رختخواب میل کنید یا به یک پیاده روی طولانی و لذت‌بخش در اطراف خانه‌تان بروید. کاری را انجام دهید که موجب شود احساس خوشایندی به شما دست بدهد. مراقبت کردن از خود بخشی ضروری مراقبت از نوزادتان است.
رابطهٔ خود را با همسرتان حفظ کنید. اطمینان حاصل کنید که وقت زیادی برای بودن با همسرتان و تقویت این رابطه اختصاص می‌دهید. در صورت امکان همین الان مرخصی بگیرید. هر کاری می‌توانید برای تحکیم رابطه خود انجام دهید تا هنگامی که نوزاد به دنیا آمد، بتوانید به این رابطه تکیه کنید.
حرف بزنید.ترس‌ها و نگرانی‌های خود در خصوص آینده را با همسر، دوستان و خانواده‌تان مطرح کنید.
استرس خود را مهار کنید. اجازه ندهید یأس و نا‌امیدی بر زندگیتان تاثیر بگذارد. راه‌هایی برای مراقبت نمودن از روان خود بیابید. به خود استراحت بدهید، زیاد بخوابید، ورزش کنید و خوب بخورید. اگر اضطراب به درونتان راه یافت، سعی کنید به کلاس‌های یوگای مخصوص زنان باردار بروید یا مدیتیشن انجام دهید.
برای جلوگیری از بروز افسردگی پس از زایمان چه می‌توانم بكنم؟
حدود نیمی از زنانی که از افسردگی بارداری رنج می‌برند، افسردگی پس از زایمان را نیز تجربه خواهند کرد، اما در صورت درمان این افسردگی در دوران بارداری، احتمال ابتلای به آن پس از زایمان به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد.
دراینجا چند مورد دیگر که می‌تواند کمکتان کند، ارائه شده است:
هم اکنون عادت کنید که از خودتان مراقبت کنید به طوری که بخشی از کارهای روزمره‌تان شود. شیوه هایی را طراحی کنید تا هنگامی که نوزاد به دنیا آمد، زمانی برای استراحت داشته باشید.
با همسرتان در مورد نحوهٔ تقسیم کارهای خانه، مراقبت از یکدیگر و نیز نوزادتان صحبت کنید.
شبکه‌ای حمایتی تشکیل دهید (شبکه‌ای متشکل از دوستان، اعضای خانواده، همسرتان و پزشک یا درمانگر) تا قبل از اینکه نوزاد به دنیا بیاید، کسانی را برای کمک گرفتن از آنها داشته باشید.
کسانی را پیدا کنید که در انجام کارهای آشپزی، نظافت یا مراقبت از کودک کمکتان کنند تا بعد از تولد نوزادتان فرصت دوش گرفتن، استراحت کردن یا قدم زدن را داشته باشید.
شايد در بروز افسردگي ها همواره به دنبال زمينه هاي ژنتيکي باشيم که البته کار اشتباهي هم نيست . اما چون تاثير دوران بارداري و تغييرات هورموني بر بدن خانم ها و حتي خلق و خوي آنها امري واضح است ، مي خواهم يک نکته ي مهم را در اين خصوص متذکر شوم . حفظ آرامش خانم باردار و شرايط روحي او در طي بارداري بر روند زايمان و حالات رواني او پس از زايمان نقش دارد . همه مي دانند اثر اضطراب و استرس و يا بر عکسش ، داشتن همسري خوب و مهربان که تکيه گاه عاطفي و رواني زن در خانواده است و فشارها و اضطراب هاي او را مي کاهد ، بر سلامت جنين نقش دارد . در واقع ، هر استرسي در خانواده ( چه مسايل موجود در خانه ، چه مشکلات جامعه ) از نظر ذهني دغدغه هايي را فراهم مي کند که مادر را مهياي افسردگي پس از زايمان مي نمايد . در دوران جنگ تحميلي ، زياد مي ديديم نگراني ها و استرس هايي که به مادران وارد مي شد ، چقدر بر شرايط بارداري و وضع حمل شان تاثير مي گذاشت . در خانواده هايي که بارداري ناخواسته دارند نيز همين تاثيرات سوء مشاهده مي شود . از همه مهم تر اختلاف ميان زوجين است که باعث مي شود احساس امنيت و اميد به فردا از بين برود و همين نااميدي باعث افسردگي زن شود . جدال ها و اختلافات خانوادگي قبل از زايمان ، زن را به سمت افسردگي پس از زايمان سوق مي دهد . در تحقيقي که در سال ۷۳ و ۷۲ روي ۱۰۰ زن که روزهاي اول تا پنجم زايمان را مي گذرانيدند ، در کشورمان و توسط محققان انجام شد ، اين فرضيه تاييد شد و ديدند اختلافات خانوادگي در دوران قبل از زايمان منتهي مي شود . جالب است بدانيد خيلي از اين اختلافات با صحبت کردن زوجين و دلجويي از همسرتان قابل حل هستند . با يک اقدام به موقع مي توانيد سلامت همسرتان و صد البته سلامت نوزاد خود را در آينده تضمين کنيد و از افسردگي مادر پيشگيري نماييد . نگذاريد دير شود !